Jan onder de deecken

[p. 173]

Bronnen en literatuur

Afkortingen

AVK	Archiefdienst voor Kennemerland
BN	Bibliothèque Nationale
CBG	Centraal Bureau voor Genealogie
DTB	Doop-, ondertrouw-, trouw- en begraafregisters
GA	Gemeentearchief
HCL	Historisch Centrum Leeuwarden
HUA	Het Utrechts Archief
KB	Koninklijke Bibliotheek
KITLV	Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde
MNL	Maatschappij der Nederlandse Letterkunde
NA	Nationaal Archief
ONAH	Oud Notarieel Archief Haarlem
STCN	Short Title Catalogue Netherlands
UB	Universiteitsbibliotheek
VOC	Verenigde Oostindische Compagnie
WNT	Woordenboek der Nederlandsche Taal

Handschriftelijke bronnen

Amsterdam, Gemeentearchief (GA) Doop-, ondertrouw-, trouw- en begraafregisters (DTB)

Den Haag, Centraal Bureau voor Genealogie (CBG) Archief Bloys van Treslong Collectie handschriften vóór 1800

Den Haag, Nationaal Archief (NA) Archief Verenigde Oostindische Compagnie (VOC), 1602-1811

Haarlem, Archiefdienst voor Kennemerland (AVK) Archief rederijkerskamer ‘De Wijngaertrancken’ Oud Notarieel Archief Haarlem (ONAH) Oud-rechterlijk archief

[p. 174]

Leiden, Universiteitsbibliotheek (UB), Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (MNL) Ltk. 526: Warrendhout. Sot en wijshijd, of De wereld in sijn binnenste; Blijd-spell, verthoond ter eeren vande agtbare manhafte en regt edel-moedige heren de heren Robertus Padt-Brugge, Commissaris der Oosterse Quartieren en Goeverneur Directeur der provintie Amboina, en Jacob Lobs, Goeverneur en Directeur der Moluccos.

Leiden, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV), Archief & Beeld Handschriften, D H 454a: Instructie van de heer Commandant tot Cochin, Hendrik van Rheede tot Drakestyn, aan zijn vervanger de heer Jacob Lobs. 1677.

Parijs, Bibliothèque Nationale (BN) MS. Néerlandais, 61: 1 (olim: Fonds étranger Néerlandais no. 4761). L. van Elstland. Mengeldigten bestaande jn verscheyde zin-stoffen. MS. Néerlandais, 61: 2 (olim: Fonds étranger Néerlandais no. 4761). J. van Elsland. Danckbaar antwoord op de volgeestige mengel-stoffen, van mijn oom Lourens van Elsland: mijn door hem uijt Batavia toegezonden.

Utrecht, Het Utrechts Archief (HUA) Notariële akten stad Utrecht (1560-1811) Begraafboek Utrecht 137 en 138 Maarssen, ontvangsten begraven

Literatuur

Bij publicaties van vóór 1800 is de bibliotheeksignatuur van het gebruikte exemplaar vermeld.

Aa, A.J. van der
1969	Biographisch woordenboek der Nederlanden, bevattende levensbeschrijvingen van zoodanige personen, die zich op eenigerlei wijze in ons vaderland hebben vermaard gemaakt. Voortgezet door K.J.R. van Harderwijk en G.D.J. Schotel, onder medewerking van de heeren P.J.B.C. Robidé van der Aa, [...] et al. Herdruk. Amsterdam: Israël. Zeven delen.
Abeele, A. van den
1996	‘De Brugse drukker-uitgever Joseph van Praet (1724-1792) en zijn tijd’, Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis, gesticht onder de benaming ‘Société d'Emulation’ te Brugge 133:98-138.
1997	‘De zoons van drukker-uitgever Joseph van Praet’, Biekorf; Westvlaams Archief voor Geschiedenis, Archeologie, Taal- en Volkskunde 97:206-21.
Albach, Ben
1977	Langs kermissen en hoven; Ontstaan en kroniek van een Nederlands toneelgezelschap in de 17de eeuw. Zutphen: Walburg.

[p. 175]

Algra, A.
1946	Het principaelste wit de Kerke Christi te Batavia; Iets uit de geschiedenis ‘van de eerste kerke en de gemeynte Jesu Christi der stadt Jacatra op Java Mayor in Asia’. Franeker: Wever.
Andel, M.A. van
1941	Chirurgijns, vrije meesters, beunhazen en kwakzalvers; De chirurgijnsgilden en de practijk der heelkunde (1400-1800). Amsterdam: Van Kampen. [Patria 24.]
Arp, Jan van
1639	Singhende klucht, van droncke Goosen; Op de regel, Selden raecktmen inde ly of men isser selver by. Amsterdam: Dirck Cornelisz Hout-haeck. [Exemplaar UB Leiden 1089 B 1:5.]
Ashley, Maurice
1977	James II. London: Dent, Minneapolis: University of Minnesota Press.
Atlas der Vereenigde Nederlandsche Provintien
[1743]	Atlas der Vereenigde Nederlandsche Provintien en onderhoorige landschappen, in oude en nieuwe geographische kaarten en printen, nevens een groote menigte teekeningen, portraitten &c. door verscheide meesters afgebeelt. In 82 deelen, met groote moeite, en extra kosten, by een verzamelt en in welgeschikte ordre gebragt door wylen de Heer Mr. Mattheus Brouërius van Niedek: welke verkogt zal worden te Amsterdam op woensdag den 20 february 1743. Amsterdam, by Salomon Schouten, en Christiaan Wyers, by welke de Catalogen te bekomen zyn. Amsterdam: Salomon Schouten & Christiaan Wijers. [Exemplaar UB Amsterdam, Bibliotheek van de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels Nv 153.]
Baay, Reggie
2000	‘Toneel met een “bepaald Indisch karakter”’, Indische Letteren 15:213-20.
Barend-van Haeften, M.
1992	Oost-Indië gespiegeld; Nicolaas de Graaff, een schrijvend chirurgijn aan de Kaap. Zutphen: Walburg. [Proefschrift, Universiteit van Amsterdam.]
Beenen, B.F.W. en A.J.E. Harmsen
1985	De tweeling van Plautus; Twee zeventiende-eeuwse Plautus-bewerkingen. Met een inleiding van A.J.E. Harmsen en met taalkundige medewerking van Prof. Dr. B.C. Damsteegt. Utrecht: Hes. [Publicaties van de Vakgroep Nederlandse Taal- en Letterkunde 14.]
Berg, N.P. van den
1881	‘Het tooneel te Batavia in vroegeren tijd’, Tijdschrift voor Indische Taal-, Land- en Volkenkunde (TBG) 26:313-411.
Biervliet, Lori van
2004	‘De boekenas Brugge-Parijs; Joseph-Basile van Praët (1752-1837), bibliothecaris in Parijs en weldoener van de openbare bibliotheek Brugge’, in: Lori van Biervliet, Ludo Vandamme, Andries van den Abeele, The Founding Fathers; Het bibliotheeklandschap in Brugge omstreeks 1800; Een uitgave naar aanleiding van het feestjaar ‘200 jaar openbare bibliotheek Brugge’, pp. 47-74. Brugge: Van de Wiele.

[p. 176]

Blaupot ten Cate, S.
1847	Geschiedenis der doopsgezinden in Holland, Zeeland, Utrecht en Gelderland van derzelver ontstaan tot op dezen tijd, uit oorspronkelijke stukken en echte berigten opgemaakt. Deel 1. Amsterdam: Van Kampen.
Böeseken, A.J.
1964	Simon van der Stel en sy kinders. Kaapstad: Nasou.
Boheemen, F.C. van en Th.C.J. van der Heijden (red.)
1999	Retoricaal memoriaal; Bronnen voor de geschiedenis van de Hollandse rederijkerskamers vanaf de middeleeuwen tot het begin van de achttiende eeuw. Delft: Eburon.
Borchgrave, É. de
1869	‘Liste des manuscrits flamands conservés à la Bibliothèque Impériale, à Paris’, Messager des Sciences historiques, ou Archives des Arts et de la Bibliographie de Belgique 43:135-46.
Bosman-Jelgersma, H.A.
1983	Poeders, pillen en patiënten; Apothekers en hun zorg voor de gezondheid door de eeuwen heen. Amsterdam: Sijthoff.
Bostoen, Karel
1988a	‘“Dat lyckent wel ongs dorp, seij arleveender boer en zag batavia...”; Werk van Laurens van Els(t)land, zeventiende-eeuws Indisch-Nederlands dichter’, Indische Letteren 3:185-211.
1988b	‘Nieuw licht op het begin van de Indisch-Nederlandse letterkunde’, Nieuw Letterkundig Magazijn 6:14-5.
1993a	‘De Van Elstlands; Een Haarlems poëtengeslacht’, in: E.K. Grootes (red.), Haarlems Helicon; Literatuur en toneel in Haarlem vóór 1800, pp. 123-37. Hilversum: Verloren.
1993b	‘Haarlem vanonder de klapperboom; Een droomwandeling door Laurens van Elstland (ca. 1665)’, Haerlem Jaarboek 1992:20-42.
1994	‘Hier dreigt een drama; De verzameling-Van der Lely te Parijs’, Dokumentaal 23:152-63.
1996	‘Verzamelaars, bezitters, lezers van Weyermaniana in de achttiende eeuw’, Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 19:33-42.
Bredero, G.A.
1971	G.A. Bredero's Kluchten. Ingeleid en toegelicht door Jo Daan. Met een studie over de bouw van Bredero's Kluchten door G. Stuiveling. Culemborg: Tjeenk Willink/Noorduijn. [De Werken van Gerbrand Adriaensz. Bredero.]
1974	G.A. Bredero's Spaanschen Brabander, met fragmenten uit Lazarus van Tormes. Ingeleid en toegelicht door C.F.P. Stutterheim. Culemborg: Tjeenk Willink/Noorduijn. [De Werken van Gerbrand Adriaensz. Bredero.]
1975	G.A. Bredero's Boertigh, amoreus, en aendachtigh Groot lied-boeck. Uitgegeven en toegelicht door G. Stuiveling met medewerking van A. Keersmaekers [...] et al. Deel 1. Culemborg: Tjeenk Willink/Noorduijn. [De Werken van Gerbrand Adriaensz. Bredero.]
1984	G.A. Bredero's Moortje, waar in hy Terentii Eunuchum heeft nae-ghevolght. Ingeleid en toegelicht door P. Minderaa en C.A. Zaalberg, met mede-

[p. 177]

	werking van B.C. Damsteegt. Leiden: Nijhoff. [De Werken van Gerbrand Adriaensz. Bredero.]
[Burg, Pieter van den]
1677	Curieuse beschrijving van de gelegentheid, zeden, godsdienst, en ommegang van verscheyden Oost-Indische gewesten en machtige landschappen, en inzonderheit van Golkonda en Pegu. Alles uyt de eygen ondervinding by een vergadert door P.V.D.B. Rotterdam: I. Naeranus. [Exemplaar UB Leiden 354 C 11.]
Bure (fils ainé), Guillaume de
1783	Catalogue des livres de la bibliotheque de feu M. le duc de La Vallière. Premiere partie: contenant les manuscrits, les premiers éditions, les livres imprimés sur vélin & sur grand papier, les livres rares, & précieux par leur belle conservation, les livres d'estampes, &c.: dont la vente se fera dans les premiers jours du mois de décembre 1783. Paris: Chez Guillaume de Bure fils ainé. [Exemplaar UB Leiden 987 F 18-20 en 987 F 21.]
Bury Palliser, Mme, née Marryat
1892	Histoire de la dentelle. Traduit par la comtesse Gédeon de Clermont-Tonnerre. Paris: Firmin-Didot.
Bijl, S.W.
1978	Erasmus in het Nederlands tot 1617. Nieuwkoop: De Graaf. [Bibliotheca Bibliographica Neerlandica 10.]
Catalogus
1754	Catalogus van een zeer uitnemende fraaie verzameling van Nederduitsche tooneel spellen, bestaande in omtrent 3000 stuks, waar onder een overgroot getal, die zeer raar zyn en zeer zeldsaam voorkomen; Hier in munt, als iets byzonders, uit het ongemeen overheerlyk en kostbaar werk van het eeuwgetyde van de Amsterdamsche Schouwburg, met keurlyke afgezette plaaten, kunstige geteekende gezichten, en pourtraiten, en alles wat tot dit stuk eenige betrekking heeft; In twee blauwe maroquine banden, met gouden lynen en stempels, weergaloos prachtig uitgevoerd, mitsgaders een uitmuntende quantiteit manuscripten van tooneel spellen, in alles een collectie, zoo groot en zeldsaam als nog nergens ander eenig liefhebber bekend is. 't Welk alles verkogt zal worden op den 19den. en 20sten. december 1754. Ten huyze K. van Tongerlo, boekverkoper in de Kalverstraat over de Keyzers Kroon; alwaar het zelve daags voor de verkoopdag te zien is. Amsterdam: Kornelis van Tongerlo. [Exemplaar UB Leiden 1087 C 1.]
Cats, Jacob
1664	Houwelick, dat is, Het gantsche beleyt des echten-staets; Afgedeylt in ses hooft-stucken, te weten: maeght, vrijster, bruyt, vrouwe, moeder, weduwe; Behelsende mede de mannelicke tegenplichten. Amsterdam: I.I. Schipper. [Onderdeel van: Jacob Cats, Alle de wercken, 1665.] [Exemplaar KB Den Haag 477 C 30.]
Chijs, J.A. van der (red.)
1885	Nederlandsch-Indisch plakaatboek, 1602-1811. Eerste deel: 1602-1642. Uitgegeven door het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen met medewerking van de Nederlandsch-Indische Regering. Batavia: Landsdrukkerij, 's-Gravenhage: Nijhoff.

[p. 178]

Cohn, N.
1975	Europe's inner demons; An enquiry inspired by the great witch-hunt. London: Chatto-Heinemann, Heinemann for Sussex University Press. [The Columbus Centre Series.]
Colville, Henry
1914	Étude sur Mazarin et ses démêlés avec le Pape Innocent X (1644-1648); Avec un portrait d'Innocent X par Vélazquez. Paris: Champion. [Bibliothèque de l'École des Hautes Études. Sciences Historiques et Philologiques 210.]
Considerabel vervolg
1756	Considerabel vervolg, of Catalogus van een aansienelyke en groote meenigte, der beste oude en nieuwe boeken, waar meede de Publieke Lees-Bibliotheek, by A. v. Linge en Comp. vermeerdert is, dewelke hy aanbied te laaten leesen, volgens de voorige gedrukte conditien. Eerste vervolg bestaande in alle faculteiten en taalen. Leeuwaarden: A. v. Linge [eerder: R.J. Noordbeek.] [Exemplaar Historisch Centrum Leeuwarden B 1494.]
Coolhaas, W.Ph. (red.)
1971	Generale missiven van Gouverneurs-Generaal en Raden aan Heren XVII der Verenigde Oostindische Compagnie. Deel 4: 1675-1685. 's-Gravenhage: Nijhoff. [Rijks Geschiedkundige Publicatiën, Grote serie 134.]
Dathenus, Petrus
1992	De psalmen Davids, met catechismus, formulieren, en gebeden. Met inleidingen door J.N. IJkel en W. van 't Spijker. Houten: Den Hertog. [Facsimile van de uitgave Heidelberg 1566.]
Dobbelaar, Pieter Jan
1930	De branderijen in Holland tot het begin der negentiende eeuw. Rotterdam: Nijgh en Van Ditmar. [Proefschrift, Rijksuniversiteit Utrecht.]
Dorren, Gabrielle
2001	Eenheid en verscheidenheid; De burgers van Haarlem in de Gouden Eeuw. Amsterdam: Prometheus/Bakker. [Cultuurgeschiedenis van de Republiek in de 17de eeuw; Proefschrift, Universiteit van Amsterdam.]
Earnshaw, P.
1985	Lace in fashion, from the sixteenth to the twentieth centuries. London: Batsford.
Eeghen, I.H. van
1990	‘Jan Luyken en zijn bloedverwanten’, Doopsgezinde Bijdragen 16:65-112.
[Elzevier, Petrus]
1666	De broekdragende vrouw; Kluchtspel, gespeelt op d'Amsterdamsche Schouwburgh. Amsterdam: Jacob Lescaille. [Exemplaar UB Leiden 1091 F 43:1.]
Elsland, Jan van
1738	Gezangen, of Het vrolijk gezelschap der negen zanggodinnen, kweelende en speelende, op zeer aangenaame uitgezogte muzikaale toonen, verscheide zangstoffen tot verversing en verkwikking der hedendaagse zangminnende herten. Den vierden druk, op nieuws met verscheide aardige stukjes vermeerderd. Haarlem: Izaak van Hulkenroy. [Exemplaar SB Haarlem 81 D 10.]

[p. 179]

Encyclopaedia Britannica
1962	Encyclopaedia Britannica; A new survey of universal knowledge. Deel 22. Chicago: Encyclopaedia Britannica.
Focquenbroch, W.G. van
1665	Thalia, of Geurige sang-goddin. Amsterdam: Joannes van den Bergh. [Exemplaar KB Den Haag 174 E 5.]
Gaastra, F.S.
1989	Bewind en beleid bij de VOC; De financiële en commerciële politiek van de bewindhebbers, 1672-1702. Zutphen: Walburg. [Proefschrift, Rijksuniversiteit Leiden.]
1991	De geschiedenis van de VOC. Zutphen: Walburg.
Garsault, [François A. de]
1771	L'art de la lingère. [Paris]: Imprimerie de L.F. Delatour. [Exemplaar UB Leiden, 908 A 12.]
Gawronski, Jerzy
1996	De equipagie van de Hollandia en de Amsterdam; VOC-bedrijvigheid in 18de-eeuws Amsterdam. Amsterdam: Bataafsche Leeuw.
Gelder, R. van
1997	Oost-Indisch avontuur; Duitsers in dienst van de VOC (1600-1800). Nijmegen: Sun. [Proefschrift, Universiteit van Amsterdam.]
Gewenste tijding van Londen
1688	Gewenste tijding van Londen, soo aanstonts gearriveert, met het pacquetboot. Van den 22. december [1688]. Na 't origineel in Den Haag: by Jean Henri. [Exemplaar UB Leiden, Pamflet Kleine Geschriften 1688-1689, Nr. 153.]
Graaff, Nicolaus de
1704 [1703]	Reysen van Nicolaus de Graaff, na de vier gedeeltens des werelds, als Asia, Africa, America en Europa; Behelsende een beschryving van zijn 48 jarige reyse en aanmerkelijkste voorvallen, die hy heeft gesien en die hem sijn ontmoet. Van de levenswijse der volkeren, godsdienst, regeringe, landschappen en steden; Als ook een nette, dog korte beschrijving van China, desselfs over grote landtschappen, menigvuldige steden, gebouwen, gegraven kanalen, scheepvaart, oudtheyd der Chinesen; Mitsgaders der selver oorlogen tegen de Tartaren; En op wat wyse de Tartar sig meester van China heeft gemaakt. Hier agter is by gevoegt. Oost-Indise Spiegel, zynde een beschrijving van de selve schrijver van geheel Oost-Indiën, de levenswyse soo der Hollanders in Indiën als op de schepen, en een net verhaal van de uyt en t'huys reyse; Nu wel een derde vermeerdert uyt des auteurs naargelaten schriften. Met curieuse koperen platen verciert. Dese tweede druck is vermeerdert met een net verhaal van 't verbranden van de fluyt Waveren, en een Reyse door Arabien van Andries Wiltvangh. Hoorn: Feyken Rijp. [Exemplaar UB Leiden 456 B 6.]
1930	‘Oost-Indise spiegel, behelsende een beschrijving van de stad Batavia, en wijse van leven der Hollandse vrouwen in Oost-Indie, een net verhaal der bijsondere handelaars; Alsmede de gewone wijse van de scheepsbevelhebberen. Mitsgaders een generale beschrijving van gants Oost-Indien’. [Naar een exemplaar van de uitgave Hoorn:

[p. 180]

	Feyken Rijp, 1703.] [Met eigen paginering opgenomen] in: Nicolaus de Graaff, Reisen van Nicolaus de Graaff, gedaan naar alle gewesten des werelds, beginnende 1639 tot 1687 incluis. Uitgegeven en toegelicht door J.C.M. Warnsinck. 's-Gravenhage: Nijhoff. [Werken Uitgegeven door de Linschoten-Vereeniging 33.]
Haan, F. de
1911	Priangan; De Preanger-Regentschappen onder het Nederlandsch bestuur tot 1811. Deel 2: Excursen. Batavia: Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, 's-Gravenhage: Nijhoff.
1922	Oud Batavia; Gedenkboek uitgegeven door het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen naar aanleiding van het driehonderdjarig bestaan der stad in 1919. Deel 1 en 2. Batavia: Kolff.
1935	Oud Batavia. Deel 1: Tekst. Met twintig afbeeldingen in den tekst, twee los bijgegeven plattegronden en een platenalbum. Tweede, herziene druk. Bandoeng: Nix. [Eerste druk 1922-23.]
1984	Uit de nadagen van de ‘loffelijke Compagnie’; Een keuze uit de geschriften. Samengesteld door Rob Nieuwenhuys. Amsterdam: Querido.
Harmsen, A.J.E.
1989	Onderwys in de tooneel-poëzy; De opvattingen over toneel van het Kunstgenootschap Nil Volentibus Arduum. Rotterdam: Ordeman. [Proefschrift, Universiteit van Amsterdam.]
Haver, J. van
1975	‘Parodiërende bezweringen in vroeger-eeuwse kluchten’, in: W. van Nespen (red.), Miscellanea Prof. Em. Dr. K.C. Peeters; Door vrienden en collega's hem aangeboden ter gelegenheid van zijn emeritaat, pp. 295-314. Antwerpen: Govaerts.
Hooft, P.C.
1987	Warenar. Ingeleid en toegelicht door Aug. Keersmaekers. Zesde druk. Kapellen: DNB/Pelckmans, Amsterdam: Wereldbibliotheek. [Klassieke Galerij 115.]
Hooft, W.D. en J. Noozeman
1999	Door-trapte Meelis; Lichte Klaartje. Uitgegegeven door Arjan van Leuvensteijn en Jeanine Stuart. Amsterdam: Stichting Neerlandistiek VU, Münster: Nodus. [Uitgaven Stichting Neerlandistiek VU 28.]
[Hoogstraten, Jan van]
ca 1720	De verliefde kok; Kluchtig blyspel. Abdera [Breda]: Kornelis Tessers. [Exemplaar UB Leiden 1092 G 35:6.]
Horace
1978	Satires, epistles, and ars poetica. With an English translation [from the Latin] by H. Rushton Fairclough. Revised edition. Reprint. Cambridge (Mass.): Harvard University Press, London: Heinemann. [The Loeb Classical Library 194.]
Horst, Daniël R.
2003	De Opstand in zwart-wit; Propagandaprenten uit de Nederlandse Opstand (1566-1584). Zutphen: Walburg.

[p. 181]

Hoven van Genderen, Bram van den
1997	De heren van de kerk; De kanunniken van Oudmunster te Utrecht in de late middeleeuwen. Zutphen: Walburg.
Huet, Gédéon
1886	Catalogue des manuscrits néerlandais de la Bibliothèque Nationale. Paris: z.n.
Hullu, J. de
1980	Op de schepen der Oost-Indische Compagnie; Vijf artikelen van J. de Hullu. Ingeleid, bewerkt en voorzien van een studie over de werkgelegenheid bij de VOC [door] J.R. Bruijn en J. Lucassen (eds). Groningen: Wolters Noordhoff/Bouma's Boekhuis. [Historische Studies 41.]
Hummelen, W.M.H.
1996	‘Afbeeldingen van kwakzalvers of van kwakzalverskluchten?’, in: W. Abrahamse, A.C.G. Fleurkens en M. Meijer Drees (red.), Kort tijtverdrijf; Opstellen over Nederlands toneel (vanaf ca 1550) aangeboden aan Mieke B. Smits-Veldt, pp. 31-7. Amsterdam: A D & L Uitgevers.
Knappert, H.E.
1918	‘Elsland (Jan van)’, in: P.C. Molhuysen, P.J. Blok en Fr. K.H. Kossmann (red.), Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Met medewerking van tal van geleerden, deel 4, kol. 565-66. Leiden: Sijthoff.
Kolbe, Peter
1719	Capvt bonae spei hodiernvm; Das ist: vollständige Beschreibung des africanischen Vorgebürges der guten Hofnung; Worinnen in dreyen Theilen abgehandelt wird, wie es heut zu Tage, nach seiner Situation und Eigenschaft aussiehet; Ingleichen was ein Natur-Forscher in den dreyen Reichen der Natur daselbst findet; Wie nicht weniger, was die eigenen Einwohner die Hottentotten, vor seltsame Sitten und Gebräuche haben [...]; Mit angefügter genugsamer Nachricht, wie es auf des Auctoris Hinein- und Heraus-Reise zugegangen; [...]. Nürnberg: Peter Conrath Monath. [Exemplaar UB Leiden, 372 A 12.]
Kooiman, K
1959	‘Koten, bikkels en misverstanden’, De Nieuwe Taalgids 52:254-63.
Koster, Simon
1970	Van schavot tot schouwburg; Vijfhonderd jaar toneel in Haarlem. Haarlem: Bohn.
Kramer, Femke
1993	‘De kwakzalver; Een element uit het register van de rederijkersklucht’, in: F.A.H. Berndsen, H. van Dijk en G.J. de Vries (red.), Poëtica-onderzoek in de praktijk, pp. 39-52. Groningen: Passage.
Kuijpers, Erika
2005	Migrantenstad; Immigratie en sociale verhoudingen in 17e-eeuws Amsterdam. Hilversum: Verloren. [Amsterdamse Historische Reeks, Grote Serie 32.]
Kurtz, G.H.
1942	Beknopte geschiedenis van Haarlem. Tweede druk. Haarlem: Bohn. [Eerste druk 1942.]

[p. 182]

Kurtz, G.H. en J.J. Temminck
1999	De straat waarin wij wonen; Alle Haarlemse straatnamen verklaard. Tweede, geheel herziene en aangevulde druk. Haarlem: Schuyt.
Laan, N. van der (red.)
1938	Uit het archief der Pellicanisten; Vier zestiende-eeuwse esbatementen. Bewerkt door N. van der Laan. Leiden: Brill. [Leidsche Drukken en Herdrukken uitgegeven vanwege de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden; Kleine Reeks 1.]
Langendijk, Pieter
[1973]	Don Quichot op de bruiloft van Kamacho. Uitgegeven met inleiding en aantekeningen door G.A. van Es. Zutphen: Thieme. [Klassiek Letterkundig Pantheon 50.]
Leeuw, A. [de]
1680	De liefdendokter; Kluchtspel, gespeelt op d'Amsterdamsche Schouwburg. Den tweeden druk. Amsterdam: Erven Jacob Lescailje. [Exemplaar UB Leiden 1092 G 1:7.]
Lequin, F.
1982	Het personeel van de Verenigde Oost-Indische Compagnie in Azië in de achttiende eeuw, meer in het bijzonder in de vestiging Bengalen. Leiden: Lequin. [Proefschrift, Rijksuniversiteit Leiden.]
[Leti, Gregorio]
1666	Het leven en bedrijf van mevrouwe Olimpia Maldachini, die de Roomsche Kerke bestierde, geduerende het pausschap van Innocentius X. te weten, zedert den jare 1644 tot 1655. In het Italiaansch beschreven door den Abt Gualdi, en nu uit die tale overgezet. [Amsterdam: J. Janssonius.] [Exemplaar UB Leiden 1498 E 34.]
Leuftink, Arnold E.
1991	Harde heelmeesters; Zeelieden en hun dokters in de 18e eeuw. Zutphen: Walburg.
Levey, Santina M.
1983	Lace; A history. London: Victoria and Albert Museum, Leeds: Maney.
Luiten van Zanden, Jan
1997	‘Werd de Gouden Eeuw uit turf geboren? Over het energieverbruik in de Republiek in de zeventiende en achttiende eeuw’, Tijdschrift voor Geschiedenis 110:484-99.
Luyken, Jan
1996	Duytsche lier. Met inleiding en aantekeningen door A.J. Gelderblom, A.N. Paasman en J.W. Steenbeek. Amsterdam: Amsterdam University Press. [Alfa.]
Mebius, Georgius
1687	Reden-lievende-God-geleerde verhandeling, van den oorsprongk, verder-uytbreyding, en volharding, der heydensche orakelen; Met de verantwoording tegen D. Antoni van Dale. In 't Latijn geschreven door den Heere Georgius Mebius: Professor der Theologie, in de Akademie tot Lypzich; in 't Nederduytsch vertaalt door Joachim Oudaan Fransz. [...]. Rotterdam: Barent Bos. [Exemplaar UB Leiden 1182 G 12.]

[p. 183]

[Molenhof]
1658	De krollende Ritzaart, met de gulde legenden van Jan van Tongeren; Klucht. Amsterdam: Iacob Waermond. [Exemplaar UB Leiden 1091 B 28.]
Mooij, J. (red.)
1927-31	Bouwstoffen voor de geschiedenis der Protestantsche kerk in Nederlandsch- Indië. Weltevreden: Landsdrukkerij. Drie delen.
Neue deutsche Biographie
1985	Neue deutsche Biographie. Herausgegeben von der Historischen Kommission bei der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. [...]. Band 14: Laverrenz - Locher-Freuler. Berlin: Duncker und Humblot.
Neyn, P. de
1681	Vrolyke uuren, bestaande uit verscheide soorten van mengel-dichten. Amsterdam: Jan Bouman. [Exemplaar UB Leiden 1014 C 7:2.]
Ogg, D.
1955	England in the reigns of James II and William III. Oxford: Clarendon.
De ontmomde jesuit
1688	De ontmomde jesuit, of samen-spraak tusschen den seer heiligen vader La Chaise, biegtvader van den Konink van Vrankryk; De eerwaarde pater Peters, biegtvader van den Koning van Engeland, en de seer godvrugtige vader Taschart, ambassadeur van den Konink van Siam, waar in ontdekt worden de voornaamste saken, welke dese eerwaarde vaders menen dienstig te zijn, tot bekeering der ketters van Engeland, en de afgodendienaars van Siam. Met een kleine pasquinade tegen de vermaarste schrijvers van de Gallicaansche kerken. Z.p.: z.n. [Exemplaar UB Leiden, Thyspf. 11604.]
Oost-Indisch praetjen
1663	Oost-Indisch praetjen, voorgevallen in Batavia, tusschen vier Nederlanders, den eenen een koopman, d'ander een krijgs-officier, den derden een stuyrman, en den vierden of den laetsten een krankebesoecker. Gedruckt in 't Jaer onses Heeren 1663. Z.p.: z.n. [Exemplaar KB Den Haag, pmfl. 8756.]
Ovid
1976	Metamorphoses. With an English translation by Frank Justus Miller. Third edition. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, London: Heinemann. [The Loeb Classical Library 42.]
Paasman, Bert
2002	‘De Indisch-Nederlandse literatuur uit de VOC-tijd’, in: Theo D'haen (red.), Europa buitengaats; Koloniale en postkoloniale literaturen in Europese talen, deel 1, pp. 33-97. Amsterdam: Bakker.
Pabbruwe, H.J.
[1994]	Dr Robertus Padtbrugge (Parijs 1637-Amersfoort 1703), dienaar van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, en zijn familie. Kloosterzande: Duerinck.
[Paffenrode, Joan van]
1657	De klucht van Sr. Filibert, genaemt Oud-Mal. Op het spreeckwoort: Als oudmal begint te scheuren, soo is 'er geen stoppen aen. Gorinchem: Sander Vinck. [Exemplaar UB Leiden, 1089 B 45:4.]
Palingh, Abraham
1659	't Afgerukt mom-aansight der tooverye; Daar in het bedrogh der gewaande toverye, naakt ontdeckt, en met gezonde redenen en exempelen dezer eeuwe

[p. 184]

	aangewezen wort. Amsterdam: J. Rieuwertz. [Exemplaar KB Den Haag 1121 F 55.]
Paré, A.
1655	De chirurgie, ende opera, van alle de wercken van Mr. Ambrosius Paré, Raedt, ende opperste chirurgijn van vier koningen in Vranckrijck; Uyt de Françoysche in de Nederlandtsche sprake. Uyt de vierde editie ghetrouwelijck overgheset door D. Carolum Battum, Medicijn ordinaris der stadt Dordrecht. Verdeylt in 28 boecken. Met alle de figuren, soo wel der anatomien als van de instrumenten der chirurgien, ende van veel diversche monsters, &c. Amsterdam: Jan Fredericsz. Stam. [Exemplaar UB Leiden 648 A 5.]
Parker, G.
1977	The Dutch revolt. London: Allen Lane.
Pertinent relaes
[1688]	Pertinent relaes van 't geene, zedert des Konings vertrek, in Londen is voorgevallen, mitsgaders zijne gevankenis, en die van de meeste rechters en Paapse priesters, die zich uyt het Rijk meenden te begeven. Rotterdam: Pieter van Hoeck, Kaertverkooper. [Exemplaar UB Leiden, Pamflet 1688, VII, 1.]
Placaet
1688	Placaet van de hoog mogende heeren Staten Generael der Verenigde Nederlanden, tegens den jnvoer van de Fransche koele en gebrande wynen, gedistileerde wateren, azynen, cyde, canefassen, papier, castanien, alle suyckere, soo rauwe als gerafineerde, suycker-syropen, sout ende glas. Gearresteert den achtienden october 1688. 's-Gravenhage: Jacobus Scheltus. [Exemplaar UB Leiden, Pamflet 1688, II, 8480.]
Pol, Lotte van de
1996	Het Amsterdams hoerdom; Prostitutie in de zeventiende en achttiende eeuw. Amsterdam: Wereldbibliotheek. [Proefschrift, Erasmus Universiteit Rotterdam.]
Ree-Scholtens, F. van der, J.Th.M. Bank, J. van den Assem, A.G. van der Steur et al.
1995	Deugd boven geweld; Een geschiedenis van Haarlem, 1245-1995. Hilversum: Verloren.
Reeuwijk, A.J. van
1941	Vroedkunde en vroedvrouwen in de Nederlanden in de 17e en 18e eeuw. Amsterdam: z.n. [Proefschrift, Universiteit van Amsterdam.]
Rossi, E.
1928	Donna Olimpia. Con sei tavole. Albano Laziale: Fratelli Strini. [Curiosità Romane 1-9.]
Rusting, Salomon van
1693	De vol-geestige werken, van Salomon van Rusting, Med. Doct.; Bestaande in lust en onlust in den hemel, Aran en Titus gemetamorphoseert, wapenstryt tusschen Ajax en Ulisses als mede Apollos majesteyt, ondergang der goden op Jupiters verjaar-feest, en vaersen van Dionisius Cato, beneffens d'Illiaden van Homerus, Ulisses in Pheaka, prognosticatie op het jaar 1693 en meer andere geestigheden. Amsterdam: Jan ten Hoorn. [Exemplaar UB Leiden MRIJKE 1214.]

[p. 185]

Smit, Cor
2001	Leiden met een luchtje; Straten, water, groen en afval in een Hollandse stad, 1200-2000. Leiden: Primavera Pers. [Leidse Historische Reeks 15.]
De soete vryagie
1661	De soete vryagie van Monsr. Gabriel de Lalande, of d'Afgevalle roos van juffr. Elisabeth l'Estevenon; Bestaende in alle gedichten, sententien, en samenspraken, die'er, van 't begin tot den einde, uitgekomen zijn. Door een Liefhebber, tot dienst der Amstelsche jonckheidt. Gedruckt in 't jaer van t Haegse Pleidoy. Z.p.: z.n. [Exemplaar UB Leiden, 1089 G 27.]
Sprenger van Eijk, J.P.
1816	‘Proeven ter verklaring van spreekwoorden en spreekw. zegswijzen: naar wier oorsprong of zin is gevraagd’, in: J.P. Sprenger van Eijk, Handleiding tot de kennis van onze vaderlandse spreekwoorden en spreekwoordelijke zegswijzen, bijzonder aan het landleven ontleend. Rotterdam: Mensing en Van Westreenen.
Stapel, F.W.
1936	Cornelis Janszoon Speelman. 's-Gravenhage: Nijhoff.
Stipriaan, R. van
1996	Leugens en vermaak; Boccaccio's novellen in de kluchtcultuur van de Nederlandse renaissance. Amsterdam: Amsterdam University Press. [Proefschrift, Universiteit van Amsterdam, 1995.]
Een tafel-spel, van Meester Kackadoris
1634	Een tafel-spel, van Meester Kackadoris, ende een doof wijf met eyeren; Noch een tafel-spel van een lansknegt, die teghen zijn eyghen schaduwe veght; Noch een tafel-spel van een personagie, een sot spelende met een marot: noch twee refereynen int amoureus Amsterdam: Otto Barentsz. Smient. [Exemplaar UB Leiden 1096 E 81:2.]
Teeuw, A.
1996	Indonesisch-Nederlands woordenboek. Met medewerking van I. Supriyanto. Vierde herziene en uitgebreide druk. Leiden: KITLV Uitgeverij.
Ter bruilofte van den heere Willem Henskes
1738	Ter bruilofte van den heere Willem Henskes, en jongkvrouwe Susanna Lemmers; In den echt verëenigt den 2den van grasmaand, MDCCXXXVIII. Amsterdam: z.n. [Exemplaar UB Leiden 1118 A, nr. 143.]
Toorenburgh, P. van
1688	Lauwre-krans gevlochten voor den doorluchtigen held Maximiliaen Emanuel Keurvorst van Beyeren, over de veroveringh van Belgrade. Haarlem: Claas Braau. [Exemplaar UB Leiden, Pamflet 1688 VI, No 3.]
Troostenburg de Bruyn, C.A.L. van
1884	De Hervormde Kerk in Nederlandsch Oost-Indië onder de Oost-Indische Compagnie (1602-1795). Arnhem: Tjeenk Willink.
Trou moet blijcken
1997	Trou moet blijcken; Bronnenuitgave van de boeken der Haarlemse rederijkerskamer ‘de Pellicanisten’. Deel 7: Boek G. Onder redactie van W.N.M. Hüsken, B.A.M. Ramakers, F.A.M. Schaars. Met medewerking van M.R. Hagendoorn en J.P.G. Heersche. Assen: Quarto.

[p. 186]

Tweede deel van de Engelsche marsch
1689	Tweede deel van de Engelsche marsch, versien met allerlei soorten van nieuwe onvergelijkelijke verrekykers en brillen; Vertonende den tegenwoordigen staat van alle koningrijken en landen van Europa, voornamelijk de afkomste het leven en de daden van Pater Peters; Te weten van sijn jeugd of tot het begin van de regeringe van den gewesen Koning Jacobus de twede, met een dispuit tusschen hem en een Engels Protestant, en een cathalogus van eenige koddige boekken die hy voor den Prins van Wallis heeft gekogt. Amsterdam: Cornelis Maartense. [Exemplaar UB Leiden, Pamflet Kleine Geschriften 1688-1689, Nr. 153.]
Valentijn, François
1724-26	Oud en nieuw Oost-Indiën, vervattende een naaukeurige en uitvoerige verhandelinge van Nederlands Mogentheyt in die Gewesten; [...]. Deel 1-3. Dordrecht: Joannes van Braam, Amsterdam: Gerard onder de Linden. [Exemplaar UB Leiden 867 A 1-7.]
Vandewiele, L.J.
1981	Geschiedenis van de farmacie in België; Met een inleiding tot de algemene geschiedenis van de farmacie. Beveren: Orion.
Varry, Dominique
1991a	‘Les confiscations révolutionnaires’, in: Dominique Varry (red.), Les bibliothèques de la Révolution et du XIXe siècle 1789-1914, pp. 9-27. Paris: Promodis. [Histoire des Bibliothèques Français 3.]
1991b	‘Joseph van Praët’, in: Dominique Varry (red.), Les bibliothèques de la Révolution et du XIXe siècle 1789-1914, pp. 311-27. Paris: Promodis. [Histoire des Bibliothèques Français 3.]
Vervolg van het wonderlijke gesigte
1688	Vervolg van het wonderlijke gesigte, gesien in een wakenden droom, vertonende den tegenwoordigen droevigen toestand, en de aanstaande gevaar der evangelische kerke. Beschreven en uitgegeven, door den auteur van het voorgaande, met de namen en qualiteiten van al de personen, die sig, voor de twede maal, daar in vertoonden. Tot Roomen: By een vriend van Dr. Molineos, in den gekroonden Pater Marcus d'Aviano, aldernaast daar Paus Jut voor de deur, en het jonge Pausje, in de kraam quam. [Exemplaar UB Leiden, Pamflet Kleine Geschriften 1685-1688, Nr. 152.]
Verwer, W.J.
1973	Memoriaelbouck; Dagboek van gebeurtenissen te Haarlem van 1572-1581. Van aantekeningen, noten en index voorzien door J.J. Temminck. Haarlem: Schuyt.
Vinne, Vincent Laurens van der
1979	Dagelijckse aentekeninge van Vincent Laurensz van der Vinne. Ingeleid en bewerkt door Bert Sliggers Jr. Haarlem: Fibula-Van Dishoeck. [Fibula Ooggetuigen.]
Visscher, Roemer
1949	Sinnepoppen van Roemer Visscher. Naar de uitgave van 1614 bij Willem lansz. te Amsterdam, met 184 illustraties naar de oorspronkelijke gravures en van een inleiding en verklarende noten voorzien door L. Brummel. 's-Gravenhage: Nijhoff.

[p. 187]

Vondel, J. van den
1647	Poesy, ofte Verscheide gedichten. Het tweede deel. Schiedam: gedruckt voor den Autheur. [Exemplaar UB Leiden 1501 A 27:2.]
1682	Poëzy, of Verscheide gedichten, op een nieu by een vergadert, en met veele ook voorheen nooit gedrukte dichten vermeerdert. Mitsgaders een aanleidinge ter Nederduitsche dichtkunste en het Leven des dichters. Deel 2. Franeker: Leonard Strik. [Exemplaar UB Leiden 707 C 12-13.]
Vos, Jan
1975	Toneelwerken; Aran en Titus, Oene, Medea. Uitgegeven, ingeleid en van aantekeningen voorzien door W.J.C. Buitendijk. Assen/Amsterdam: Van Gorcum. [Van Gorcum's Literaire Bibliotheek 28.]
Vries, Jan de
1981	Barges and capitalism; Passenger transportation in the Dutch economy, 1632-1839. Utrecht: Hes. [Hes Studia Historica 4.]
Westreenen, W.H.J. van
1997	Lettres inédites du baron W.H.J. van Westreenen; fondateur du Museum Meermanno-Westreenianum (La Haye), à Joseph van Praet, conservateur à la Bibliothèque Impériale et Royale de France (1809-1829). Texte établi par Jean de Booy; présenté et annoté par Jos van Heel. 's-Gravenhage: Museum van het Boek/Museum Meermanno-Westreenianum.
Weyerman, Jacob Campo
1978	Den vrolyke tuchtheer (1729). Kommentaar door A.J. Hanou. Amsterdam: Thespa. Twee delen. [Amsterdamse Smaldelen 7.]
Witsen, Nicolaes
1671	Aeloude en hedendaegsche scheeps-bouw en bestier; Waer in wijtloopigh wert verhandelt, de wijze van scheeps-timmeren, by Grieken en Romeynen; scheeps-oeffeningen, strijden, tucht, straffe, wetten en gewoonten; Beneffens evenmatige grootheden van schepen onses tijts, ontleet in alle hare deelen; Verschil van bouwen tusschen uitheemschen en onzen landaert: Indisch vaertuygh: galey-bouw: hedendaegsche scheeps-plichten; Verrijckt met een reex verklaerde zee-mans spreeck-woorden en benamingen: doorgaens verciert met vele kopere platen. Beschreven door Nicolaes Witsen. Amsterdam: Casparus Commelijn, Broer en Jan Appelaer. [Exemplaar UB Leiden 678 A 15.]
Witsen Geysbeek, P.G.
1822	Biographisch anthologisch en critisch woordenboek der Nederduitsche dichters. Deel 3: Hae-Ipe. Amsterdam: Schleyer.
WNT
2000	Woordenboek der Nederlandsche taal op CD-Rom. Rotterdam: AND.
Een wonderlijk gesigte
1688	Een wonderlijk gesigte, gesien in een wakenden droom, vertonende den tegenwoordigen droevigen toestand, en de aanstaande gevaar der evangelische kerke. Beschreven en uitgegeven, door den auteur die het selver gesien heeft, so als't hier betoogd word, met de namen en qualiteiten van al de personen, die sig daar in vertoonden. Tot Roomen: By een vriend van Dr. Molinos, in den gekroonden Pater Marcus d'Aviano, aldernaast daar Paus Jut voor de deur, van het jonge Pausje, in de kraam

[p. 188]

	quam. [Exemplaar UB Leiden, Pamflet Kleine Geschriften 1685-1688, Nr. 152.]
Worp, J.A.
1977	De invloed van Seneca's treurspelen op ons tooneel. Utrecht: Hes. [Utrechtse Herdrukken 13.]
Zuidema, E.
1918	‘Geysbeek (Pieter Gerardus Witsen)’, in: P.C. Molhuysen, P.J. Blok en Fr. K.H. Kossmann (red.), Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel. 5, kol. 653-4. Met medewerking van tal van geleerden. Leiden: Sijthoff.
Zuiderweg, Adriënne M.
2000	‘Een verblijfplaats van onsterfelijken; Een impressie van het culturele en literaire leven op Batavia (1619-1811)’, Literatuur 17:132-41.

Internetbronnen

De internetbronnen zijn op 24 maart 2005 gecontroleerd.

Advertenties uit de Oprechte Haerlemse Courant Advertenties uit de Oprechte Haerlemse Courant. Te vinden op: http://home. planet.nl/~jhelwig/ohc/ohc.htm

Cockuyt, Bram ‘De overtreffelijcke reijse gedaen door Reynier Adriaensen’; Leven als soldaat in de Oost (1681-1689). [Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, voor het behalen van de graad van Licentiaat in de Geschiedenis. Academiejaar: 1998-1999, Universiteit Gent.] Te vinden op: http://home.scarlet.be/%7Esintlod9/ adriaensen/adriaensen_deel_I_reijse_1.htm

Dutch-Asiatic shipping (1595-1795) Te vinden op: http://www.inghist.nl/Nieuws/Actueel/01Digitale Publicaties onder Nieuwe tijd (tot 1795). [Electronische versie van: Dutch-Asiatic shipping in the 17th and 18th centuries. By J.R. Bruijn, F.S. Gaastra and I. Schöffer; with assistance from A.C.J. Vermeulen. The Hague: Nijhoff, 1979-1987. Drie delen. [Rijks Geschiedkundige Publicatiën; Grote Serie 165-167.]

Kolkman, Bert ‘Willem Henskes’, in: Bert Kolkman, Mattheus Brouërius van Nidek en zijn Atlas. Te vinden op: http://www.bertkolkman.nl/brouerius/henskes.htm

Statenvertaling Statenvertaling online - bijbel en kunst. Te vinden op: www.statenvertaling.net