De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 14. Brieven 1926-2081

1998 Aan Hendrik VIII
Bazel, 1 juni 1528

Erasmus van Rotterdam groet koning Hendrik van Engeland

Hoewel de voorzienigheid van de eeuwige God, zeer doorluchtige koning, zijn volk met verschillende rampen kwelt en beproeft, verzacht zijn goedheid niettemin de bitterheid van het geneesmiddel op zo'n manier, telkens droevige met heuglijker dingen vermengend, dat de menselijke zwakte het kan dragen. Hij geeft, zoals Paulus zegt, met de beproeving de uitweg,^1. door op een heilzame manier zo te snijden en te branden dat hij genadig de kwelling verlicht door het met troost te vermengen, door zo bijtende wijn over onze wonden te gieten dat hij er niettemin olie bijdoet. Want toen ik, gekweld door de zeer zware last van de inspanningen die ik mij boven mijn krachten getroost om bij te dragen aan de wetenschap, en mijn zeer zwakke gezondheid, zelfs als mijn oude dag nog ver weg zou zijn, maar veel meer nog door de ongeneeslijke twisten in de kerk en de woedende aanvallen van slechte mensen, bijna bezweek, werd mij ineens buiten elke verwachting een brief van uwe majesteit bezorgd, waarin ik zo vriendelijk wordt uitgenodigd naar Engeland te komen, als een schipbreukeling in een zeer heftige storm naar de dichtstbijzijnde rustige haven, en waarin van alles beloofd wordt dat niet bij mijn verdiensten past - want die zijn er niet - maar bij een zeer zachtmoedige vorst.

Ik zou nauwelijks kunnen zeggen, illustere koning, hoeveel kracht, hoeveel vrolijkheid ik aan deze zo voorkomende brief heb ontleend. Ik was blij met de mening die uwe majesteit over mij lijkt te hebben opgevat. Telkens weer hoopte ik dat ik zo iemand was die door zijn adviezen of diensten zo'n christelijke vorst ergens van dienst kon zijn, maar de moed zinkt mij in de schoenen, telkens wanneer ik zie hoe mijn capaciteiten noch aan uw verwachtingen noch aan mijn verlangens beantwoorden. En toch verlangde mijn

1. 1 Korintiërs 10:13.

[p. 162]

hart, terwijl zoveel redenen mij tegenhielden, hevig naar Engeland. Mijn leeftijd die dagelijks een grotere last werd, mijn uiterst broze gezondheid, die ik met moeite bewaar door me thuis te verbergen, de verre reis die niet meer veilig van rovers is, en daarbij nog de zeereis, die voor iedereen zwaar is, en de gruwelijke oorlogsgeruchten schrikten me af, en bijna altijd doet iemand in een verhaal een schepje bovenop wat hij gehoord heeft.

Hoewel deze en enkele andere dingen die niet aan een brief kunnen worden toevertrouwd, mij voor de reis deden terugschrikken, heb ik toch een dienaar opgedragen naar Engeland te gaan om te voorkomen dat ik daar onvoorbereid zou arriveren.^2. Meteen na zijn vertrek kort voor het feest van Pasen^3. ben ik getroffen door een ziekte die mij zo verzwakt heeft dat het erop leek dat ik een gelukkiger leven zou binnengaan.^4. Hierdoor ben ik langzaam opgeknapt, maar zo dat mijn toch al geringe krachten nog veel zwakker zijn dan ze hiervoor waren. Hierna kwam mijn dienaar terug, die vertelde dat de situatie in de beide Duitslanden zodanig was dat,^5. zelfs als niets van de dingen die ik hierboven genoemd heb in de weg zou staan en als de situatie in Engeland zeer rustig zou zijn, toch geen enkel deel van de reis veilig zou zijn. Overal maken de soldatenbendes de dienst uit, die vriend noch vijand sparen. En aan alle kanten dreigt de hertog van Gelderland.^6.

Daarom geef ik u het enige wat ik kon geven, voortreffelijkste van de koningen: ik dank u voor uw zo buitengewone genegenheid voor mij en ik geef toe dat ik u niet minder verplicht ben dan als ik alles in ontvangst zou hebben genomen wat u in uw vrijgevigheid hebt aangeboden; en des te meer ben ik aan uw goedheid verschuldigd, naarmate ik minder van de verdiensten erken. Ik zal hier niet vragen het mij niet kwalijk te nemen dat ik niet ingegaan ben op uw zo vriendelijke uitnodiging. Uw goede natuur is mij bekend en ik weet dat u, verre van boos te worden, eerder verdrietig bent dat ik zulke gegronde redenen heb voor mijn verontschuldiging. Door het lot worden we gedreven, aan het lot moeten we toegeven.^7. Als ik in andere zaken evenwel iets voor uwe majesteit zal kunnen betekenen wat schriftelijk gedaan zou kunnen worden, zal ik niets weigeren voor zover het in mijn macht ligt.

2. Quirinus Talesius.

3. 12 april 1528.

4. Erasmus was getroffen door een nieuwe aanval van zijn oude ziekte, nierstenen.

5. Germania superior (Opper-Germanië) in het zuiden en Germania inferior (Neder-Germanië) in het noorden.

6. Karel van Egmond, die heftig weerstand bood tegen de pogingen van de Habsburgsers om zijn hertogdom onder hun gezag te brengen.

7. Seneca, Oedipus 980.

[p. 163]

Ondertussen zal ik niet ophouden u die rustige omstandigheden toe te wensen die uw vroomheid en deugd verdienen.

Ik had u niet via mijn dienaar geschreven, aangezien ik meende dat het beter was te zwijgen dan dubbelzinnigheden te schrijven.

Bazel, 1 juni 1528