De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 16. Brieven 2204-2356

2256 Aan Bonifacius Amerbach
Freiburg, 16 januari [1530]

Een hartelijke groet. Ik ben bang, mijn beste Bonifacius, dat wat je vertelt,^1. hoe verschrikkelijk ook, alleen maar het voorspel van nog verschrikkelijker gebeurtenissen is. Overal laten zich dergelijke voorboden van een oproer zien, zodat ik niet weet wat ik je moet aanraden. De paus zal de keizer tot alles kunnen overhalen na het kussen van de allerheiligste voeten.^2. Ook laat het zich makkelijk raden wat een zelfbewuste houding die zeer heilige man samen met zijn familie aanneemt.^3. In Brabant zijn de bedeltirannen volop aan de macht, onder heimelijk protest van het volk. In Engeland heerst enor-

1. Zie brief 2248, waarop deze brief het antwoord is.

2. Zie brief 2240, noot 7.

3. Clemens vii hoorde tot de familie de' Medici. Met hulp van Karel v kwamen zij in 1530 weer aan de macht in Florence (zie brief 2307, noot 4).

[p. 107]

me verwarring, niet alleen wegens de val van de kardinaal,^4. maar ook wegens de onenigheid tussen de koning en de koningin. Kardinaal Campeggi is weg uit Engeland; zijn enige antwoord was: ‘Het is een belangrijke kwestie, ik denk dat er meer bedenktijd nodig is’, terwijl hij juist ontboden was om het probleem uit de weg te ruimen. Maar omdat er anders gezegd zou worden dat hij niets gedaan heeft, nam hij een flinke berg goud mee naar Calais; de buit werd evenwel onderschept, waarbij de koning ongetwijfeld even de andere kant op keek. Maar Dilft zal je van deze Ilias op de hoogte brengen.

De paltsgraaf gaat de strijd aan met de kardinaal van Mainz, waarbij hij hulp krijgt van de landgraaf van Hessen.^5. Zelfs hier zijn we bang voor de woede van de Turken. Intussen gaat de keizer op in kussen^6. en Italiaanse pracht en praal, die kapitalen kost. Er staan wederom rode kruisen^7. in Brabant voor de strijd tegen de Turken. De monniken schetsen Turkse wreedheden en staan flink te schreeuwen, maar niemand geeft een cent. Hier in dit stadje, dat evenmin veilig is en van alle kanten door vijanden is omringd, van wie er ook binnen de muren heel wat te vinden zijn, zitten we als het ware tussen altaar en bijl^8. en laten alles aan God over. Jij moet in de eerste plaats bij jezelf te raden gaan of het misschien dan toch nu nuttig is te verhuizen. Ik denk dat het niet slecht zal uitpakken wat je op aanraden van je schoonvader deed.^9. Heel wat mensen waren zeer verbaasd dat je onder deze omstandigheden daar bleef wonen; ik in elk geval verbaasde me erover dat je zoveel waarde hechtte aan het beetje salaris en de beloften van die lieden daar. De eigenaresse van dit huis^10. heeft iemand gehuwd die geen koper en geen huurder wil. Volgens zeggen komt hij binnenkort hier wonen. Ik zal dus moeten verhuizen. Ik wil liever iets horen over de ontknoping van de Brabantse tragedie dan dat ik die bijwoon.^11. Soms overweeg ik Padua, maar men zegt dat geen enkele weg naar Italië veilig is vanwege boeren die het voorzien hebben op soldaten die door de Venetianen weggestuurd zijn.^12.

4. Thomas Wolsey.

5. Zie brief 2253a, noot 13.

6. Zie voorgaande alinea.

7. Aflaatkruisen, zie brief 2205, noot 11.

8. Adagia 15.

9. Leonhard Fuchs.

10. Ursula Adler was gehuwd met Jacob Villinger, die het huis ‘zum Walfisch’ liet bouwen. Na zijn dood hertrouwde ze met Johann Löble. Erasmus zou in september 1531 verhuizen.

11. Erasmus wil hiermee zeggen dat hij niet naar Brabant wil verhuizen.

12. Na de vrede van Kamerijk (zie brief 2205, noot 14).

[p. 108]

Ik zou willen dat je je over de kwestie van de Engelse koning buigt, niet omdat ik me in een zaak wil mengen waar kardinaal Campeggi zich niet aan heeft gewaagd. Waarschijnlijk zal zich een enorme slachting in Engeland voordoen als er geen onbetwistbare erfgenaam zal zijn. Anderzijds is het wreed dat de koningin, die zoveel jaar met hem heeft samengeleefd, zoveel miskramen heeft gehad en uiteindelijk een alleraardigst dochtertje ter wereld heeft gebracht,^13. wordt verstoten; toch zegt men dat er van haar geen nageslacht te verwachten is, naar ik aanneem volgens het oordeel van de artsen.

Dat hij met de weduwe van zijn broer trouwde,^14. is niet in strijd met het goddelijk recht en een pauselijke bul garandeerde dit. Maar de koning heeft tegenover het volk verklaard dat hij nooit met haar omgang heeft gehad met de intentie van een echtgenoot. Dat is waar: terwijl hij nog onder voogdij stond, verzette hij zich hevig tegen een huwelijk met haar. Maar toen de voogden hem op verschillende manieren bang maakten en zelfs zeiden dat hij van de troon gestoten zou worden en als dat gebeurd was ter dood zou worden gebracht, zoals daar de gewoonte is, trouwde hij met haar, maar zo dat hij voldoende liet blijken dat het niet van harte was. Als hij zich van omgang met haar onthouden had, als hij bovendien zijn angst opzij had geschoven en bijtijds zijn gevoelens bekend had gemaakt, zou het iets dergelijks zijn geweest als de Franse koning Lodewijk xii heeft gedaan.^15. Sommigen raden aan dat zijn dochter een of andere hooggeplaatste persoon huwt en dat een zoon uit dat huwelijk de troonopvolger wordt. Maar afgezien van de onzekerheid of dat een opstand kan voorkomen, is er ook het bezwaar dat de koning tegenover het volk heeft verklaard dat hij nooit met de intentie van een echtgenoot omgang met haar heeft gehad; die uitspraak maakt haar tot een onwettig kind. Je kunt je alleen nog afvragen of de zaak, zelfs al was het een echt huwelijk, niet voor dispensatie in aanmerking komt vanwege de rust in het land.

Als je van plan bent te verhuizen: hoe eerder je het doet, hoe veiliger het is, naar mijn idee. Het ga je goed, onvergelijkelijke vriend.

Freiburg, 16 januari

Een hartelijke groet aan je vrouw en je broer.^16.

Je vriend Erasmus van Rotterdam

13. Catharina van Aragon trad in 1509 in het huwelijk met Hendrik viii. Hun dochter, Maria i van Engeland, werd geboren in 1516.

14. Catharina was de weduwe van Hendriks broer Arthur.

15. Lodewijk xii was getrouwd met Johanna van Frankrijk. Het huwelijk werd in 1498 nietig verklaard.

16. Basilius Amerbach en Martha Fuchs.

[p. 109]

Ik stuur een boekje over middelen tegen de zweetziekte. In Brabant verbranden ze er af en toe een paar, om tegelijk ketterijen en nevels uit de weg te ruimen; want ze denken dat dergelijk reukwerk voor een heldere lucht zorgt.

Aan de zeer geleerde professor in de rechten, de heer Bonifacius Amerbach. Bazel