De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 14. Brieven 1926-2081

1981 Van Philipp Melanchthon
Jena, 23 maart 1528

Philipp Melanchthon aan Erasmus van Rotterdam

Hoewel jouw brieven mij anders altijd veel plezier schonken, was jouw laatste brief toch veel prettiger dan enige daarvoor ooit. Want hoewel ik een tijd lang heb getwijfeld over jouw intenties tegenover mij,^1. omdat er in het eerste deel van de Hyperaspistes enkele tekenen van een lichtelijk ontstemd gemoed stonden,^2. nam deze brief die zo liefdevol en respectvol geschreven was, deze zorg bij mij weg. Want ik heb er overduidelijk jouw voortdurende welwillendheid tegenover mij uit op kunnen maken. Daarom ben ik Van der Dilft zeer dankbaar, die mij zowel het bewijs van jouw goede intenties en vriendschap bracht als een zeer welkome gelegenheid om jou te schrijven verschafte.^3.

1. Vgl. de brieven 1313 met noot 3 en 1466.

2. Zie lb x, 251D, 1256B-C, 1295A.

3. Frans van der Dilft had brief 1944 bezorgd.

[p. 117]

Het zou te lang duren om alle redenen van het stilzwijgen dat ik tot nu toe betracht heb op te sommen. Maar ik vraag je om eerder iedere andere reden aan te nemen dan een verandering van mijn gevoelens voor jou. Ik herinner me namelijk hoeveel meer ik jou persoonlijk dan anderen te danken heb en ik maak daar gewoonlijk geen geheim van. En omdat het onmogelijk is dat mensen wier talent en werk wij bewonderen ons niet ook zelf zeer dierbaar zijn, brengen jouw uitmuntende verstandelijke gaven mij, zelfs als ik me ertegen zou verzetten, tot een diepe genegenheid voor jou. Omdat de zaak er zo voorstaat, hoef jij niet te denken dat ik in de toekomst door buitensporig enthousiasme over iemand ertoe gebracht word met jou op voet van vijandschap te leven.

Ik meende dat het mijn plicht was jou deze dingen te schrijven. Als ze jouw goedkeuring wegdragen, zul je mij zeker vrijspreken van die verdenkingen die in het eerste deel van de Hyperaspites verspreid staan. Ik heb namelijk gezien dat ik in het tweede deel milder besproken word.^4. Want hoewel ik gewoonlijk niet verzwijg wat ik over die controverse denk, heb ik Luther toch nooit zo gemogen dat ik zijn hardheid in het debat goedkeurde: ik wil hem helemaal niet helpen en, om zo te zeggen, olie op het vuur gooien.^5. En van deze opvatting van mij is Luther zelf mijn beste getuige. Was zo'n grimmige strijd tussen jullie maar nooit ontstaan! Want Luther heeft jouw waardigheid niet in acht genomen en aan de andere kant heb jij een totaal verkeerd beeld van hem geschetst. Ik vind hem althans een beter mens dan zoals hij overkomt op wie een oordeel over hem velt op grond van die agressieve teksten van hem. Jullie beider geestdrift zou van groter nut voor de kerk zijn als deze werd aangewend voor het beslechten van deze scheuringen. En moge Christus ervoor zorgen dat deze strijd tussen jullie verstomt! Jullie moeten geen scheidsrechters zijn van tweedracht maar van grootse daden.

Ik zie dat je ook boos bent op Nesen.^6. Wat hem betreft zou ik willen dat je mij gelooft dat hij tot zijn laatste adem een groot aanhanger van jou is geweest. Doorgaans sprak hij namelijk overal vol lof over jou. En ik zou niet aarzelen onder ede zelfs te verklaren dat hij in zijn toewijding aan jou altijd een uitzonderlijke loyaliteit aan de dag heeft gelegd. Het past niet bij jou wijsheid en vriendelijkheid om zomaar een afwijkende mening over een over-

4. Zie lb x, 1458E, 1485E.

5. Adagia 109.

6. In beide delen van de Hyperaspistes laat Erasmus zich hard uit over zijn voormalige vriend Wilhelm Nesen, in de Hyperaspistes Wilheyl genoemd, omdat deze zich in 1523 bij de reformatie had aangesloten. Zie lb x, 1250C en 1485F.

[p. 118]

leden vriend te vormen. En hij is op zo'n manier overleden dat, zelfs als hij op een bepaald moment van zijn leven iets verkeerd had gedaan, het goed zou zijn dit te vergeten om te voorkomen dat zijn arme ziel verder belast wordt.

Omdat jij doorgaat de letterenstudies te ondersteunen, bid ik Christus dat hij jouw inspanningen begunstigt. Ook al is dit tijdperk jou voor deze schitterende verdienste niet dankbaar genoeg, ik hoop niettemin dat ‘het oordeel van het nageslacht beter zal zijn’.^7. Ook verdedig ik zo goed en zo kwaad als het gaat, als een gewoon soldaat jouw banier volgend, deze kwetsbare literatuur en deze studies die zijn opgeschrikt door de opschudding van deze tijden.

Ik hoop dat mijn uiteenzetting van de Artikelen, waar jij over schrijft,^8. jou niet heeft mishaagd. Hier stuit het op grote kritiek, omdat het gematigder was dan enkelen hadden gewild. Maar voor mij zal nooit iets belangrijker zijn dan de openbare rust. Omdat ik me hieraan wijd, heb ik degenen die in de kerken onderwijzen, en wel in opdracht van mijn vorst,^9. aangespoord tot matiging.

Veel geluk gewenst vanuit Jena in Thüringen, 23 maart 1528

Philipp Melanchthon

7. Baptista Mantuanus, Epigrammata ad Falconem 4, 3-4.

8. Zie brief 1944, noot 1.

9. Johan van Saksen.