De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 18. Brieven 2516-2750

[p. 287]

2665 Van Jean de Pins
[Toulouse, ca. juli 1532]

Jean de Pins groet Erasmus van Rotterdam

Uw plezierige en uiterst welkome brief^1. is mij overhandigd, alleraardigste Erasmus, maar u zou bijna niet geloven wat een commotie hij aanvankelijk bij aankomst heeft veroorzaakt, omdat hij terechtgekomen was bij bepaalde lieden^2. die u niet erg sympathiek vindt en bij wie u ook een bijzonder slechte naam hebt. Ik besloot om in het geheim op onderzoek uit te gaan, om te zien of er, uit een of ander oogpunt, een oorzaak te bedenken of te achterhalen was. Maar ik geloof dat er geen andere oorzaak is dan dat die personen, die verder niet slecht zijn, aanhangers zijn van een bepaald soort mensen, en nogal fanatiek ook, die u her en der in uw boeken voor het hoofd hebt gestoten, of liever gezegd onderuitgehaald en door elkaar gerammeld hebt, waarover zijzelf vaak tegenover mij en anderen hebben geklaagd. Deze mensen hadden gehoopt belangrijke informatie in die brief te zullen vinden - alsof er in de correspondentie tussen Erasmus en De Pins per definitie over niets anders dan het koninkrijk of een samenzwering tegen het koninkrijk gesproken werd! Daarom hadden ze aanvankelijk groot alarm geslagen, en zonder mijn medeweten en zelfs in mijn afwezigheid (want ik was toen juist de stad uit om wat tijd op het land door te brengen) een paar arme boekverkopertjes die die brief uit Parijs hadden gebracht in de gevangenis gegooid, aangezien zij, naar hun idee, enigszins aarzelden en de brief niet snel genoeg afgaven. Maar terwijl ze eerst door een soort razernij getroffen leken, kregen ze opeens hun verstand en zelfbeheersing terug. Ze wilden het zegel van de brief namelijk niet verbreken zonder mijn aanwezigheid of toestemming. Toen ik daar graag mee ingestemd had, en zij niets in de brief hadden gevonden behalve iets over een zekere Jozef,^3. toen zou je werkelijk denken dat ze teleurgesteld waren^4. en de ogen van de kraaien uitgestoken werden.^5. Maar

1. Brief 2628.

2. Kort voordat deze brief werd geschreven waren uitingen van lutheranisme in Toulouse zwaar bestraft.

3. Gezien vanuit het perspectief van onkundigen, in werkelijkheid betrof de brief het handschrift met de Griekse tekst van Flavius Josephus' De bello Judaico; zie brief 2569.

4. Onzekere vertaling van ‘labra concidisse’.

5. Adagia 275. Blijkens de uitleg aldaar gebruikt wanneer nieuwe kennis zorgt dat wat men eerder wist achterhaald is.

[p. 288]

ik moest stiekem om het hele verhaal lachen en wilde dat uzelf er ook van op de hoogte was, zodat u, als u dat op een of andere manier kunt en u het hele gebeuren zoveel waard acht, de relatie met dat soort mensen herstelt, tenzij u misschien vindt dat die zo beschadigd is, dat u gelooft dat die hierna moeilijk zal helen en door een litteken worden bedekt. U weet op welke mensen ik doel, en daarom zeg ik niets in openlijker bewoordingen.

Dan nu uw brief, waarin u de zaak van uw vriend Froben bepleit. Voor de Josephus moet ik ook zelf verder terug in de tijd gaan om de situatie voor u geheel duidelijk te maken. Enkele jaren geleden had ik mijn Josephus uitgeleend aan Pierre Gilles, een zeer geleerd man, vertrouweling en huisvriend van de bisschop van Rodez,^6. die om tal van redenen een zeer goede vriend van me is. Nadat Josephus trouw en volgens zijn recht bij zijn meester was teruggekeerd, begon ik moe te worden van de brieven en smeekbeden van allerlei mensen, zodat ik hem naar Lyon stuurde om gedrukt te worden. Dat viel mij erg zwaar en ik vond het heel vervelend, aangezien ik dat boek zeer ongaarne uit handen gaf. Ik had het ooit voor veel geld in Venetië gekocht, en was te weten gekomen dat het van twee grote geleerden uit onze tijd was geweest, namelijk Filelfo en vervolgens de Venetiaan Leonardo Giustiniani. Ik was er daarom van overtuigd dat het heel goed gecorrigeerd was. Desalniettemin hadden vrienden die het aanhoudend en onvermoeibaar bleven proberen, hun zin weten door te drijven en was ik gedwongen me, hoewel ik het eigenlijk niet wilde, in deze kwestie gewonnen te geven.^7. Ze hadden me juist het boek afhandig gemaakt en - zie! - daar had je de brief van de bisschop van Rodez aan mij (met daarbij ingesloten die van u aan hem),^8. waarin hij mij met de grootst mogelijke nadruk verzocht u dat boek voor een periode van enkele maanden ter beschikking te stellen. Zodra ik Erasmus hoorde noemen, de oudste van mijn vrienden en bovendien nu zonder meer de vorst der letteren, sprong ik op van vreugde, die echter kort daarna werd verruild voor plotselinge droefheid. Want wat anders kon ik toen ik begreep dat ik noch u noch onze vriend, de bisschop van Rodez, ter wille kon zijn? Ik had geen zeggenschap meer over het boek; er leek geen enkele hoop meer te zijn dat ik het terug kon laten komen. De grote en almachtige God kwam ons evenwel te hulp en de zaak nam onverwachts een wending ten goede; want ik kreeg zonder dat ik het durfde te hopen weer de beschikking over het boek. Vraag niet hoe dat gebeurde, want als ik dat ga vertellen verveel ik zowel u, die het moet aanhoren, als mezelf, die het moet vertellen. Ik zond het boek dus onmiddellijk naar onze vriend, de bisschop van Rodez, want

6. Georges d'Armagnac.

7. De Pins gebruikt Adagia 878 (Herbam dare).

8. Brief 2569.

[p. 289]

hij was toevallig rond die tijd ook in de stad,^9. op weg naar de provincie Armagnac in Aquitanië, waar hij namens de koning van Navarra^10. de hoogste macht uitoefent; hij heeft beloofd dat hij goed zal zorgen dat het boek ongeschonden en in perfecte conditie bij u aankomt. Wend u daarom alstublieft per brief tot hem. Ik denk trouwens dat dit volstrekt overbodig is, want ik weet dat hij, gezien zijn aangeboren goedheid, zijn woord gestand zal doen.

Ik kom nu bij het laatste stukje van uw brief, waarin u mij vraagt of ik het wil laten weten als ik betrouwbare informatie over onze gezamenlijke vriend Bombace heb. Ik heb evenwel al verschillende jaren niets over hem gehoord, behalve dat een (hopelijk vals) gerucht had rondverteld dat de man bij die vreselijke plundering van Rome is omgekomen.^11. Ze zeggen dat ook de Venetiaan Pietro Alcionio bij die moordpartij is gedood; en daarna heeft ons hier geen betrouwbaarder nieuws over hen bereikt. Daarom putte ik geen geringe troost uit uw brief, omdat u schrijft dat u een brief van Bombace hebt ontvangen waarin hij bericht dat hij naar Bologna ging. Het zou fijn zijn als u wilt nagaan wanneer dat was, zodat ik weet of dit voor of na de moordpartij is geweest. Als u hem later hebt ontvangen, zal ik concluderen dat het een ijdel gerucht is geweest en mogen we hopen dat onze goede vriend nog leeft en behouden is. Niets aangenamers of gewensters zou ons in dit leven kunnen overkomen dan dat.

Het ga u goed, mijn allerdierbaarste Erasmus, en blijf me zoals altijd genegen.

9. Toulouse. De Pins was bisschop van het nabijgelegen Rieux.

10. Hendrik ii van Navarra.

11. Dit was inderdaad het geval.