Brieven aan Frits Smit Kleine

[p. 64]

16 oktober 1888

Boele is P.A.M. Boele van Hensbroek, mede-redacteur van De Nederlandsche Spectator en werkend lid van O.K.K. waar hij bij de lezing van SK. aanwezig was. - E. verweert zich in deze brief tegen de kritiek van zijn vriend, die inderdaad van ‘verliederlijken’ gesproken had, zoals blijkt uit een brief van 12/13 november 1888 aan I. Esser: ‘Wat Hogendorp van E.'s Jufvr. Lina schreef, ben ik geheel met hem eens. (Dagblad van Maandag) “Lina” is technisch een meesterstuk, anders gesproken (moreel, linguistisch, optimistisch) een prul. “Gij verliederlijkt Uw talent” schreef ik Emants’. (Verz. Lett. Museum). Baron van Hogendorp schreef onder het pseudoniem Damas in Het Vaderland; in 1887 werd hij directeur-hoofdredacteur van het Dagblad van Zuid-Holland en 's-Gravenhage. Zijn stukken (ook dat over Juffrouw Lina) werden bijeengebracht in een aantal bundels Haagsche Omtrekken. - Gräfin Pustecla was een van de toneelstukken die SK. met het oog op een eventuele opvoering aan E. ter beoordeling voorlegde. - In De Nieuwe Gids van oktober 1888, blz. 144-146, schreef Lodewijk van Deyssel onder Varia een stuk over ‘Zola, Gedecoreerd en Akademielid’. - Couperus' eerste roman Eline Vere werd op dit tijdstip als feuilleton in Het Vaderland gepubliceerd.

16 Oct. 1888 den Haag.

Amice,

Na je jongste lezing alhier zei Boele: hoe komt die Kleine toch zoo reactionair? Ik herhaal thans deze vraag. Man, man, weet je dan nog niet, dat alleen oppervlakkige boeken of boeken over oppervlakkige menschen zonnig kunnen zijn? Het bestaan van den intens-levenden mensch is óf een voortdurende pijnlijke schuring òf eene korte, maar hevige ontploffing. In beide gevallen overweegt pijn, smart enz. en liegt eene schildering, die het tegendeel doet vermoeden. Daar ik niet heb willen twisten laat het mij koud, dat je juffr. Lina troosteloos vindt; daar ik geen miskraam geschilderd heb, trek ik het mij niet aan, dat je van een plezier om in het bloed te plassen gewaagt. Waarom spreek je echter van verliederlijken, waar het een boek geldt, waarin niets liederlijks voorkomt? Lina of te wel Dina was m.i. een zeer merkwaardig mensch en wat kan je ten laste leggen aan een wezen, dat altijd het zoogenaamd goede gedaan heeft, wier leven ééne aaneengeschakelde verdienste was? - Bon goût, mauvais goût, schoonheid en leelijkheid zijn m.i. misbruikte woorden, die ik op het gebied van roman en novelle vervangen zou willen zien door karakteristiek, juiste psychologische teekening, waarheid van effect enz: Een handleiding tot kaas en zuivelbereiding, waarin men zou vinden hoe kaas wordt gemaakt en niet hoe kaas moet of kan gemaakt worden, zou ik gaarne eens zien. Bovendien heeft dit verwijt in mijn oogen al even weinig kracht als het gepraat over photographceren. Waarom zeg je niet aan een schilder: je schilderij zit al in je verfkist, want daar liggen al je

[p. 65]

Eva Verniers van der Loeff, tweede vrouw van Emants

kleuren even goed als op je doek? - Moraal: een auteur is altijd boos als men hem aanmerkingen maakt. In casu ben ik het echter niet, want alleen wat je in mijn werk prijst, heeft in mijne oogen waarde. Wil je zonnige boeken neem dan de familie Buchholtz, Jonge Harten of dergelijk goed. Ten slotte nog een vraag: Zie jij kans om iemand, die niet verfijnd intellectueel is ontwikkeld tot een zelfmoord (die historisch is) te brengen, zonder horreurs in haar geest te laten oprijzen? Ik niet, en daarvoor moest de miskraam dus dienen, die jij niet begrepen hebt. Wat je bedoelt met verdriet is zonde, vat ik niet. M.i. zou je ook kunnen zeggen buikpijn valt onder de bepalingen van het nieuwe Strafwetboek. - Over iets anders. Gräfin Pustecla vind ik niet mooi. In mijne oogen ligt er niets dramatisch in, dat een overmachtig man van zijn overmacht gebruik maakt. Dat de andere partij haar gram haalt doet ook niets af. Voor een drama acht ik noodig de botsing van twee nagenoeg even krachtige elementen (mensch op mensch of mensch op omstandigheden). Daarbij komt, dat de hertog wel, Alberto in 't geheel niet, de gravin weinig gekarakteriseerd is. De handeling is uiterst schraal en bovendien hier en daar psychologisch onjuist. Het is bijv. ondenkbaar, dat (27-35) Bianka zóó lang met den hertog doorbabbelt, dat eindelijk haar man er iets van bemerkt. In dit tooneel had zij niets anders moeten zeggen dan: ga weg, ga weg en nog eens ga weg. De tirades zijn eindeloos lang en ik geloof, dat alleen het slot van bedrijf III iets zal uitwerken. Het vijfde bedrijf met zijn schildering van het hof had in het eerste moeten staan en het slot tafereel vind ik erbarmelijk en dwaas. Consulteer anderen; ik geef alleen mijne opinie. - En nu mijn oprechten gelukwensch met Stams aanstaande komst in je gemeente. Ik moedig hem niet aan; maar hij moedigt zich zelven aan en de omstandigheden (het vertrek van eene meid) werken mee. Evenwel ---- 't is nog zoo ver niet.

Eva heeft plan hierbij eenige woorden voor Anna in te sluiten. Evenwel ... zoo ver zijn wij ook nog niet.

[p. 66]

Gisteren waren er weer stormachtige teekenen in Oefening. Netscher weerde zich. Lees eens wat v Deyssel in de N Gids over Zola heeft geschreven. M.i. uitstekend juist en helder en flink.

Couperus' feuilleton begint weer te zakken.

Vele groeten aan Anna

tt

Marcellus Emants

N.B. Zoodra ik van Stam de couranten terug heb zend ik je alles toe. Waarschijnlijk geschiedt dit Donderdag. Lees de Anarchist eens; ik voel groote sympathie voor dat blad.

Ik heb Eva verkeerd begrepen: Zij heeft al geschreven en haar portret ingesloten.