De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 16. Brieven 2204-2356

2351 Van Marcin Słap Dąbrówski
Leuven, 12 juli 1530

Een hartelijke groet. Vlak voor het vertrek van deze bode, allervoortreffelijkste heer, begon ik aan dit briefje, daartoe gebracht door alles wat u voor mij hebt gedaan. Ik meende namelijk dat het een schande zou zijn, als ik u niet eens één keer zou bedanken voor de prachtige woorden waarmee u mij aanbeveelt, vooral omdat ik het idee heb dat ik daar op geen enkele manier iets tegenover kan stellen. Maar bij die gedachte laat mijn spraakvermogen me in de steek en raak ik verstrikt in onwetendheid, die niet duldt dat ik ook maar een woord Latijn schrijf zonder dat het pijn doet aan de oren van zelfs de allerdomsten. Laat staan dat ik voor u, de grootste geleerde van onze tijd, mijn gedachten in het Latijn zou kunnen blootleggen zonder afkeer te wekken! Ik vertrouw evenwel op uw wellevendheid, in de hoop dat u deze barbaarse brief van uw Marcin met dezelfde gevoelens zult aanvaarden als u gewend bent brieven van mensen die u welgezind zijn te aanvaarden. Maar als ik over ciceroniaanse welsprekendheid beschikte, zou ik amper in staat zijn de gunsten die u mij hebt bewezen ooit naar behoren op te sommen. Ze zijn namelijk zeer talrijk en zeer groot en naarmate ik er langer over nadenk, schieten me steeds andere en grotere te binnen.

De laatste brief aan magister Conradus Goclenius heb ik beslist als een zeer grote gunst ervaren. Ik merkte dat die brief werkelijk heel belangrijk was; hij ontving mij op uw gezag zo vriendelijk en daarna toonde hij tegenover mij zoveel welwillendheid en behandelde hij mij met zoveel egards, dat hij niet méér had kunnen doen als hij mijn natuurlijke vader zou zijn. Als hij mij hier niet had geholpen, had ik zonder enige twijfel naar Duitsland moeten terugkeren, niet zonder een flink verlies^1. van zowel geld als tijd. Want

1. De Latijnse tekst heeft ‘non sine parva iactura’ (niet zonder een klein verlies).

[p. 292]

niemand had mij, als buitenlander, in huis durven nemen; ze zijn natuurlijk al zo vaak bedrogen door de trouweloosheid van anderen. Maar hij kreeg met zijn invloed voor elkaar, dat ik bij een aanzienlijke burger in huis mag wonen, waar ik behoorlijk luxe eten krijg en een niet onprettige kamer heb. Dat is allemaal het resultaat van die zeer vriendelijke woorden ter aanbeveling van mij die u (ik heb dat namelijk gezien) aan het begin van die brief had gezet, wat bijzonder vriendelijk van u was. Daarvoor bedank ik u hartelijk en ben ik u zeer erkentelijk. Kon mij immers een grotere eer te beurt vallen dan geprezen te worden door de meest geprezen en geleerdste persoon uit onze tijd? Hoe meer ik evenwel merk dat ik die eer niet waard ben, hoe meer ik zal proberen haar enigszins te verdienen.

Maar zal ik ook die andere lofprijzingen^2. etaleren, waardoor ik kort geleden bij aankomst in Polen zo'n eervol welkom kreeg? Ik zou dat inderdaad doen, als het niet^3. zou lijken dat ik het eerder deed om op te scheppen dan uit noodzaak. Want terwijl vroeger bij thuiskomst zo ongeveer alleen mijn moeder me herkende, werd ik dit keer uiterst eervol ontvangen, met veel applaus van iedereen, ook van volstrekt onbekenden. Het was alsof ik nooit in mijn vaderland was geweest, behalve toen ik bij Erasmus vandaan kwam. Bij Erasmus vandaan, zeg ik, aangezien ik door die naam in hun ogen aanzienlijk, deugdzaam en (mijn hemel!) ook zelfs geleerd was, en met een vinger te midden van elke groep mensen werd nagewezen:^4. ‘Dat is die man die bij Erasmus over de vloer komt!’, als ik een Horatiaanse wending mag gebruiken.^5. Wat zouden diezelfde mensen wel niet zeggen, als ze ook maar één zin hadden gezien van die prachtige brieven waarin u mij bij de groten van Polen aanbeveelt! Zo kreeg ik, allervoortreffelijkste heer, door dit getuigenis van u over mij en dat gefluister van de mensen, extra veel zin om me op de studie te werpen. Tot nu toe ben ik daar met matig succes en, zoals dat heet, tegen de zin van de muzen mee bezig geweest, omdat mijn leeftijd niet meewerkte, of omdat die Sarmatische aanleg van mij,^6. ‘afkomstig uit een

2. Lovende woorden over Słap komen voor in brief 2201 aan Andrzej Krzycki.

3. De Latijnse tekst heeft ‘ne’, vertaald is alsof er ‘ni’ stond.

4. Vgl. Martialis, Epigrammen 9, 97, 3-4.

5. Zie misschien Horatius, Satiren 1, 6, 47, waar de dichter van zichzelf zegt bij Maecenas over de vloer te komen.

6. D.i. barbaarse aanleg. De Sarmaten waren nomadenstammen die leefden in gebieden ten noorden van de Zwarte Zee. Ze worden beschreven in Ovidius' Tristia en Ex Ponto.

[p. 293]

land van schaapskoppen, waar de lucht nevelig is’,^7. minder ontvankelijk is voor de wetenschappen. Als iemand verbaasd is dat ik me daar niettemin op toeleg, tegen de zin van Minerva,^8. zal dit mijn antwoord zijn: wie is zo vreselijk dom en lui, dat de welsprekendheid van Erasmus hem niet tot beoefening van de edele wetenschappen beweegt, ja, meesleept? Want hij is iemand die om zijn geleerdheid, die hij met hard werken heeft verworven, en om zijn deugdzaamheid met recht als een bron van licht bij iedereen geliefd en geacht is en wiens mening voor iedereen als een orakel hoort te gelden; en niet alleen dat, maar hij spant zich ook in om de stralen van zijn geleerdheid over zijn bewonderaars te laten schijnen.

Telkens als ik me dit alles voor de geest haal, springt mijn hart op van vreugde; in de eerste plaats hierom, omdat ik het geluk heb in uw tijd geboren te zijn, vervolgens omdat daar zelfs nog de kennismaking met u bijkwam, wat altijd een grote wens van me was. Verder zou ik, als ik nu zou moeten sterven, alleen al hierom menen dat de dood minder hardvochtig voor mij zou zijn, omdat ik daarvoor nog u, sieraad van onze tijd, met deze ogen gezien heb. Daarom zou ik uitvoerig moeten schrijven over mijn terechte genegenheid voor u, als de zwakte van mijn pen dat zou toelaten; bovendien heb ik het idee dat u daarmee al enigszins bekend bent en dat uw weldaden dat allemaal ver overtreffen. Ook al weet ik dat ik niet in staat ben die ooit terug te betalen, toch zal ik zorgen dat u die weldaden niet ogenschijnlijk aan een ondankbaar mens hebt bewezen. U zult altijd merken dat ik u om die reden zeer toegenegen ben en bij alles voor u klaar sta, als u zich een keer ertoe verwaardigt van de diensten van deze Marcin gebruik te maken.

Oh! U weet niet hoe vreselijk ik het vond dat ik u in Freiburg achterliet terwijl u ziek was. Misschien had ik u op dat moment (had ik daar maar vóór mijn vertrek aan gedacht!) van dienst kunnen zijn. Meer dan eens heb ik er daarom over gedacht terug te keren, en ik zou dat gedaan hebben - zo mogen de goden me liefhebben - als niet ogenschijnlijke wispelturigheid een belemmering was geweest. Ook vond ik dat ik niet te lang mocht wachten met het overhandigen van de brief die u aan de heer Goclenius had geschreven. Ik had besloten stellig in Freiburg te blijven tot u beter was geweest, zelfs als dat veel kosten met zich mee had gebracht - als kosten die voor mij eervol en nuttig waren geweest, al kosten konden zijn. Zodra ik echter van een of andere persoon bericht had ontvangen dat het beter met u ging, goede God! hoe blij was ik in stilte bij mezelf, omdat degene die begin en oorzaak van mijn voorspoed is, door wiens hulp ik nu een goed leven heb,

7. Vgl. Juvenalis, Satiren 10, 50.

8. Adagia 42.

[p. 294]

weer beter was. Als het waar is - ik zou willen dat het waar is - dan ben ik volkomen gelukkig en van alle angst bevrijd. Ik was natuurlijk bang dat God u, die nog op aarde nodig was, voortijdig van ons weggenomen zou hebben. Ik twijfel echter niet of deze bode zal ons het vreugdevolle bericht brengen dat uw gezondheid buiten gevaar is.

Als u misschien brieven naar Polen gaat sturen, zou u dan willen zeggen dat ik mijn belofte aan de bisschop van Płock omtrent de ring heb ingelost?^9. Ik ben namelijk bang dat Andrzej^10. mij nog erger verdacht zal maken dan die ene keer, zodra hij in de gaten heeft dat ik bij hem^11. in de gunst sta, hoewel de verdediging, die u gebruikte om mij vrij te spreken, een goede remedie tegen dit kwaad zal zijn. U zult ongetwijfeld de bisschop van Krakau^12. schrijven, met wie ik tenminste nog een paar woorden wisselde, want zijn slechte gezondheid liet een uitgebreider gesprek niet toe; ik zou heel graag willen dat hij hoort dat het briefje door mij aan u overhandigd is. De kanselier van dit koninkrijk^13. liet allerlei mensen talloze verklaringen van zijn sympathie voor u aan mij overbrengen. Ik vond ze niet belangrijk genoeg om u, ernstig ziek als u was, met een opsomming ervan te vermoeien; ze waren immers vrij alledaags, van het soort dat u wel vaker van vrienden te horen krijgt. Hij wenste u namelijk nog vele gelukkige jaren en zette dat kracht bij door naar de gewoonte van het land op uw gezondheid te drinken. Deze of soortgelijke verklaringen waren het die ik van hem aan u moest doorgeven. Ik zou het echt heel fijn vinden, als hij zou weten dat ik u over zijn welwillendheid heb verteld; dat zal ook mogelijk zijn, als uw houding tegenover mij niet op enigerlei wijze door onnadenkendheid van mij veranderd is. Als u het moment om te schrijven uitstelt tot de Frankfurtse beurs, zal ik Froben schrijven, want hij^14. droeg mij op papieren van u op een veilige manier naar Polen te sturen. Het ga u goed, sieraad van onze tijd.

Ik kwam op 31 mei in Leuven aan; die stad bevalt me om vele redenen, of juist hierom dat er hier zeer veel is wat tot studeren aanzet en heel weinig afleiding. Haio uit Friesland^15. maakt het goed, meer over hem zult u van

9. Door te melden dat Słap de ring die Andrzej Krzycki, bisschop van Płock, als geschenk voor Erasmus had meegegeven inderdaad overhandigd heeft.

10. Andrzej Zebrzydowski.

11. Misschien is Krzycki bedoeld en was diens neef Zebrzydowski jaloers.

12. Piotr Tomicki.

13. Krzysztof Szydłowiecki.

14. D.i. de kanselier.

15. Haio Cammingha.

[p. 295]

Goclenius horen. Ik schreef u dit alles, zeer geleerde heer, eerder met plezier dan met angst, want uw enorme geleerdheid mocht mij dan afschrikken, uw uitzonderlijke vriendelijkheid was toch ook weer een aansporing. Nogmaals, het ga u goed.

Leuven, 12 juli 1530

Uw zeer toegewijde Marcin Słap Dąbrówski, uit Polen

Aan de grote geleerde, de belangrijkste onder de theologen, de heer Erasmus van Rotterdam