De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 14. Brieven 1926-2081

1983 Aan Georg, hertog van Saksen
Bazel, 24 maart 1528

Aan Georg, hertog van Saksen

Hartelijk gegroet. Uw buitengewone vriendelijkheid, zeer illustere vorst, gaf me het vertrouwen om voor de vuist weg en zonder verder na te denken aan uwe hoogheid te schrijven. Ik zie dat u enigszins beledigd bent door mijn brief, die ik op 30 december 1527 had geschreven,^1. weliswaar met de meest oprechte bedoelingen, maar, naar het lijkt, met minder bedachtzaamheid dan mij tegenover zo'n voortreffelijke en grote vorst betaamde. En toch heb ik vergelijkbare dingen meer dan eens aan de keizer en aan Ferdinand geschreven, die mijn oprechte bedoelingen kennen en mijn openheid op een goede manier opvatten. Ik stuur u hierbij de laatste brief van de keizer.^2.

Het is ondenkbaar dat ik de keizer of Ferdinand van wreedheid beticht.^3. Aan hen heb ik alles te danken en door hun sympathie weersta ik de aanvallen van enkelen die al sinds lange tijd met buitengewoon listige trucs mijn ondergang beramen. Met Augustinus, Hieronymus, kortom met al die verdedigers van het christelijke geloof heb ik gemeen dat ik liever wil dat deze pest door overleg en zonder bloedvergieten wordt genezen dan dat zoveel duizend mensen worden gedood. En ik behartig hier niet de belangen van ketters, maar van vorsten en ware gelovigen. We zien hoe wijd deze pest zich verspreid heeft. Als de zaak slechts met het zwaard wordt beslecht, zal deze storm vele goede en vrome mensen meesleuren, en de afloop van oorlogen is onzeker. Als ik me zou overgeven aan menselijke driften, dat wil zeggen, als ik de lutheranen evenzeer zou verwensen als zij dat met mij doen, zou ik de vorsten met de grootste inspanning tot geweld aansporen. Maar de christelijke naastenliefde adviseert iets anders, eerbied voor het menselijk bestaan

1. Brief 1924.

2. Brief 1920.

3. In brief 1924 aan Georg had Erasmus geschreven dat de keizer en zijn broer geneigd leken te zijn tot ‘strengheid’ (severitas), niet ‘wreedheid’ (saevitia), het woord dat hier gebruikt wordt.

[p. 120]

vraagt iets anders. Er moet niet altijd gekeken worden naar wat de goddeloosheid van ketters verdient, maar naar wat voor de christenheid nuttig is. Het is in elk geval aan ons om altijd betere adviezen te bepleiten, maar toch mogen vorsten daarom hun rechten niet minder laten gelden. Augustinus heeft zo vaak bezorgd geprotesteerd tegen het doden van donatisten, die meer dan ketters waren. En toch is die pest niet uit Afrika overgestoken. In dit geval is het dus helemaal niet nodig dat iemand een ongefundeerde bewering van wreedheid van de keizer en Ferdinand weerlegt, omdat ik in dezelfde brief toegeef dat de schaamteloosheid van ketters geweld uitlokt. Degene die dit uitlokt, verdient beslist een wrede behandeling.

Over de wreedheid van oorlogen heb ik me niet uitgesproken, hoewel ik, als het mogelijk was, zou wensen dat christelijke eenheid de geesten van de monarchen verenigt, en hiertoe heb ik de keizer herhaaldelijk aangespoord. Als dit niet mogelijk is, zal ik niet ophouden te bidden dat de keizer en Ferdinand overwinnen met zo min mogelijk verlies van menselijk bloed. Ik wens dat de afloop gelukkiger is dan het begin lijkt te beloven.

Als uwe illustere hoogheid wist welke onrust de monniken in Spanje hebben veroorzaakt, ondanks het verbod van de keizer, de aartsbisschop van Toledo en die van Sevilla tezamen met de belangrijkste personen,^4. en wat enkele volgelingen van Béda in Parijs beramen,^5. zou u zich er niet over verbazen dat ik enkele monniken en theologen verwens. Want ik beschuldig ze niet allemaal. De onbezonnen schaamteloosheid van velen is zeker zeer nadelig geweest voor de rust in de kerk. Als de bisschoppen met hun priesters, ja als wij ons allemaal vanuit het diepst van ons hart bekeerden tot de Heer en inzagen dat dit de hand van God is, zou hij zijn toorn van ons afwenden en zijn barmhartigheid zou een gelukkige afloop aan deze opschudding geven. Het is een vrome wens degenen die afgedwaald zijn liever te willen genezen dan ze te doden; en de vrees dat strengheid van vorsten ernstiger leed veroorzaakt dan de kwaal is geen eigenschap van mensen die met ketters sympathiseren, maar aan mensen die bezorgd zijn voor vorsten en de staat. Dit is in het kort hoe ik erover denk. Ik verzoek uwe illustere hoogheid dit goed op te vatten. Als u zo vriendelijk wilt zijn mijn brief te herlezen, zult u misschien beter begrijpen wat ik heb willen zeggen.

Ik heb Christoph von Carlowitz bij uwe illustere hoogheid aanbevolen,^6. weliswaar met de beste verwachtingen, maar toch niet zonder zorgen, omdat dergelijke aanbevelingen me telkens weer hebben teleurgesteld. Ik zal de jongeman niettemin ter zijde staan door hem te adviseren en te stimule-

4. Zie brief 1791.

5. Zie brief 1902.

6. Zie brief 1924.

[p. 121]

ren om ervoor te zorgen dat hij zowel aan uw verwachtingen als aan mijn aanbeveling beantwoordt; er zijn vele aanwijzingen die mij ertoe brengen er vertrouwen in te hebben dat hij dit zal doen. Hij heeft zich teruggetrokken in Dole, deels vanwege de strijd tussen de partijen, deels uit verlangen Frans te leren. Ik zal ervoor zorgen dat hij ontvangt wat u hebt gestuurd.^7. Ik stuur een kopie van de brief van de keizer, zijn laatste aan mij.^8.

Deze dingen heb ik in haast en voor de vuist weg geschreven, omdat degene die het pakket heeft overhandigd, zich gereed aan het maken was om weldra op reis te gaan. Ik wens uwe illustere hoogheid het allerbeste. Bazel, 24 maart 1528

7. Georgs traktaat over communie onder één gedaante.

8. Brief 1920.