De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 8. Brieven 1122-1251

1188 Aan Nicolaas Everaerts
Mechelen, [ca. maart 1521]

Erasmus van Rotterdam groet Nicolaas Everaerts, president van het Hof van Holland, zeer hartelijk

Als Luther op gematigder toon had geschreven, had hij, ongeacht zijn vrijmoedigheid, voor zichzelf meer lof geoogst en zich voor de wereld verdienstelijker gemaakt. Maar het lot besloot anders. Het verbaast me ten zeerste dat de man zich nog steeds staande houdt. Hij bezorgde Reuchlin veel vijanden, mij nog meer, ten slotte ook de literatuur, voor zover dat althans in zijn vermogen lag. Omgekeerd gaan zijn tegenstanders zo stompzinnig te werk, dat het lijkt alsof ze met hem onder één hoedje spelen. Als ik de doodsvijand van bepaalde jakobijnen en karmelieten was, zou ik hun geen ander verstand toewensen dan ze hebben. Pas geleden begon een minderbroeder, die men voor de samenzwering had weten te winnen, ten overstaan van het volk tekeer te gaan. Hij heet Matthias^1. en komt uit Holland. Van de overheid kreeg hij opdracht het evangelie te verkondigen; welnu, in zijn eerstvolgende preek zei hij: ‘Uw pastoor vertelt u over het evangelie, al had hij een dag ervoor met een prostituee geslapen.’ De wereld voorziet in het onderhoud

1. Matthias Weynsen uit Dordrecht.

[p. 175]

van dergelijke monsters, verwent ze, ja, maakt ze zelfs tot tirannen. Het enige wat je volgens mij tegen dit soort lieden kunt doen, is ervoor zorgen dat ze geen giften meer ontvangen en hun de toegang tot de huizen van rechtschapen mensen wordt ontzegd. Laten jonge mensen worden onderricht door hun ouders, vrouwen door hun echtgenoten, laten ze biechten bij hun pastoor. Ontneem de predikanten hun toehoorders; ja, laat de meerderheid opstaan en huiswaarts keren wanneer ze op een dergelijke manier beginnen te razen. Dit soort maatregelen zal ervoor zorgen dat ze in elk geval op gematigder toon tekeergaan.

De mensen hier bevestigen dat een plakkaat is opgesteld, nog veel grimmiger dan de pauselijke bul;^2. een of andere duistere angst staat het uitvaardigen ervan in de weg. Ik verbaas me er werkelijk over dat de paus een dergelijke zaak afhandelt via dergelijke mensen, voor een deel dom, maar allemaal in elk geval mateloos arrogant. Bestaat er een hooghartiger en meer van zijn verstand beroofd wezen dan kardinaal Cajetanus, dan Karl von Miltitz, dan Marino,^3. dan Aleandro? Ze houden allemaal van de raad die de jonge mannen gaven: ‘Mijn pink is dikker dan mijns vaders lendenen’, enz.^4. Aleandro is evident een maniak, een boosaardig en dwaas mens. Antonio Pucci in Zwitserland is een ongelofelijk opvliegend persoon zonder zelfbeheersing. In Parijs wordt Luther vooral door twee mensen aangevallen: De Quercu,^5. een Normandiër, een giftig oud mannetje, en Béda van Standonck,^6. eerder een blok hout dan een mens. Naar ik hoor gaat men nu met vergif te werk; in Parijs zijn er een paar uit de weg geruimd die Luther openlijk verdedigden. Misschien hoort dat bij hun opdracht: dat de vijanden van de Roomse stoel (zo noemen ze immers mensen die niet klakkeloos doen wat die harpijen zeg-

2. De pauselijke bul ‘Exsurge Domine’ (15 juni 1520) riep Luther op tot inkeer te komen, met de bul ‘Decet Romanum pontificem’ (3 januari 1521) werd hij geëxcommuniceerd. Van 20 maart 1521 dateert een plakkaat van Karel v dat opriep tot verbranding van Luthers werken.

3. Marino Caracciolo.

4. 1 Koningen 12:10; 2 Kronieken 10:10. De Israëlieten hadden koning Rehabeam gevraagd om verlichting van het juk dat Rehabeams vader, koning Salomo, hun had opgelegd. De jonge mannen raden de koning aan hierop als volgt te antwoorden: ‘Mijn pink is dikker dan mijns vaders lendenen. Welnu, mijn vader heeft u een zwaar juk opgelegd, maar ik zal uw juk nog verzwaren; mijn vader heeft u met zwepen getuchtigd, maar ik zal u tuchtigen met gesels.’

5. Guillaume Duchesne.

6. Noël Béda volgde Jan Standonck op als hoofd van het Collège de Montaigu.

[p. 176]

gen) met vergif uit de weg worden geruimd, omdat ze niet op een andere manier eronder te krijgen zijn; dit alles met de pauselijke zegen. Aleandro verstaat die kunst goed. Hij nodigde me in Keulen^7. heel nadrukkelijk uit voor het eten; hoe meer hij aandrong, hoe stelliger ik de uitnodiging afsloeg. Een middel dat de aflaten zal tegengaan is, dat er niets betaald wordt; tot zich een betere gelegenheid voordoet om een eind te maken aan deze goddeloze vorm van handeldrijven.

Ik ben, geachte heer, nogal openhartig geweest tegenover u. Zorgt u vooral dat de brief niet in veler handen terechtkomt; want de Duitsers publiceren alles wat ze te pakken kunnen krijgen. Het ga u en de uwen goed. Doet u Jacob Mauritsz en Sasbout de groeten.

Mechelen. In haast in de herberg, toen zich toevallig brenger dezes had aangediend.

7. Erasmus was in Keulen ongeveer van eind oktober tot half november 1520.