De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 16. Brieven 2204-2356

[p. 187]

2290 Aan Pietro Bembo
Freiburg, 25 maart 1530

Erasmus van Rotterdam groet Pietro Bembo

Ik zou zonder meer hebben gedacht, om vele redenen onvergelijkelijke Bembo, dat ik voldoende succes met mijn waagstuk had gehad, als zo'n grootheid, volleerd op elk gebied van wetenschap, het voor lief had genomen een brief van een Hollander te ontvangen, en nog wel een zo onverzorgde brief.^1. Maar u, onvoorstelbaar vriendelijk als u bent, geeft edelstenen terug voor glas. Wat is er immers in die van u dat niet kostbaarder en geliefder is dan smaragden en parels? Wat een sneeuwwit karakter blinkt daar! Wat een prettige stijl, wat een verstandige gedachten, wat een geschikte formuleringen, wat een evenwichtige opbouw! Hoe volkomen ontevreden ben ik met mezelf als ik uw woorden lees! Wat schaam ik me voor mezelf! Maar het is beter dit onderwerp te laten varen; anders wordt een uitspraak die gebaseerd is op een deskundig oordeel toegeschreven aan gevoel, en wordt iets wat uit de diepste verborgenheid van mijn hart komt, beschouwd als vleierij, omdat dat zo vaak gebeurt.

Ik kom bij uw brief. Ik was er vrij zeker van dat Karel Uutenhove de illustere stamboom van zijn voorouders - vooral zijn vader,^2. een man, zo geleerd en rechtschapen als Vlaanderen al vele jaren niet kende - eer zou aandoen en bovendien zichzelf zou blijven; want hij had mij al verschillende maanden een uitstekend staaltje van zijn allerminst alledaagse aanleg gegeven. Hij zal evenwel niet alleen mij, maar al de zijnen aanmerkelijk dierbaarder en geliefder zijn, omdat hij de goedkeuring van zo'n belangrijk man wegdroeg. Want het is een grotere prestatie één Roscius^3. te hebben behaagd dan applaus van al het overige theaterpubliek te krijgen. Hij zal er vast wel bij stilstaan hoezeer de verwachting die hij bij al zijn vrienden had gewekt is toegenomen, eerst door Italië, vervolgens door de bekendheid van de stad Padua (die je met recht het Italië van Italië zou kunnen noemen, zoals sommigen Attica ooit het Griekenland van Griekenland noemden)^4. en

1. Brief 2144, die Erasmus met deze brief beantwoordt, was Bembo's reactie op brief 2106, die hier wordt bedoeld. Voor de botheid van de Hollanders zie Adagia 3535 (Auris Batava).

2. Nicolaas Uutenhove.

3. Adagia 3669. Volgens de uitleg aldaar was Roscius een zo goede acteur, dat iedereen die op enig gebied uitblonk een Roscius genoemd werd.

4. Anthologia Graeca 7, 45.

[p. 188]

ten slotte Pietro Bembo, uniek sieraad van deze tijd, zijn leraar en vriend.

Jacopo Sadoleto had laten weten dat er iets met uw gezondheid was waardoor u gedwongen was u terug te trekken in Padua.^5. Als dat een voorwendsel was, prijs ik uw verstandige aanpak; zo niet, dan ben ik blij dat u er geen last meer van hebt, aangezien u in uw brief nergens over klaagt. Ik hoop dat uw zeer verheven studie er altijd een rustige en aangename haven zal vinden.

Na de zojuist bedoelde brief van Sadoleto waarin u genoemd wordt, heb ik nog steeds niets van hem ontvangen.^6. De verhuizing was er oorzaak van dat er minder frequent brieven van vrienden kwamen. Ze hadden wel gehoord dat ik verhuisd was, maar wisten niet precies waarheen. Bovendien is het zo dat de stad verder van de Rijn en daardoor afgelegen ligt, en minder bekend is en minder bezoekers krijgt dan Bazel. Toch heeft ze een universiteit die dan niet zo groot mag zijn, maar wel goed georganiseerd is, en zich niet zozeer door het aantal als wel door het niveau van de studenten onderscheidt. Onder de hoogleraren in de rechten geniet vooral Zasius bekendheid, iemand die al op zeer hoge leeftijd is, maar veel temperament en een onuitputtelijke welbespraaktheid bezit. Hij is het eerbiedwaardigste en vriendelijkste wezen dat ik tot nu toe in Duitsland heb gezien. Ook doemt er tot nu toe niemand op die hem zou kunnen opvolgen zonder dat we Zasius zouden missen, ook al zijn er een paar die je niet mag onderschatten. De theologie stelt hier minder voor dan ik zou willen, maar zal hopelijk binnenkort weer opbloeien. De talenstudie geniet redelijk aanzien. Alle algemeen vormende vakken worden op vrij gelukkige wijze weer tot leven gewekt door Henricus Glareanus.

Wat zou ik graag, zeer geachte Bembo, op deze leeftijd rust vinden in mijn eigen manier van leven, die u voortreffelijk noemt, en het betrachten van deugdzaamheid! Was het mij in elk geval maar vergund rustig oud te worden met de studie van de gewijde literatuur! Maar terwijl mijn levensavond al aangebroken is (zoals u terecht schrijft) en ik bovendien dagelijks vecht met die onmenselijke beul van een steen, word ik telkens weer gedwongen in de arena af te dalen en met net en kromzwaard voor gladiator te spelen, ja, wat nog erger is, met alle mogelijke soorten wilde beesten te vechten. Tot nu toe bleef het in gevaarlijke situaties beperkt tot angst. De eerste keer was toen de boeren als razenden tekeergingen,^7. waarbij het maar heel weinig scheelde of Bazel was ingenomen. De keer daarna was tijdens het woeden van de beeldenstorm,^8. toen gewapend gepeupel enkele nachten met in rijen opgestelde kanonnen op de markt de wacht hield; niemand is toen evenwel

5. Zie brief 2074, dl. 14, p. 326-327.

6. Erasmus ontving brief 2272 onder het schrijven van nr. 2299.

7. Tijdens de Duitse Boerenoorlog (1524-1525).

8. Op 9 februari 1529.

[p. 189]

slachtoffer van geweld geworden behalve heiligen van hout en steen. Iedereen die iets bezat wat hij niet wilde verliezen, zat in angst. We hebben het aan de goddelijke goedheid te danken dat er tot nu toe bij zoveel tumult, waarbij men zo vaak van beide kanten te wapen snelde, geen druppel bloed vloeide. Nu verandert het toneel: ik voorzie enorme omwentelingen, maar wat de afloop van het stuk zal zijn weet ik niet. Mits het mogelijk is een oorlog in Duitsland te vermijden, zal een godheid misschien - ik gebruik namelijk graag de woorden van Horatius - het overige door een goedgunstige verandering van het lot tot rust brengen.^9.

Alles wat u voor Uutenhove doet, zal ik in mijn grootboek schrijven; ik geef u vanwege deze schulden het recht om een beroep op Erasmus te doen, als zich iets voordoet waarbij u op uw beurt wilt ervaren hoezeer ik Bembo toegedaan ben. Ikzelf aanvaard evenwel heel graag wat u zo vriendelijk aanbiedt: het gemeenschappelijk bezit van uw volledige vermogen volgens de wetten van de vriendschap. Ik zou garanderen dat u op uw beurt recht hebt op het mijne, als ik iets te bieden had behalve mijn welwillende gezindheid. Die zal ik in elk geval volkomen te goeder trouw laten blijken en daarnaast kunt u rekenen op alles waar mijn beperkte middelen toe in staat zijn. Het ga u goed.

Freiburg im Breisgau, 25 maart, in het jaar 1530 na de geboorte van Christus

Erasmus van Rotterdam, eigenhandig ondertekend

Ik riep de hulp van een secretaris in, om u niet te kwellen met mijn onleesbare handschrift

Aan de zeer geachte heer Pietro Bembo. Padua

9. Vgl. Horatius, Epoden 13, 7-8.