De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven N-W, papierhandel, drukkerijen en boekverkopers in het algemeen

Potgieter (Jan) 1654/55-1737, Rooms-Katholiek

Leven

Geb. Amsterdam 1654/55, st. 23, begr. Nieuwe Kerk 27-4-1737 (1ste kl.), zoon van Dirck Barends Potgieter, kleermaker, en Grietie Henderickx, ondertr. kerk 22-4-1679 Willemijntie Jans (Root), geb. Amsterdam 1655/56, st. 2, begr. Nieuwe Kerk 7-5-1726 (1ste kl.).

1726 collaterale successie aan obligaties en de helft van een huis f 11765. -, 1737 idem aan obligaties f 22849.-.

Adressen

1679 etc., vermoedelijk tot 1720 Beurssluis, 1726 en 1737 Prinsengracht tussen de Vijzelgracht en Noorderstraat.

Boekhandel en uitgeverij

25-10-1679 poorter als boekverkoper, 30-10-1679 gildelid, betaalt jaarzang tot en met 1719.

18-9-1691 werden Pieter Rotterdam, Catarina Lescaille, Aart Wolsgrein en Jan Potgieter gedaagd door de schout wegens het verkopen van paskwillen. Rotterdam werd veroordeeld tot een boete van f 20. -, Wolsgrein van f 40. -. Jan Potgieter werd niet veroordeeld, op voorwaarde dat hij bij ede verklaarde het paskwil, in judicio vertoond, niet in zijn huis of voor zijn huis te koop gehad

[p. 50]

te hebben. Bij weigering van de eed, die hij echter op 9-11-1691 aflegde, zou hij veroordeeld worden tot f 1000. - met de kosten (Schoutsrol).

1697 werd blijkens het adres van de Histoire journalière deze Haagse krant in Amsterdam bij hem verkocht (Hatin 166).

8-4-1704 werd hij gedaagd door de schout wegens het verkopen van de Sentbrief van Fulgentius Stevens zonder naam van auteur en drukker, op 29-4- werd de zaak overgenomen door de heren Pels en Geelvinck; op 22-4- werd Ary Harthals voor hetzelfde gedaagd en op 6-5-1704 zijn zaak overgenomen door de heren van Collen en Graafland (Schoutsrol).

7-5-1711 ‘Bij Theodorus van den Eynden op d'Oude Graft tot Utregt, en bij Jan Potgieter bij de Beurs tot Amsterdam, is te koop Augustinus Iprensis vindicatus etc. sive apologeticus Cornelii Jansenii &c.’ (A.C., zie Willaerts 7904 voor deze uitgaaf zonder adres).

23-3-1715 verkocht hij een druk van Enschede te Haarlem. Hij gaf voor Enschede ook de Haarlemse Courant uit te Amsterdam, zoals blijkt uit een advertentie van 21-4-1716 over een vermiste obligatie, welke men kon terugbrengen op de Beurs-sluys bij Jan Potgieter, ‘daer de Haerlemse Courant wert uytgegeven’, tegen f 15. - beloning, vermoedelijk al veel eerder (KS 567).

1716 verscheen bij hem Recueil de pieces sur la contestation entre les princes du sang. Aan het slot ‘A Amsterdam, chez Jean Potgieter 1716’ (L.D. Petit, Bibliotheek van Nederl. Pamfletten, U.B.L.).

Bijzonderheden

Blijkens het luiden bij de begrafenissen van hem en zijn echtgenote waren zij bij hun dood stellig Rooms-Katholiek, ofschoon zij voor de kerk waren getrouwd, vermoedelijk omdat de vrouw toen nog Geref. was. Uit de boeken, waarin hij handel dreef, moet men opmaken, dat hij net als zijn neef Nicolaas, die hem in de boekhandel opvolgde, tot de Oud-Katholieke richting behoorde. Dit wordt bevestigd door het volgende pamflet: ‘Verloren kost en arbeyd d. Jansenisten of een brief aen Carel de Bont, Jansenist tot Vlaerdinge, mits-gaders aen alle godsgeleerde volgens de stellingen Corn. Jansenius. Vlaerdinge, Bij C. de Bont en confraters, door druckers bestier, met swarten inkt, op wit papier, in de gekroonde heekel, 1690. Sonder permissy d. Jansenisten.’ ‘Approbatie: H. en J. Potgieter, M.L. Kleermakers en Boeckkeurders in Amsterdam, 12 Aug. 1690’. Met H. werd vermoedelijk bedoeld de broer van Jan, genaamd Hendrik, die op 20-4-1685, oud 30 jaar, als winkelier in ondertrouw ging.

Op 16-9-1719 werd Jan Potgieter voor f 2000. - eigenaar van een huis op de Bloemgracht, 5 à 6 huizen voorbij de laatste brug, n.z., welk huis hij niet bewoonde, maar op 24-3-1733 voor f 2900. - overdroeg. (Kw. 4 M, 277vo en 5 B, 111).

Een naamgenoot wordt ten onrechte door KS (567) als boekverkoper voorgedragen. Dat was Jan Potgieter, geb. Apeldoorn 1640/41, die bij zijn ondertrouw voor de kerk op 10-8-1673 met zijn nicht Sara van Aelst, weduwe van Willem van Beyerland, op het Water woonde (blijkens peil 1674 papierkoper). Reeds 3-7-1682 was hij overleden, zoals uit een akte voor not. Akerboom blijkt (N.A. 4038). Zijn weduwe Sara van Aelst werd 23-3-1720 begraven in de Noorderkerk. Beiden behoorden tot een familie van Veluwse papiermakers en -kopers (Ec. Hist. Jaarboek XX 179).