Waan

[p. 175]

Toelichting en verantwoording

Waan, een van de minder bekende werken van Marcellus Emants, is een korte roman (of als men wil een grote novelle) over de verliefdheid en de eerste huwelijksperiode van een oudere man en een meer dan twintig jaar jonger meisje. Dat Emants op 5 juli 1904 te Berlijn voor de derde maal in het huwelijk trad - met de Duitse actrice Jenny Emma Gertrud Kühn die 27 jaar oud was en 29 jaar jonger dan hij - is in dit verband geen loutere toevalligheid. Niet alleen heeft Emants zich in veel van zijn werk door persoonlijke ervaringen laten inspireren, hij verklaarde bovendien aan M.J. Brusse in een gesprek op 16 maart 1907 - pas op 28 oktober 1923, veertien dagen na Emant's dood, als feuilleton in de Nieuwe Rotterdamse Courant gepubliceerd - dat hij in geen van zijn boeken zo precies naar model had gewerkt als in Waan. Hij voegde daaraan toe: ‘Het model van de hoofdfiguur zei mij ‘ik heb nu het gevoel dat je me naakt voor het publiek hebt gebracht’. Er kan geen twijfel over bestaan voor wie zich in de biografie van Emants heeft verdiept dat dit model Jenny Kühn is geweest. Hoogstens kan het wat verwondering wekken dat deze toch in menig opzicht weinig hoopgevende schildering reeds was geschreven (en gedeeltelijk zelfs in De Gids gepubliceerd),

[p. 176]

toen het huwelijk nog moest worden gesloten. Daarbij dient men echter twee dingen te bedenken. In de eerste plaats is Maggy, de hoofdfiguur, geen portret; in de tweede plaats maakte Emants zich weliswaar inderdaad weinig illusies over dit derde huwelijk, maar hoopte hij ‘op een meevaller’, zoals hij schrijft in een brief aan zijn vriend dr. M.C. Mendes da Costa van 29 augustus 1904, nauwelijks twee maanden na het sluiten ervan. Een aanwijzing voor die (sceptische) hoop mag men zeker ook zoeken in het feit dat het boek een open einde heeft.

Waan is een der weinige geschriften van Emants waarin, zij het slechts incidenteel, de invloed bespeurbaar is van de woordkunst der tachtigers. Het is een verschijnsel dat zich in die jaren sporadisch bij hem heeft voorgedaan, zoals ook blijkt uit de door hemzelf voor de voordrachtskunstenaar Albert Vogel gemaakte bewerking van zijn gedicht Godenschemering, onder de titel Loki, Dramatisch gedicht in vier zangen (Amsterdam 1906). De onderhavige druk, waarbij de spelling werd omgezet in de thans gangbare, is de tweede. De eerste druk verscheen in 1905 bij Van Holkema en Warendorf te Amsterdam. Daaraan voorafgaande vond een publikatie plaats in het tijdschrift De Gids, jaargang 1904, blz. 1-50 en 213-270.

Pierre H. Dubois