De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 11. Brieven 1535-1657

1640 Aan Conradus Pellicanus
[Bazel, ca. oktober 1525]

Erasmus van Rotterdam aan Conradus Pellicanus, gegroet

Ik vraag mij in verwondering af waarom je gemeend hebt je tijd te moeten verdoen en mij te belasten met dergelijke zinloos uitvoerige brieven, die allerlei niet ter zake doende dingen op een hoop gooien. Je spreekt vaardig, maar zo schrijf je niet. Als je iets te berde te brengen hebt, stel dat in het vervolg dan in een gesprek aan de orde. De helft van mijn argwaan had ik al laten varen, maar die blaas je in zijn geheel nieuw leven in. Je geeft te kennen dat de opvatting van Karlstadt je bevalt en je kunt niet ontkennen dat je tegen de Pool^1. gezegd hebt dat ik jouw opvatting deel. Als dat laatste waar zou zijn, had ik reden om mij te beklagen over schending van de wetten van de vriendschap. Nu dat echter volstrekt onwaar is, welk vreselijker onrecht had je mij kunnen aandoen? Je dreigt mij met de pen van Zwingli, alsof ik tien Zwingli's zou vrezen als ik de kwestie belangrijk genoeg zou vinden. En wat praat je over mijn schande? Gebeurt het tot mijn schande als ik ervoor terugdeins mij te verzetten tegen de verordeningen van de katholieke Kerk? Ga jij mij vertellen wat ik moet schrijven? Mag ik niet wat Luther wel mag? Hij zal jullie, of ik moet mij vergissen, met al zijn troepen aanvallen. Geloof je dat niemand hier zijn pen tegen jullie zal opnemen? Als wat jij doet van God komt,^2. zal dit blijken in de strijd. Als dat niet het geval is, is het een heilige plicht tegen goddeloosheid te strijden. Maar waartoe dienen die dreigementen eigenlijk? De apostelen probeerden te overtuigen, en jullie willen de mensen tot jullie evangelie dwingen?

1. Jan Łaski.

2. Vgl. Handelingen 5:39.

[p. 278]

Stel je eens voor dat ik hierover niets wens te schrijven. Je had mij hiertoe niet doeltreffender kunnen dwingen dan door het gerucht te verspreiden dat ik het met jullie eens ben en door mij onder bedreiging het schrijven te verbieden. Jouw vriend Farel fluisterde onze Engelsman^3. een gelijkluidende leugen in het oor, als zou ik de juiste mening zijn toegedaan maar die niet bekend durven maken. Hij heeft het lef dit de mensen in het oor te fluisteren, terwijl hij weet hoe hevig het meningsverschil was tussen mij en hem over bijna alle leerstellingen van Luther. Maar wat Farel de juiste mening noemt, noemen de keizers en pausen ketterij. Verschilt Luther niet van mening met de katholieke Kerk? Wanneer ik een andere Kerk ontdek die beter is dan die waartoe ik behoor, houd ik op die katholiek te noemen. Maar die zie ik nog niet.

Ik zou wensen dat uit dit sterke medicijn iets goeds zou voortkomen. Maar het resultaat dat ik tot nu toe heb gezien kan mijn goedkeuring niet wegdragen, en middelen die erger zijn dan de kwaal bevallen mij niet. Hoeveel menselijk bloed is al vergoten! In Holland vindt een vreselijke slachting plaats door toedoen van lieden die beter zijn toegerust voor het beulswerk dan voor het debat, en dat zal zich over andere gebieden verspreiden. Maar dit is slechts het begin van de ellende. De keizer zal vrede met Frankrijk sluiten. Maar er zal geen enkel vriendschapsverdrag tussen de vorsten tot stand komen, tenzij op voorwaarde dat de Lutherpartij de kop wordt ingedrukt. De keizer vindt zichzelf geen keizer als hij dit niet voor elkaar krijgt. Ik zou liever tien twijfelachtige artikelen door de vingers zien dan aanleiding te geven tot zoveel ellende. Ik kan Christus niet voorschrijven wat hij moet doen. Als hij meent dat hij op deze manier onze goddeloosheid moet straffen, hij is de Heer, laat hij doen wat hij wil. Mocht hij mij als helper of als werktuig wensen, dan zou hij zijn adem over mijn geest laten gaan, zoals hij ooit de farao, Cyrus en Nebukadnezar heeft aangespoord.^4.

Je betreurt het dat mijn brief^5. openbaar gemaakt is. Ik had liever gehad dat dit niet gebeurd was,^6. maar toch heb ik er weinig moeite mee, omdat zo het door jou verspreide gerucht ontzenuwd is. Dat had door jou persoonlijk moeten gebeuren, ook al vermeldde de brief niet jouw naam. Val mij in het vervolg niet lastig met breedsprakige brieven. Schrijf aan Baer, als je daar behoefte aan hebt, of aan Luther zelf. Kom maar hier en ik zal naar jouw gescheld, gedreig en gekijf luisteren, zoals het je belieft. Het ga je goed. <1526>

3. Wellicht Thomas Grey, die in deze tijd in Bazel verbleef.

4. Zie Exodus 1:8-23, Ezra 1:1-11, 2 Koningen 25:1-22.

5. Brief 1637.

6. Uit brief 1674 blijkt dat Erasmus zelf de brief aan een aantal vrienden liet lezen, die er afschriften van verspreidden.