De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven N-W, papierhandel, drukkerijen en boekverkopers in het algemeen

Rieuwertsz (Jan) 1651/52-1723, Doopsgezind

Leven

Geb. Amsterdam 1651/52, begr. Nieuwe Kerk 7-4-1723 (1ste kl.), zoon van vorige, ondertr. pui 1. 17-5-1686 Sophia Hobrinck, geb. Amsterdam 1645/46, begr. Nieuwe Kerk 1-8-1697, dochter van Hendrik Hobrinck, lakenbereider, en Jannetje Abels Suys, 2. 21-11-1698 Geertruyd Luqien, geb. Amsterdam 1661/62, dochter van Andries Luqien, goudsmid, en Catharina Bongaerts.

1-4-1723 test. voor not. P. Schabaelje, waarbij hij voor f 22000. - aan legaten vermaakt (N.A. 6142, 266).

29-12-1723 scheiding der nalatenschap voor idem (N.A. 6146, 1073).

1723 collaterale successie aan obligaties f 2930.-.

Adressen

1685 etc. woonde hij in hetzelfde huis als zijn vader in de Beursstraat of Beurssteeg, dat hij van de stad huurde voor f 550. -, later f 555. - en tenslotte voor f 575. -. Daar het huis verkocht werd, betaalde hij tot november 1720 huur aan de stad. Het is mogelijk, dat hij er tot 1-5-1721 bleef wonen, daar het huurcontract tot die datum liep. Hij moet daarna verhuisd zijn naar de Kalverstraat, waar hij overleed. Uit de scheidingsacte blijkt, dat hij bij zijn dood een huis in de Kalverstraat en een huis achter de Nieuwe Kerk naast Het End draagt de Last in huur had. Ik vermoed, dat in het laatste de drukkerij gevestigd was. Zijn uithangteken was net als dat van zijn vader In 't Martelaersboeck.

[p. 65]

Boekhandel en drukkerij

11-9-1685 werd hij in plaats van zijn vader stadsdrukker, wat hij bleef tot zijn dood toe.

15-10-1685 werd hij gildelid, tot zijn dood toe betaalde hij jaarzang.

6-1-1688 poorter als boekverkoper.

11-5-1689 fiat op het rekwest van de stadsdrukker om op de geaccordeerde prijzen 1 st. per 24 vel meer in rekening te mogen brengen aan de stad, zolang het verbod van invoer van papier voortduurt, daar een riem hierdoor tot 24 st. in prijs is gestegen.

5-9-1692 regenten van het Aalmoezeniersweeshuis weigeren door hem te laten drukken, ‘waarop hij moeilijk wegging seggende hij wel maken sou hij het kreeg’ (Aalm. Weeshuis 1, 123vo).

13-2-1693 fiat op het rekwest aan burgemeesters om als enige alle stedelijke keuren en ordonnanties te mogen drukken, met een boete op overtreding, daar deze worden nagedrukt, soms zelfs met zijn naam erop (R.A. 689, 48 en 49 en A.C. 14-2-1693). Wat de aanleiding van zijn rekwest was kan ik niet zeggen, wel dat 16-3-1708 een dergelijke kwestie ontstond aangaande de ordonnantie van het boekverkopersgilde, welke hij 9-12-1709 nog niet kon leveren (KS 627/628). Toen Nicolaas ten Hoorn in 1716 een gildekeur drukte (zie aldaar), verklaarde Rieuwertsz, dat hij die drukken wilde, wanneer overlieden 100 exemplaren wilden kopen (G.A. 52).

3-5-1695 werden Aart Wolsgrein en hij door de schout gedaagd wegens het verkopen van de verboden werken en geschriften van Benedictus de Spinoza (Schoutsrol).

22-8-1699 adv. de chirurgijn Nicolaas Nimael op de hoek van de Berenstraat voor zijn medicinale baden, waarover hij door Rieuwertsz een boekje had laten drukken, opdat men kon zien, welke kwalen erdoor genezen konden worden, welk boekje bij Rieuwertsz en bij hemzelf gratis te krijg was (A.C.).

26-4-1723 veiling van gebonden en ongebonden boeken van de overledene met druk- en schrijfpapieren en gereedschappen (adv. A.C. 20-4- en KS 628).

Uitgeverij

Naast het werk, dat hij als stadsdrukker of drukker voor particulieren verzorgde, verscheen ook een aantal uitgaven op ander gebied bij hem, van 1682 tot vermoedelijk aan zijn dood toe, waarbij hij zelf als uitgever fungeerde, vrijwel alleen in het Holl., een enkele in het Frans. Tot de dood van zijn vader noemde hij zich steeds Jan Rieuwertsz de Jonge, zodat vergissingen niet mogelijk zijn, daarna gewoon Jan Rieuwertsz.

1682 verscheen bij hem Kort vertoog van den ouden stand der regts-pleegingen... opgesteld door Eleutherius N. Batavus.

1686 of 1687 verscheen Tarif general et nouveau... Traduit, augmenté, et mis en ordre comme on le pratique aujourd'huy par Henry Ram, notaire à Amsterdam, Chez lequel on les trouvera; comme aussi chez J. Rieuwertz, le jeune, P. Savoret & P. Mortier. (Petit 4808).

13-3-, 17-3- en 21-8-1691 adv., dat bij hem gedrukt en te bekomen is, evenals bij Pieter Mortier, Beschrijving der nieuwlijks uitgevonden en geoctrojeerde slang-brand-spuiten, en haare wijze van brand-blussen, tegenwoordig binnen Amsterdam in gebruik zijnde... Door der zelver inventeur Jan van der Heide, en Jan van der Heide de Jonge, generaale brandmeesters der stad Amsterdam (A.C.). Dit werk verscheen met zijn naam en het jaartal 1690.

1693 verscheen bij Jan Rieuwertsz het werk van een lang tevoren gestorven geestverwant, 'T Evangelie volgens Mattheus en de brief van Paulus aan de Romainen in 't Grieksch, met een nieuwe Nederduitsche vertaaling, van woord tot woord onder het Grieksch gevoegt, door wijlen Adam Boreel, met een voorwoord van Willem Homma. Reeds op 20-11-1691 was een adv. over dit boek verschenen, met het bericht: ‘also 't gemelde testament in geen boekwinkels te koop sal

[p. 66]

gevonden, maar alleen voor de liefhebbers gedrukt werden, kan een yder, die van een of meer exemplaren wil gedient zijn, sig binnen den tijt van 6 weken adresseren aan Doctor Paulus Buchius, wonende t'Amsterdam aen d'oostzijde van de Keysers Graft bezuyde de Nieuwe Spiegelstraet, of aan Willem Homma op de Nieuwenwijk bij de Capelsteeg, daer Westzanen uythangt, bij wien men nader openinge en onderregting, in een gedrukte memorie vervat, desen aengaende sal konnen bekomen.’ (A.C.). Of Willem Homma ook geïnteresseerd was bij een uitgaaf van een vertaling door Reynier Rooleeuw van Het Nieuwe Testament, die in 1694 bij Rieuwertsz verscheen (Luyken 1479) kan ik niet zeggen, wel echter weer in de volgende uitgaaf: Het Nieuwe Testament of verbond van onsen heere Jesus Christus. Op nieuws uyt het Grieks vertaalt... t'Amsterdam gedrukt, en zijn te bekomen bij Jan Rieuwertsz, stads-drukker en boekverkooper in de Beurs-straat, in 't Martelaars-Boek, 1701. Achterin leest men: T'Amsterdam, gedrukt bij Johannes Smets, 1701. Deze wonderlijke vertaling van Carel Catz werd verboden (Knuttel V. 387). Op 7-6-1701 werd Jan Rieuwertsz door de schout gedaagd ‘als stadsdrucker sig tituleerende, tegens de placcaten sigh heeft laten gebruyken omme het Nieuwe Testament gecorrigeert en buyten consent van den Staat off magistraet uytgegeven met sijn titelplaet te laeten drucken, nemaar ook sijn naam daervoor laten stellen en in gevolge van dien verscheyde exemplaren daar van vercoft, gelijck hij meede selffs het Evangelie van Matheus ende de brief van Pouwlus aen de Romeynen op gelijcke wijse gedruckt heeft’. Op 11-10-1701 werd de schout zijn eis ontzegd. Op 7 juni waren ook de drukker Johannes Smets en Willem Homma ‘omdat gelderen gefourneert heeft tot het drucken van het Nieuwe Testament’, ‘mitsgaders Het Evangelii van Matheus en de brieff van Pouwlus meede buyten consent met sijn voorreeden en recommandatie aen den volcke heeft uytgegeven’, door de schout gedaagd. De exemplaren werden verbeurd verklaard; van verdere straffen blijkt niets (Schoutsrol). Willem Homma werd 1-12-1702 in de Noorderkerk begraven. Op 29-5-1703 vindt men de veiling van de boeken van Willem Homma, ‘in sijn leven leeraer der Doopsgezinde Gemeente’ aangekondigd, op 27-3-1704 de uitverkoop van zijn stoffenwinkel (A.C.).

1710 verscheen bij hem Gemeenschap tussen de Gottische spraeke en de Nederduytsche van Lambert ten Kate.

1718 ontstond een geschil tussen Cornelis van der Sijs, als opvolger van de weduwe van Pieter Arentsz, zijn schoonmoeder, en Jan Rieuwertsz. Hoewel de vader Rieuwertsz reeds sinds 1669 tezamen met Pieter Arentsz Rijmen en Psalmen van D.R. Camphuysen had gedrukt, waren privileges hiervoor op 18-1-1687 aan I. Naeranus te Rotterdam en op 29-10-1689 aan de weduwe van Pieter Arentsz gegeven. Jan Rieuwertsz kreeg desondanks zijn privilege en kwam in 1719 (A.C. 24-8-) met een nieuwe uitgaaf van de Rijmen en Psalmen. Tenslotte kwamen van der Sijs en hij tot een vergelijk. Hij zou zijn privilege aan van der Sijs, die 16-4-1712 ook in het bezit van het privilege van Naeranus was gekomen, overdragen, en ook alle exemplaren aan hem verkopen. Op 7-9-1719 volgde een contract voor not. Wetstein, waarbij de 3050 exemplaren voor 7 st. per stuk werden overgedragen. (KS 626-630).

Bijzonderheden

De eerste vrouw van Jan Rieuwertsz werd 13-7-1670, de tweede vrouw 18-11-1685 en zijn zuster 18-2-1680 gedoopt bij de Doopsgezinde Gemeente van Lam en Toren; hij werd daar niet gedoopt, zodat hij waarschijnlijk ook bij de collegianten was aangesloten.

20-3-1696 werd hij tezamen met Andries Beuckelaer gedaagd door de schout ‘ter zake gijluyden Johannes Otto hebt gebruykt tot de verboden loterije’. Beuckelaer werd veroordeeld tot een boete van f 12. -. (Schoutsrol).