De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven N-W, papierhandel, drukkerijen en boekverkopers in het algemeen

Rotterdam (Pieter) 1662-1715, Geref.

Leven

Ged. Nieuwe Kerk 17-9-1662, st. 10, begr. Oude Kerk 14-6-1715 (1ste kl.), zoon van Jan Stevense

[p. 78]

van Dorp (de zoon kreeg vóór- en achternaam van zijn grootvader), hoedenkramer, en Catarina Rotterdam, ondertr. kerk 1. 31-5-1692 Maria Witsen, ged. Westerkerk 10-2-1668, begr. Oude Kerk 14-11-1710 (3de kl.), dochter van Pieter Witsen, tinnegieter, en Susanna Maas, 2. 22-1-1712 Apollonia Wittewrongel, geb. Leerdam 1671/72, dochter van Petrus Wittewrongel, predikant, en Elsie Bott; begr. Oude Kerk 1-3-1736 (1ste kl.), zij was weduwe van Roelant van Thiel, winkelier, en hertr. 1717 Arent van Eybergen, notaris.

30-5-1692 huw. voorw. voor not. Schabaelje, waarbij hij f 8000. - aan de winkel en inboedel en zij f 4000. - inbrengt (N.A. 5990).

2-2-1693 test. voor not. van der Groe (N.A. 4243).

31-12-1711 akte van bewijs voor idem aan zijn 2 kinderen van f 14000. - (N.A. 4222).

2-1-1712 huw. voorw. voor idem (N.A. 4256).

9-9-1715 inv. van de nalatenschap voor not. Servaes, 9-12-1716 scheiding van de nalatenschap voor idem, waarbij alles tezamen wordt getaxeerd op f 129965.2. -, waarvan de weduwe f 20849.16. - (voor haar eigendom en douairie van f 8000. -) krijgt en de rest aan de twee kinderen komt (N.A. 5015, 142 en 5019).

Adres

19-2-1687 nam hij van zijn oom Marcus Doornick de huur over van de huizen 14 en 15 op de Vijgendam, die hij eerst voor f 750. -, later voor f 753. - van de stad huurde, tot zijn dood toe. Uit de inventaris blijkt, dat hij in 1715 ook nog een zolder op de Nieuwendijk voor f 42. - per jaar huurde.

Boekhandel

19-8-1690 wordt voor not. Hoekebak Leendert Leendertse Eyermeet, van Goes, oud ± 18 jaar, bij hem besteed voor 4 jaar met ingang van 22-8-1690 voor alles rakende de boekwinkel, boekbinderij, boodschappen, notitie houden en schrijven met aankleven van dien. De vader zal voor de instructie van de eerste drie jaren f 200. - betalen, de helft bij het begin, de andere helft aan het einde. Leendert zal kost, inwoning en bewassing hebben en geïnstrueerd worden in boekbinderij en boeknering. Hij zal 12 à 14 dagen per jaar verlof hebben. Bij ziekte zal hij enige dagen in zijn meesters huis mogen blijven, maar zelf dokter, apotheker en bewaaksters moeten betalen. Als hij vóór de drie jaar zijn afgelopen weggaat, zullen behalve de f 200. - nog f 50. - voor de armen moeten worden betaald. (N.A. 5839).

20-10-1690 wordt voor idem Joannes Tanie, van Den Haag, oud 14 jaar, bij hem besteed als leerknecht voor 6 jaar met ingang van 1-11-1690. De vader zal daarvoor dan f 50. - betalen en elk half jaar weer, tot f 500. - toe. Het zesde jaar zal hij niet meer betalen. Het contract luidt verder als het vorige, echter met weglating van de clausule over het verlof. (N.A. 5839).

18-9-1691 zie Jan Potgieter.

4-12-1691 poorter als boekverkoper en 24-12-1691 gildelid, met de bepaling dat hij zijn achterstallige jaarzangen moest betalen (vermoedelijk van 1687 af, zie Adressen).

1708 etc. overman van het gilde.

12-4-1712 atlas in het Herenlogement te bevragen bij Rotterdam, 17-5-1712 verkocht (G.A. 89).

9-9-1715 van de inventaris kan ik slechts een keuze doen. Lasten van de boedel waren obligaties van 28-8-1710 van f 2000. - aan Jacob Magnus en van f 2500. - van 2-7-1711 aan Philip van der Ghiessen. Er waren een aantal huizen en tuinen. Inboedel van de overledene werd getaxeerd op f 9172. -, van de weduwe op f 3398,12. -, obligaties tezamen f 33850. -, waarbij de obligaties van de weduwe niet waren inbegrepen. De inventaris van de boekhandel wijst op een belangrijke

[p. 79]

kantoorboekhandel (schrijfpapier, drukpapier, ouwelen, postpapier, formulieren, kantoorboeken, schoolboeken, linealen, pennen, griften, inkt, leien). Waarschijnlijk werden de vele formulieren, voor allerlei commerciële doeleinden, zelf gedrukt. Er was althans ‘een ijzeren pers met zijn borden, enige houten persen, en verders wat tot gereedschap nodig is’ onder het hoofd ‘diverse drukkersgereedschap’. De koperen platen, veelal met historische onderwerpen, te beginnen met 1686, worden precies opgesomd. Er is veel papier, leer en perkament. De boeken zijn vrijwel uitsluitend in het Holl., behalve Le Monde enchanté van Bekker, enige Franse testamenten, 62 Introduction Frans en Duyts 8^o en 500 Exercitie pueril 8^o.

9-12-1716 werd de boekhandel, die aan de zoon werd toebedeeld, getaxeerd op f 25459.10.-.

Uitgeverij

Van 1688 tot zijn dood toe verscheen een groot aantal uitgaven bij hem, vrijwel uitsluitend in het Holl. op allerlei gebied, vooral ook specieboeken, enkele in het Frans. De prenten, die los verschenen, hadden vaak ook Franse opschriften.

4-5-1688 adv. hij het uitkomen van het ‘Rabatboek ofte tafel van 't rabat tegens 8 ten hondert in 't jaer, volgens het gemeen gebruyck, seer dienstig voor alle cooplieden, in 12^o.’

27-4-1694 ‘On vend a Amsterdam ches Pierre Rotterdam... Le Monde enchanté complet, en 4 volumes, en 12, composé par le Sr. Balthazar Becker, docteur en theologie et ministre en la dite ville, lequel avertie un chacun, qu'il ne reconnoit aucune exemplaire pour les siennes, en langue Françoise, sinon ceux qu'il a signés, de sa main propre, et qui sont imprimés ches le dit Pierre Rotterdam.’ Deze vertaling van het bekende boek van Bekker, dat in 1691 in het Holl. was verschenen (KS 162), draagt voorin een ‘Avis au lecteur: L'auteur ne reconnoit aucuns exemplaires pours les siens, en cette langue, que ceux qui sont imprimés à Amsterdam, par Pierre Rotterdam, & signés de sa main, comme ils le sont tous quatre.’ Inderdaad zijn de opdrachten van de 4 delen van 18-7-1693, 30-1- en 9- en 19-3-1694 getekend door Bekker. Een nadruk, die ook het jaartal 1694 draagt, heeft die handtekening steeds gedrukt. Daar het portret van Bekker hier het onderschrift ‘C. Mathey sculp.’ heeft, neem ik aan dat dit een Parijse nadruk was, die net als de Amsterdamse met het adres van Pierre Rotterdam verscheen. (Exemplaren U.B.A.).

1694 verscheen bij hem met privilege van 6-7-1694 Noodige aanmerkingen over de chirurgie en praktijk van Paulus Barbette M.D.... als mede de Nieuwe operatien der chirurgie... door Joseph de la Charriere. Beide uitgegeven en oversien door Stepha. Blankaart. Achterin heeft dit werk een ‘Catalogus of naam-rolle van de boeken die bij Pieter Rotterdam gedrukt en te bekomen zijn’ van 2 pag. met 48 titels, waarvan een aantal, met sterretjes gemerkt, blijkbaar eigen drukken zijn. Bij deze laatste vind ik als Franse Bekker's werk en L'Exercice pueril (Riemens 21, die geen uitgaaf van Rotterdam noemt). Een aantal andere Franse leerboeken zijn niet met sterretjes gemerkt, evenmin als Testament Frans in 12^o en Bijbel Frans in 18^o.

10-7-1706 adv. hij het verschijnen van ‘een extr. nette en curieuse plaet of plattegrond, nevens d' ordre van bataille... op den 23 may 1706, waer bij een relaes van 't gepasserde in Duyts en Frans’ en 31-8-1706 een prent van de belegering van Ostende (A.C., vergelijk ook Muller 3391).

1710 deed hij mee aan een bijbeluitgaaf met A. Hasebroek, A. van der Putte, wed. Gijsbert de Groot, Joh. van Heekeren en Bastiaen van Beaumont, die ten onrechte ook de Dortse Jacob en Pieter Keur op de titelpagina vermeldt (Het Boek 1914, 284). Hoe het staat met de bijbel, die als Biblia (Nieuwe Testament 1713 en Oude Testament 1714) verscheen met adres ‘J. en P. Keur: Dordrecht; P. Rotterdam en P. Rotterdam de Jonge: Amsterdam 1714’, kan ik niet zeggen (Darlow and Moule). Hetzelfde geldt voor een andere foliobijbel, die het adres heeft ‘Te Dordrecht bij Pieter Keur en t'Amsteldam bij Pieter Rotterdam in compagnie. Anno 1719.’ De apocryphe boeken hebben

[p. 80]

hetzelfde adres, maar het jaar 1720. Achterin het derde boek Machobeen leest men ‘Te Dordrecht gedruckt bij Hendrick - en Jacob - Keur. Ao 1686.’

Bijzonderheden

Voor de afstamming van de familie Rotterdam, zie men de papieren (met genealogie) bij het graf noordzijde no. 297 Oude Kerk. Een zuster van Pieter's moeder, Susanna Rotterdam, was getrouwd met de boekverkoper Marcus Willemsz Doornick. Bij hem moet Pieter Rotterdam zijn opleiding hebben gehad en in 1687 nam hij de huur van de winkel van hem over. Doornick bleef in zijn huis op de Herengracht tot 1703 met de uitgeverij voortgaan (Waller en Ledeboer).

17-7-1696 voor een loterij, zie Willem de Coup (vergelijk ook KS 646).

De zoon Pieter Rotterdam (ged. Nieuwezijds Kapel 17-2-1696, begr. Oude Kerk 28-7-1734 (1ste kl.), ondertr. kerk 2-9-1717 Anna Catharina Weier, ged. Westerkerk 13-4-1691, begr. Oude Kerk 18-4-1727 (1ste kl.), dochter van Leonard Weier, koopman, en Apollonia du Pré) werd 15-2-1713 poorter als boekverkoper, 20-2-1713 gildelid en betaalde jaarzang tot en met 1732, waarna hij ophield. Hij huurde sedert de dood van zijn vader de huizen 14 en 15 op de Vijgendam voor f 753. -, later f 800. - en tenslotte f 850. - per jaar tot 1-5-1727 toe, van mei 1721 af tezamen met Adriaan Bastiaanse. Op 18-4-1727 woonde hij Keizersgracht bij de Amstel, in 1733 in de Doelenstraat. Zijn huw. voorw. voor not. van der Meulen van 1-9-1717 en zijn test. voor not. Tzeeuwen van 8-8-1727 en 24-7-1733 melden niets over de boekhandel. Erfgenaam was zijn nicht Catharina Cock, getr. met Ds. C.H. van Heimenberg. (N.A. 6752, 7636, 587 en 7660, 599). Blijkens de aangifte voor de collaterale successie liet hij f 41180. - aan huizen en land na.

Geen familie van de bovengenoemde was Johannes Rotterdam (ged. Nieuwe Kerk 10-9-1692, begr. Westerkerk 28-4-1770 (4de kl.), zoon van Jan Jansz (geboortig van Rotterdam), varensman, en Jaapie Dircx, ondertr. kerk 1. 8-4-1717 Jacomijntie Schot, ged. Westerkerk 4-8-1690, dochter van Arent Willemsz Schot, schoenlapper, en Jannitje Gerrits, 2. 24-4-1721 Jannetje Willems, geb. Hardenberg 1683/84, begr. Westerkerk 3-1-1752 (onverm.), dochter van Willem Engbertse, 3. 5-11-1762 Dina van Goor, geb. Zwolle 1712/13, begr. Sint Anthonieskerkhof 1-7-1791 (onverm.)). Hij werd 5-5-1717 behuwd poorter als boekverkoper, 21-2-1718 gildelid. Juni 1748 werd een staat en inventaris van de boedel opgemaakt voor zijn crediteuren, van wie ik o.a. noem Ds. Fredericus Mor te Sijbekarspel met f 3700. - als grootste crediteur en Fredrik en Gerard Stegman met f 310. - als grootste crediteur uit de wereld van de boekhandel. Op 17-4-1743 had hij in een veiling van zijn boeken, gehouden wegens de opzegging van een obligatie door Gerrit Tabbers, f 1500. - verloren en in september 1746 f 600. -. Onkosten voor zijn huishouding etc. berekende hij op f 800. - per jaar. (D.B. 264, 22). In 1717 woonde hij in de Nes, blijkens de bovengenoemde staat van 1721-1727 in de Oude Spiegelstraat, 1728-1744 in de Hartestraat, 1745-1748 in de Stilsteeg, 1752 op de Prinsengracht over de Leliesluis (Rijm-cronyk, of jaar-verhaal, een gedicht van hemzelf), 1762 Achtergracht, 1767 Blauwburgwal het tweede huis van het Singel (Nieuwe Rijm-cronyk, een gedicht van hemzelf), 1770 Nieuwezijds Voorburgwal. Men vindt uitgaven van 1725 (B. Sibema, Salomons sweerdt) tot 1767 (zie boven). Ik ga zo uitvoerig op hem in, omdat hij behalve in zijn eigen werken op historisch en vooral op godsdienstig gebied en ook in die van zijn zoon, Ds Arnoldus Rotterdam, handelde in uitgaven van werken van en betreffende B. Bekker. Daar enkele niet van een jaartal zijn voorzien, krijgt men vaak een verkeerde datering en wel (misschien in verband met de uitgaaf van Pieter Rotterdam) op het einde van de 17de eeuw. Het adres Hartestraat maakt echter duidelijk, dat zij zijn verschenen tussen 1728 en 1744: Sterfbedde van den eerwaarden, godsaligen en seer geleerde, Do. Balthazar Bekker... Door sijn soon Joannes Henricus Bekker, en Beright van den kinderdoop, Briefswijse gesteld door Balthasar Bekker. Op een

[p. 81]

eveneens niet gedateerde uitgaaf, Schriftuurplaatzen, dienende tot bewijs der twee en vijftig sondaagen, noemt Johannes Rotterdam zichzelf catechizeermeester. Andere dergelijke werken van zijn hand vindt men genoemd in de Rijm-Cronyk van 1752.