De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 10. Brieven 1356-1534

[p. 44]

1372 Van Bartolomeo Villani
Locarno, 3 juni 1523

Als ik er niet van overtuigd zou zijn, ware verdediger van Christus' naam en tevens onbetwist coryfee van heel de literatuur van deze tijd (moge uw bescheidenheid mij toestaan voor een ogenblik lucht te geven aan wat ik van u vind) - als ik er dus niet volkomen van overtuigd zou zijn dat uw leven en karakter overeenkomen met uw leer en manier van schrijven, zou ik op dit moment uw hoogverheven bezigheden niet durven onderbreken met deze woordenkraam van mij. Want ik weet allang, zowel op grond van mededelingen door vele anderen als ook, met grotere zekerheid, uit de boeken die op de vleugels van uw beroemde naam met succes door wel heel Europa vliegen, hoe groot de schat is van uw eruditie en hoe rijk geschakeerd uw kennis op alle terreinen van het weten. Natuurlijk was ik erop verdacht hoeveel trots zulke menselijke kennis kan ingeven bij wie haar bezit, zodat ik niet eens gewaagd zou hebben te schrijven of zelfs maar aan schrijven te denken, als mijn durf niet in dezelfde mate was gesterkt als het besef van mijn onbeduidendheid me weerhield, door te bedenken wat een eminent vertegenwoordiger Erasmus zelf is van de christelijke filosofie - een geloof dat het bijzondere kenmerk bezit dat het van wolven lammeren maakten van slangen duiven. Steunend op dit vertrouwen heb ik niet geschroomd mij door middel van dit ongepolijste schrijven toegang te verschaffen tot uw voornaamheid. Met mijn woorden wil ik u vooral duidelijk maken dat ik de almachtige God voortdurend dank dat hij zich verwaardigd heeft om in dit tijdsgewricht een zodanige man voort te brengen, door wiens onvergelijkelijke en waarlijk hemelse inspanningen de akker van het evangelie, al zo lang door zoveel onkruid bedolven, door zoveel doornstruiken overwoekerd, door zoveel schadelijke begroeiing verarmd, wordt geëgd, geschoond en gezuiverd, zodat eenieder van het meel van die akker heel gemakkelijk zijn dagelijks brood kan bakken. Wat mijzelf betreft (om alleen over mezelf te spreken; God zij mijn getuige dat ik niet lieg): al ben ik niet onkundig gebleven van enkele menselijke kennisgebieden - zo heb ik me enige tijd beziggehouden met logische problemen, ben ik enigszins gewassen in de diepe wateren van Plato en Aristoteles, en druk ik dagelijks de voetsporen van Hippocrates, hoewel kennis van zaken mij altijd meer heeft aangesproken dan praktische toepassingen -, toch heb ik uit verlangen naar een soort van religieus leven altijd vol vuur gesnakt naar de spijs van de theologische waarheid, maar ik werd afgeschrikt door de doornige haag die welbekende theologen rondom het veld van de zo rijke oogst hadden aangelegd. Het leek er namelijk op dat er

[p. 45]

door hun bijgelovige pedanterie geen toegangspad was dat niet eerst helemaal afgelegd moest worden door een aantal netelige maar nauwelijks relevante vraagstukjes op te lossen, voordat men op hoge leeftijd pas zover kon komen dat men de heerlijk zoete vruchten van die oogst mocht plukken.

Maar nu hebt u, hoogedele heer, ons een korte weg^1. gewezen om gemakkelijk en snel de top van de meest waarachtige theologie en de vaste grond van de zekerste leer te bereiken. Hiermee bedoel ik hemelse en waarlijk evangelische leer van Christus, door u onlangs in de vorm van parafrases uitgelegd in een zo zachte, rustige, duidelijke stijl dat zelfs een halve heiden zich zonder veel moeite in korte tijd kan ontpoppen tot de grootste theoloog. Daarvoor moeten wij allen eeuwige dank betuigen aan de onsterfelijke God; maar aan u, als werktuig van de goddelijke voorzienigheid, dienen wij ons zeer verplicht te voelen en we moeten u net zo uitbundig (zelfs nog meer) bejubelen als de oude Romeinen vroeger degenen bejubelden die na het onderwerpen van vreemde koninkrijken in triomf de naam van het vaderland heiligden met de rook van wereldlijke roem. Wat anderen van plan zijn te doen in dit opzicht, weet ik niet, maar wat mij aangaat, moet u weten dat ik u zo toegewijd ben dat ik bij het lezen van uw werken, speciaal de Methode,^2. wel honderd keer in mezelf de woorden herhaald heb ‘Ik heb een man gevonden naar mijn hart’.^3. Kijk dus niet neer, genadige man, op iemand die zich tot u wendt, niet in staat tot veel hulp maar wel uit het goede hout gesneden. De ene christen moet de andere verwelkomen die vrome en oprechte genegenheid toont; iemand die in uw derde kring^4. rondzwerft, door geen wereldlijke band nog gebonden, verwacht gretig dat de bekoelde liefde van uw vijfde tijdperk^5. weer warm wordt en dat de afgegleden toestand zich weer zal beteren. Hiervoor moet u zich, Erasmus, met volle kracht inzetten, zonder te vrezen dat Christus, om wiens belang het hier gaat, zijn steun zal onthouden aan de godvruchtige pogingen van u en van alle mensen van goede wil. Denkt u intussen ook aan mij, als mijn nietige persoon in een hoekje van het huis van de Heer van nut kan zijn; ik beloof in elk geval dat ik mij tot mijn

1. Villani gebruikt het woord compendium, een verwijzing naar Erasmus' Ratio verae theologiae (1516), ook wel bekend onder de titels Compendium en Methodus.

2. De Ratio verae theologiae.

3. Handelingen 3:22.

4. In de Ratio verae theologiae had Erasmus de wereld voorgesteld als bestaand uit concentrische kringen rondom Christus. De derde kring was die van het gewone volk.

5. In de Ratio verae theologiae had Erasmus de geschiedenis in een aantal tijdperken ingedeeld. Het vijfde tijdperk was dat van het verval van de kerk.

[p. 46]

laatste adem zal inspannen voor een zo goddelijke taak. Het ga u goed en naar wens, man van het evangelie, en reken mij tot het getal van uw volgelingen. Locarno, 3 juli 1523

Bartolomeo Villani van Pontremoli

Deze brief heb ik aan de schatbewaarder^6. gegeven om bij u te bezorgen. In Bazel kan uwe waardigheid aan deze persoon een brief voor deze streken toevertrouwen, als u tijd hebt (en het niet beneden uw waardigheid acht), want hij heeft beloofd die dan naar mij te sturen. Nogmaals vaarwel, ik wens u het beste, enz.

Hier bij ons wordt gefluisterd over een concilie dat zou moeten plaatsvinden in Straatsburg; ik zou graag van u horen hoeveel hiervan waar is.^7.

Aan de zeer vermaarde heer Desiderius Erasmus van Rotterdam, enz., te Bazel

6. Het is niet bekend om wie het gaat.

7. In zijn decreet van 6 maart 1523 (zie brief 1364, noot 3) had Karel v een concilie aangekondigd voor het Duitse rijk, dat binnen een jaar moest plaatsvinden ‘in Straatsburg, Mainz, Keulen, Metz of op een andere geschikte plaats in Duitsland’. Het concilie is nooit gehouden.