De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven N-W, papierhandel, drukkerijen en boekverkopers in het algemeen

[Gegevens over boekverkopers in het algemeen]

Rekwesten van boekverkopers

Sinds de oprichting van het gilde in 1662 kon men twee groepen onderscheiden, een van de kapitaalkrachtigeren de andere van de minder welgestelden. Om de uitgaven van de eerste groep te kunnen bemachtigen, die alleen in grotere aantallen tegen lager prijs werden verkocht, verenigden de minder welgestelden zich en hielden daarna onderlinge veilingen. Dit was bij art. 22 van de gildekeur van 1663 verboden, zodat zij hierin voortdurend bedreigd werden. In 1674 richtten zij daarom een rekwest tot het gerecht om dit artikel af te schaffen, waarop de kapitaalkrachtiger gildebroeders met hun argumenten kwamen. Op 28-4-1674 werd het rekwest van de oppositie partij afgewezen: ‘Request boeckvercopers om een particuliere boeckventerije te mogen houden sonder afslaeger is afgeslaegen en word geordonneert bij de ceure dienaengaende geemaneert te mainteneren.’ (R.A. 729 en G.A. 56, 26; zie ook mijn Gilden 117-118). Ondertekenaren van het rekwest waren: Jacob Konijnenbergh, Balthus Boeckholt, Abel van der Storck, Johannes Dalé, Bruno Spansceerder, Jan Andriesz Castricum, Casparus Lootsman, Samuel Imbrecht, Hendrik de Vries, Pieter de Frans, Jacob van Royen, Samuel Klinkemailje, Hendrik Scheper, Jan van der Garst, Jacob Vinckel, Daniel van den Dalen, Abraham van der Putten, Johannes Roovers, Jan Bouman, Jacob Theunisz, Sandert Wybrantsz, Dirck Pluymer, Jan Claese, Michiel de Groot, David Lindenius, Michiel Pietersz, Pieter Tonneman, Pieter Arentsz, wed. wijlen Bartholomeus Klouwrs, Mercy Bruyningh, Steven Swart, Symon Opmeer, Gerbrand Schagen, Reynier van Lier, Johannes Huysingh, Cornelis Uytendijk, Hendrik van Vrede, Clara van den Heuvel (geb. Vertange), Pieter van Vrede, Jacobus van den Bergh, Willem van Hooft, Jan Jansz Ratelbant, Johannes Koevereur (Covereur), Pieter Timmers, Jacob Aertsz Colom, Gerrit van Schagen, Willem Croese (Kroese), Jacobus Lemmers, Baltus de Wilde, Rutgert van Baeren, Jan van Ormont, Johannes Stalfort, Frederik Steghman, Barent Vooght, Abraham van Essen, Adriaen Veenendael, Abram Schuurman, Adriaan van Gaasbeek, Johannes Buyn, Anthonie Lescailje.

[p. 277]

Blijkens de opgaaf van de tegenpartij waren 7 van de ondertekenaren geen gildebroeder: Jacob Theunisz, Dirk Pluymer, David Lindenius, Jacob van Royen, Reynier van Lier, Hendrik van Vrede en Gerrit Luycasz Schagen.

De ondertekenaren van het rekwest hiertegen, bij wie zich tenslotte nog 4 van de vorigen voegden, waren: Hieronymus Sweerts, Willem van Beaumont, Abr. van Blancke, Joh. van Someren, Dan. Baccamude, Dan. Elsevier, Casp. Commelyn, Nic. Visscher, Joh. Jans. van Waesberge, Otto B. Smient, Corn. Jansz Swoll, Abr. Wolfgang, Joach. van Metelen, Joachim Nosche, Hendr. Magnus, Phil. van Eyk, wed. Abr. de Wees, Jan Appelaar, Pieter Le Grand, Pieter Laburgh, Jaques Boursse, Gilles J. Zaagman, Hendrik Boom, Dirk Boom, Joh. de Broen, Joh. Bouccard, Isaac de la Tombe, Gerardus Borstius, Abr. Witteling, Meyn. van der Burg, Jean M. Lucas, Arnout Ouwens, Hendr. Doncker, Joh. van Ravesteyn, Johan Blaeu, Pieter Goos, Magnus Hendriksz, Andr. Fries, Hendr. van Aken, Joh. van Veen, Hester en Elizabeth van Ravesteyn, Broer Appelaar, Jacobus Bouman, Jan Rieuwertsz, Marcus Doornik, Jacob Lescailje, Albert Magnus, wed. Schippers, Jacob van Meurs, de wed. Abr. van der Burg, Joseph Athias, wed. Joseph Bruyning, Pieter Tonneman, Adr. van Gaesbeek, Antony Lescailje.

In oktober 1678 blijken beide partijen zo weinig vijandig meer tegenover elkaar te staan, dat velen van hen zich combineren in een rekwest, gericht tegen 2 of 3 niet nader aangeduide gildebroeders, ‘die geduerigh toeleggen om haer zeissen in een anders koren te slaen, sulcks dat soo ras iemant iets ventelijcks gepractiseert, overgeset, of van d'een of d'ander autheur voor een somme gelts bekomen heeft, het selve aenstonts naedrucken, en sulcks door de omloopers, of andersints, laten divulgeren, en over al bij de huysen ommedragen, tot groote nadeel en schade van den eersten drucker en uytgever.’ De gevraagde keur omtrent nadrukken en omlopen werd niet uitgevaardigd. (G.A. 56, achter 33, en 52, zie ook mijn Gilden 124). Ondertekenaren van dit rekwest, dat in gedrukte vorm is bewaard, waren: Daniel Elsevier, Willem van Beaumont, Abraham van Blancken, Hieronymus Sweerts, Daniel Bakkamude, Abraham Wolfganck, Johannes van Someren, Hendrick en Dirck Boom, Joan Blaeu, Joh. Jans. van Waesberge, Hendrick Doncker, Otto Barentsz Smient, Marcus Doornick, Jean Maximiliaen Lucas, Jan Rieuwertsz, wed. Merci Brouninge, Abel van der Stork, Gerardus Borstius, Daniel van den Dalen, Hendrick Wetsteyn, Johannes Dalé, Jochem van Dijck, Steven Swart, Pieter Tonneman, Jacob de Jonge, Isaac de la Tombe, Jacob Lescailje, weduw Abraham de Wees, Jan Claesz ten Hoorn, Jan Bouman, Jacob van Royen, Symon Opmeer, David Lindenius, Timotheus ten Hoorn, Paulus Matthijsz, Gillis Joosten Zaegman, Cornelis Jansz Zwol, Jaques Boursse, Abraham van Essen, Jan Andriesz Castricum, Fredrick Klinckhamer, wed. Joachim a Metelen, Gerbrand Schagen, Jacob Vinckel, Reynier van Lier, Claes Pietersz, Michiel Strobach, Philip van Eyck, Baltus de Wild, Alexander Lintman, Baltes Boeckholt, David Tartas, Hendrick van Vreeden, Harman van den Bergh, Jacob van Velsen, Hendrick van Aken, Paulus Bloemendal, Gerrit Huygen, Cornelis Elbersen Battist, Jochim Brandlicht, Bruno Spanseerder, Jan Jansen, Matthias Hooghuys, Samuel Klinckemailje, Jacobus Robijn, Albert Magnus, Jacob Lemmers, Meyndert Bout, Adriaen van Gaesbeeck, Johannes de Broen, Jacob van Meurs, David Ruarus, Jan van Duisbergh, Samuel Imbrecht, Johannes Buyn, Christiaen van Hagen, Willem van Hooft, Reynier van den Bern, Joachim Nosche, Johannes Kovereur, Pieter Timmers, Gerrit van Schagen, Joannes van Veen, Jacobus Bouman, Frans Lamminga, Claes Blaupot, Herman Aeltsz, Johannes Schot, Johannes Huysingh, Adr. Veenendael, Christiaen Moelee, Daniel du Fresne, Pieter de Frans, J. Wasteliers, Abraham Schuurman.

Voor de ondertekenaren van de overeenkomst van boekverkopers te Amsterdam, Leiden, Rotterdam, Den Haag en Utrecht op 8-3-1710, zie men deel II 269.

[p. 278]

Voor de ondertekenaren van een rekwest aan de Staten van Holland om te interveniëren bij de konig van Frankrijk, daar de oorspronkelijk in de Republiek gedrukte Franse werken, die in Frankrijk met privilege worden nagedrukt, op grond van die privileges worden verboden, wat omgekeerd nooit het geval is, zie men KS 931, die het rekwest ten onrechte dateert op 1715. Het werd behandeld in de Statenvergadering van 18-3-1722, waar het aan de gecommitteerden tot de zaken van justitie werd overgedragen (p. 132). Men hoort er verder niet meer van. De 24 ondertekenaren behandelde ik allen, met vermelding van de ondertekening van dit rekwest.

Goede mannen en overlieden

Uit de registers van goede mannen (R.A. 1813-1820) geef ik de namen van de groepen, die betrekking hebben op de boekhandel:

Boekdrukkers: Otto Barentsz Smient 1677, 1688; Jeronimus Sweers 1677, 1683, 1688; Harmen Aeltsen 1677, 1683; Daniel Baccamude 1677, 1683; Jillis Joosten Zaegman 1677, 1683, 1688; Paulus Matthijsz 1677, 1683; Jacobus de Jonge 1677; Jan Rieuwertsz 1677, 1683; Cornelis Jansz Swoll 1677; Jan Appelaar 1683; Casparus Lootsman 1688, 1694, 1700, 1704; Willem de Jonge 1688.

Boekverkopers (sedert 1694 ook boekdrukkers): Casparus Commelin 1677; Daniel Elsevier 1677; Johannes van Waesberge de Oude 1677; Willem van Beaumont 1677; Johannes van Someren 1677; Abraham Wolfganck 1677, 1683, 1688; Abraham van Blancken 1677; Hendrik Boom 1677, 1683, 1688, 1694, 1700, 1704; Dirk Boom 1677; Jaques Boursse 1677; Isaac de la Tombe 1677; Hendrik van Aken 1677, 1688; Johannes (Janssonius) van Waesberge de Jonge 1677, 1683, 1688, 1694, 1700, 1704; Marcus Doornik 1683; Albert Magnus 1683; Joan Blaeu 1683; Gerardus Borstius 1688, 1694, 1700, 1704; Hendrik Wetstein 1688, 1694, 1700, 1704, 1710, 1716; Rombertus Goethals 1688, 1704; Abraham van Someren 1694; Jan ten Hoorn 1694; Daniel van den Dalen 1694; Pieter Mortier 1694, 1700, 1704, 1710; Anthony Schelte 1694; Joannes Wolters 1694, 1700, 1704, 1710; Henry Desbordes 1694; Jacobus Conijnenberg 1704, 1716; François Halma 1704; Hendrik Schelte 1704, 1710; Jacobus Borstius 1710; Pieter Rotterdam 1710; Rudolph Wetstein 1710, 1716; Jan Boom 1710, 1716; Willem Doornick 1710; Pieter de Coup 1716; Jan Waesberge 1716; Pieter Brunel 1716; David Mortier 1716; Dirk Schouten 1716; Dirk Onder de Linden (later toegevoegd) 1716.

Boek- en kaartkopers (alleen in 1694): Erven wijlen Johannes Janssonius, Erven wijlen Abraham Wolfganck, Hendrik Doncker, Casparus Lootsman, Johannes van Keulen, Jacob Robijn, Pieter Mortier en Comp.

Kunst- en kaartkopers: Nicolaes Visscher 1694, 1700, de weduwe 1704, 1710 (door een knecht bediend); Frederik de Wit 1694, 1700, 1704, de weduwe 1710 (door een knecht bediend); Justus Danckerts 1694, 1700, 1710; Gerard Valck 1694, 1700, 1704, 1710, 1716; Carel Allard 1694, 1700, 1704; Johannes Janssonius van Waesberge 1700; Johannes van Ceulen 1700; Pieter Mortier 1700, 1704, 1710; Dirck (of Theodorus) Danckerts 1704, 1710; Cornelis Danckerts 1704, 1716; Pieter Schenk 1704, 1716; Casparus Lootsman (zeekaartenmaker) 1710; Pieter van Gunst (kunstplaatsnijder) 1710, 1716; Jacobus Gole (kunstplaatsnijder) 1710, 1716; Gerard van Keulen (zeekaartmaker) 1710, 1716; Jacobus Conijnenberg 1716; Jan Loots 1716; Hendrick Doncker 1716; Bernard Picard 1716; David Mortier 1716; Louis Renard 1716; l'Honoré & Chatelain 1716;... Rijschoten 1716; Hendrick Focken 1716; Jochem Ottens 1716; Pieter van den Berge 1716; Cornelis Hellemans 1716.

[p. 279]

Speelkaartenverkopers: Reynier Couturier 1704, 1710, 1716; Mathijs Wynekes 1704, 1710, erfgenamen 1716; Jonas Fouquet 1704; Jacobus Buys 1704, 1710, 1716; Nicolaas Meijer 1704, 1710, 1716; Carel de Wagenaar 1704, 1710, 1716; wed. Jacobus van der Linden 1704; Lourens Hurkes 1704; Wed. Fouquet en zonen 1716.

Zeekaartenverkopers (in 1704 wordt verwezen naar de boekverkopers): Hendrik Doncker 1710, 1716; Casparus Lootsman 1710, Gerard van Keulen 1710, 1716; Jacobus Conijnenberg 1716; Joannes Loots 1716. (Daar blijkens een enkele aantekening de keuze ook wel zonder meer op overlieden viel, laat ik hun namen met eerste jaar van bestuur (G.A. 70) hier volgen: 1662 Daniel Elsevier, Jan van Ravesteyn, Abraham van der Burg, Gerrit Willemsz Doornik, Jan Jacobsz Bouman, 1663 Joost Pluymer, Jan Hendriksz Boom, 1665 Abraham van Blancken, Nicolaas Visscher, Willem van Beaumont, 1666 Jacob de Zetter, Broer Appelaer, 1671 Cornelis Jansz Swol, Abraham Wolfganck, Pieter Goos, Hieronimus Sweerts, 1673 Casparus Commelin, 1674 Johannes van Someren, Daniel Baccamude, 1675 Hendrik Boom, Hendrik Doncker, 1676 Johannes van Waesberge, Otto Barentsz Smient, 1680 Gillis Joosten Zaagman, 1681 Joh. Jans. van Waesberge, 1682 Mr. Joan Blaeu, Hendrik van Aken, 1684 Marcus Doornik, Casparus Lootsman, 1691 Gerardus Borstius, 1694 Hendrik Wetstein, 1697 Abraham van Someren, 1699 Johannes Wolters, 1702 Gerardus Valk, 1703 Jacobus Conijnenberg, 1707 Cornelis Danckerts, 1708 Pieter Rotterdam, Rudolph Wetstein, 1709 Dirk Schouten, 1710 Jacobus Borstius, 1713 Hendrik Schelte, 1715 Pieter de Coup, 1716 David Mortier, 1718 Willem Goeree, 1719 Johannes van Waesberge, 1720 Isaac van der Putten, 1724 Gerard van Keulen, 1726 Leonard Valk, 1727 Jan Boom, 1728 Hendrik van Waesberge, Petrus Schenk, 1731 David Goeree, 1732 Hendrik Bruyn, 1733 Hendrik Smets, 1737 Jacob Wetstein, 1740 Hendrik van Eyl, 1741 Hermanus Uytwerff, 1742 Reinier Ottens, 1747 Salomon Schouten, Zacharias Chatelain, 1749 Willem Kuyper, 1750 Josua Ottens, 1751 Jan van Eyl, 1752 Adriaan Wor, 1753 Anthony Bruyn, 1754 Gerardus Borstius, 1755 Petrus Schouten, 1756 Jacobus Lovering, 1760 Reinier Ottens, 1765 Steven van Esveldt, 1766 Gerardus Hulst van Keulen, Joannes Kannewet, 1771 Gerrit de Groot, Hendrik Brandt, 1777 Gerrit Warnars, 1779 Pieter Mortier, 1781 Pieter Bruyn, 1785 Adam Meyer, 1787 Johannes Bouwer, 1789 Daniel Jean Changuion, 1793 Pieter den Hengst, 1795 Jacobus van der Burgh, Matthijs Schalekamp, Petrus Schenk, Hendrik van Munster, 1796 Cornelis Covens, 1797 Hendrik Gartman, 1804 Jan ten Brink, Willem Holtrop, 1805 Willem van Vliet, 1807 Nicolaas Theod. Gravius.