C.H.D. Buys Ballot. 1817-1890

[p. 18]

Geboorte en jeugd

IN de Utrechtsche Courant van 20 October 1817 vindt men de volgende advertentie:

Heden avond beviel mijn hartelijk geliefde Echtgenoote Geertruida Françoise Lix-Raaven door Gods Vaderlijken bijstand, vrij voorspoedig van eenen welgeschapenen Zoon.

A.J. Buys Ballot, Predikant.

Kloetinge, den 10 van Wijnmaand 1817.

Misschien mag men uit de term ‘vrij voorspoedig’ afleiden, dat de geboorte niet zonder moeilijkheden is geweest. Dit zou een verklaring kunnen zijn van het opmerkelijke feit, dat het huwelijk, in Maart 1815 gesloten te Utrecht, verder kinderloos bleef, terwijl toch de ouders beiden uit kinderrijke gezinnen kwamen, de moeder zelfs uit een zeer talrijk gezin. Maar in de archieven hebben wij geen enkele toespeling op dit feit aangetroffen.

Kloetinge is ook thans nog een zeer bescheiden dorp, op ongeveer twee km van Goes gelegen. Van hier trok Buys Ballot's vader in October 1820 naar St. Laurens op Walcheren. Buys Ballot is dus slechts tot zijn derde jaar in Kloetinge gebleven, zodat wij van daar geen bijzonderheden kunnen verwachten. Het eerste, wat wij vernemen na de verhuizing naar Brakel is een ernstige ziekte omstreeks St. Nicolaas 1823, waarbij men het ergste vreesde. Op 14 December gewaagt de vader in zijn preek dankbaar van het aanvan-

[p. 19]

kelijke herstel, dat door volkomen genezing werd gevolgd, want blijkens alle tekenen werd de jonge Buys Ballot later van een zeer krachtig gestel. Dit volgt o.a. uit het van verschillende zijden gestaafde verhaal, dat hij in zijn gymnasiumtijd te Zaltbommel (1830-35) dagelijks de afstand van Brakel tot daar te voet tweemaal aflegde, ongeveer 12 km.

Als kind reeds toonde hij grote voorliefde voor getallen, wat bleek uit het tellen van zijn speelgoed. Ook verhaalt men, dat hij precies het aantal stappen kende van Brakel tot het gymnasium te Zaltbommel. Op de dorpsschool was verder zijn liefde voor wiskunde ontwaakt; hij sprak steeds met grote verering over zijn onderwijzer Wouterlood. Die liefde voor tellen en getallen is hem steeds bijgebleven; toen hij later lid was van de Koninklijke Akademie te Amsterdam telde hij het aantal stappen langs verschillende straten en steegjes om de kortste afstand van het station tot de Akademie vast te stellen.

Als braaf zoon van zijn vader ging hij 's Zondags tweemaal naar de kerk, wat hij volgens getuigenis van een zijner dochters wel eens heel erg vond. Geen wonder, waar de preken zeker niet door stijl en inhoud uitmuntten. Toch heeft dit hem niet afkerig van de kerk gemaakt.

Wat wij uit de verhalen over zijn jeugd niet konden opmaken, leerde ons het familie-archief. Wij vonden daar verschillende blijken van zijn rijke fantasie, die de te grote rust van zijn omgeving aanvulde met beelden, uit die fantasie ontsproten. Dit spreekt in de eerste plaats uit een in alle uitvoerigheid uitgewerkt reglement voor een oorlogsspel, dat een strijd tussen Rusland en Oostenrijk tot onderwerp had, en waarin de getallen (sterkte der legers, aantallen vuurmonden en andere bewapening) niet vergeten waren. Vermoedelijk is dit reglement wel ontstaan uit een samenwerking met twee andere knapen, aan wie verschillende generaalsrollen waren toebedeeld.

Uit geheel eigen fantasie zijn vermoedelijk ontstaan twee volgens de regels van de kunst opgezette ‘grootboeken’ voor de jaren 1834 en '35, waarin allerlei onwaarschijnlijke transacties

[p. 20]

met koopwaar worden behandeld, en kwartaalsgewijs uitgaven voor de huishouding worden verantwoord. Ofschoon het geheel er aanvankelijk als ‘echt’ uitziet, blijkt uit enkele decimaalfouten en uit de onwaarschijnlijke bedragen, dat alles op fantasie berust, te merkwaardiger, omdat de volwassen Buys Ballot volgens de familieverhalen een afkeer had van ‘gescharrel met geld’. Wat niet belette, dat hij later de financiën van verschillende instellingen en verenigingen behoorlijk beheerde.

Andere, uit de gymnasiumtijd stammende herinneringen omvatten ook een uitvoerig reglement voor een Griekse club, met de nodige boetebepalingen en een uitvoerig kasregister. Behalve de fantasie heeft hier een reële liefde voor de klassieken medegewerkt, die ook de volwassene is bijgebleven.

Wij mogen uit dit alles afleiden, dat Buys Ballot een gelukkige jeugd heeft gehad, waarin zowel lichaam als geest zich uitstekend konden ontwikkelen onder de hoede van een toegewijd ouderpaar.