De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 6. Brieven 842-992

[p. 180]

911 Van Petrus Mosellanus
Leipzig, 6 januari 1519

Des. Erasmus van Rotterdam, theoloog, wordt hartelijk gegroet door Petrus Mosellanus

Werkelijk, Erasmus, dierbaarste onder de mensen, zo waar als ik wil dat Christus mijn studie begunstigt: ik heb me vroeger vaak vrolijk gemaakt over de onbeschaamdheid van hen die u bij uw werk, heilzaam voor de gehele wereld, storen met hun onnozele brieven - en nu doe ik hetzelfde, gedwongen door de ongemanierdheid van anderen. Er bevindt zich hier een enorme groep sofisten en, zoals u dat treffend en geestig uitdrukt, ‘ijdele praters’,^1. met wie ik en een paar anderen die vinden dat de literatuur publieke erkenning toekomt, voortdurend in gevecht ben. Bij deze strijd nu is het zo, dat degenen die de meerderheid van de jeugd naar hun partij weten te lokken, als overwinnaars terugkeren. Aan beide zijden is volop bedrijvigheid, aan deze zijde zoekt men het in kracht, aan de andere zijde in hinderlagen en listen: ‘List of moed, wie interesseert dat als het om een vijand gaat?’^2. Mars evenwel, in dit soort oorlogen niet gauw wispelturig, neigt meer naar onze zijde. Als u als een soort Minerva goedkeurend in onze richting knikt, twijfel ik er niet aan of wij zullen in zeer korte tijd het overwinningslied zingen.

Dankzij de vrijgevigheid van Georg, vorst van Meissen,^3. doceer ik hier in het openbaar de Griekse literatuur; indien niet naar ze waard is, dan toch met volle inzet en goede bedoeling. Welnu, dat stelletje boeven, vijanden van alle hogere literatuur, maar in het bijzonder van de Griekse, beweert ten overstaan van al die onervaren jongelieden het volgende: stel dat het inderdaad nodig is Grieks te leren - dat heb ik met al die conflicten tenslotte dan toch bereikt - dan nóg kan het onderwijs daarin niet gegeven worden door een Duitser of (zo beschouwen ze mensen uit Triër) een halve Fransman zoals ik.^4. Immers, zeggen ze, als je in die taal iets meer voorstelt dan de massa, was er allang tussen jou en Erasmus, van wie deze (zoals zij oordelen) overdreven nieuwsgierigheid bij de Duitsers afkomstig is, een vertrouwelijke band geweest, al bestond die maar in een uitwisseling van brieven. Vervolgens, als iemand beslist tijd en geld wil spenderen, moet hij zijn kennis van de Griekse literatuur bij de Italianen en Grieken gaan halen. Met dit soort gekraai proberen die slimmeriken de jongelui af te houden van het bijwonen van colleges Grieks. Alsof Erasmus alleen mensen als Budé, Lascaris, Musurus, Bembo, Leoniceno, Aleander, Reuchlin, Pirckheimer de eer van wederzijdse vriendschap waardig keurt, en u niet ook, aimabel en minzaam als u bent, wanneer het uitkomt enigermate toegeeft aan de brutaliteit van al die gewone mensen die iets van u willen - wat zou u immers anders kunnen doen?

1. Mosellanus gebruikt het Griekse woord mataiologos (‘ijdele prater’, Titus 1:10), dat qua klank lijkt op theologus.

2. Vergilius, Aeneis ii, 390.

3. Georg, hertog van Saksen.

4. Petrus Mosellanus was afkomstig van Bruttig aan de Moezel.

[p. 181]

Alsof u niet ook op verschillende plaatsen in uw werk, hoewel het over een ander onderwerp gaat, aan de goede verstaander duidelijk genoeg laat blijken hoe u denkt over Italiaanse leraren.

Maar toch zou al deze spitsvondigheid mij niet veel toehoorders kosten, als we niet allemaal van nature liever lui dan moe waren, en als dat waanidee over de geleerdheid van de Italianen, een plaag niet alleen voor Duitsland, niet ook steun vond bij hen die in plaats van bondgenoten vijanden bleken te zijn - wellicht veel ergere dan de domme barbaren zelf. Het zijn van die lieden met kennis van drie of vier Latijnse stijlfiguren, van wie sommigen zich voordoen als dichter, anderen als redenaar, die - geluksvogels! - de toehoorders krijgen die ze verdienen, tegen wie ze zonder na te denken uitroepen dat de studie van het Grieks - mijn hemel! - niet of nauwelijks dienstig is voor het Latijn. Een onzalige stormwind bracht een gewetenloze schurk van dit type^5. hier naar onze universiteit, helemaal uit Dalmatië. Laat ik het kort houden. U zou mij een grote dienst bewijzen en tegelijk iedereen hier die ijvert voor die literatuur van ons een groot plezier doen, als u, al was het maar in één brief, zou getuigen van uw gezindheid jegens ons. Doe het omwille van de genegenheid die ik voor u koester, ik, die me al van kinds af aan zorgvuldig richtte naar uw oordeel op het gebied van de literatuur; doe het omwille van de meelijwekkende domheid van hen die zich vijandig opstellen tegen alle mensen die het goede willen. U zult, denk ik, niet uitsluitend in mijn geval tegen uw karakter ingaan, u die in andere gevallen naar het voorbeeld van uw geliefde Paulus gewoon bent voor allen alles te worden,^6. om, voorzover het van u afhangt, allen tot bezinning te brengen.

Johannes Eck, nummer één van de luchtwandelaars die zich airs geven, iemand die als de Socrates van Aristophanes uit een mand op de goden neerkijkt,^7. zal afdalen naar de arena van het dispuut, samen met Andreas Karlstadt, aartsdiaken van Wittenberg, om te strijden voor zijn leven, dat wil zeggen voor zijn extraatjes. Het strijdperk zal het auditorium van onze godgeleerden zijn, met ook als scheidsrechters onze ‘ijdele praters’^8.. Onze vorst^9. in eigen persoon wordt door Eck uitgenodigd voor het schouwspel, ezel bij de lier.^10. Over de dag is men het nog niet eens,^11. maar de voorbereiding op de strijd wordt aan beide zijden groots aangepakt. De een zal de

5. Tranquillus Andronicus Parthenius.

6. 1 Corinthiërs 9:22.

7. Aristophanes, Wolken 225-226.

8. Zie boven, noot 1.

9. Georg van Saksen.

10. Adagia i, 4, 35.

11. De disputatie te Leipzig werd gehouden van 27 juni t/m 15 juli 1519.

[p. 182]

augustijner kliek in zijn gevolg hebben, de ander zal een menigte predikheren meebrengen; zij ontbreken immers nooit wanneer hun dagelijks brood op het spel staat. Overal vandaan zullen mensen samenstromen om dit bijzondere treffen te aanschouwen: hier kun je een vermaard tweetal Scotisten zien die met elkaar op de vuist gaan! Wilt u weten wat er volgens mijn voorspelling gaat gebeuren? Het geheel zal onder luid geschreeuw overgaan in een vechtpartij, bloediger, vrees ik, dan die waarvan u ons in ‘Esernius en Pacidianus’^12. een levendige schets gaf. Zie hier de ontknoping van het hele stuk, want ik ken vrij aardig het temperament van allebei. Tien Democritussen zullen genoeg stof hebben om zich vrolijk over te maken. De afloop zult u, indien de moeite waard, uitvoerig worden bericht. Intussen zal ik voor de deelnemers aan het tweegevecht aldus de krijgstrompet steken: ‘Gebruik uw verstand en denk eraan u duchtig te weren’;^13. verder zal ik tijdens het schouwspel voordragen: ‘Op elkaar stootten de schilden en lansen’.^14.

Maar waartoe verval ik? Ik vergeet mezelf en maak gekheid tegenover u, een theoloog, alsof het tegenover een goede vriend is met wie ik helemaal vertrouwd ben. Het ga u goed, Erasmus, mij dierbaarder dan mijn eigen leven, en zorg dat u nog lange tijd gezond en wel leeft tot voordeel van de mensen die het goede willen.

Leipzig, Driekoningen, 1519

Ik verzoek u dringend het volgende, in naam van Christus zelf: laat u zich er niet toe verleiden die lieden te geloven die tegenover u beschuldigingen uiten tegen Philippus Melanchthon. U mag hem in geen geval van iets slechts verdenken. Het is een voortreffelijke jongeman, geboren voor de meest verheven geleerdheid en ook vroomheid die daarvoor niet onderdoet.

12. Adagia ii, 5, 98. Esernius en Pacidianus waren beroemde gladiatoren. In het adagium geeft Erasmus een humoristisch verslag van een ruzie tussen de door hem gehate franciscaan Henry Standish en een serviet.

13. Het gedeelte ‘denk eraan... weren’ is ontleend aan Homerus, Ilias vi, 112.

14. Homerus, Ilias iv, 447; viii, 61.