|
| |
Oossaen (Aert Dircksz) 1657-1693, Geref.
Leven
Ged. Noorderkerk 26-9-1657, st. tussen 15-2- (doop van kind) en 9-6-1693, zoon van Dirck Aertsz van Oossanen, koopman, en Giertje Claes Harings, ondertr. kerk 30-6-1690 Jacomina van Duyveland, geb. Dordrecht, st. 30-3-, begr. Oude Kerk 4-4-1735 (1ste kl.); zij ondertr. kerk 2. 11-10-1703 Dirk Corsen Schouten, ged. Eilandskerk 6-3-1672, begr. Oude Kerk 20-10-1718 (1ste kl.), zoon van Cors Dirks, vlotschuitenvoerder, en Annetie Ariaens, 3. 13-4-1724 Dirk Bet, geb. Watergang 1665/66, begr. Oude Kerk 11-9-1726 (1ste kl.), weduwnaar van achtereenvolgens Grietje Sanius, Hendrickje Cors en Gerarda Westervelt.
5-3-1699 bewijs van f 2000. - aan dochter (Inbreng 39, 295vo).
30-6-1704 en 21-10-1710 test. voor not. Meijer (N.A. 5401, 1205 en 5427, 493).
11-4-1724 bewijs voor not. Baars van f 40000. - aan de 4 kinderen (N.A. 8603, 444).
5-4-1731 en 22-5-1733 test. en codicil voor idem (N.A. 8674, 402 en 8699, 932).
1-7-1735 scheiding van de nalatenschap voor idem tussen de 3 kinderen, aan onroerend goed f 195100. - totaal bijna f 300000. - (N.A. 8522, 364).
| |
Adressen
1-5-1682 huurde hij volgens contract van 30-12-1681 van de stad een huis op de hoek van de Dam en Beursstraat voor f 800. -, welke huur later verhoogd werd en in 1720 f 856. - bedroeg. Op 5-12-1720 werd de wed. Schouten voor f 18200. - eigenares, op 11-5-1780 werd het door haar nakomelingen verkocht voor f 15700. - (Kw. 4 N, 259vo en 7 A, 20vo). Op 12-11-1723 werd zij bovendien eigenares van een huis aan de zuidzijde van de Kromelleboogsteeg bij de Dam voor f 2900. -, dat zij nieuw liet optrekken blijkens een fiat tot plaatsing van een kachel en fornuis ten dienste van de drukkerij van 4-11-1724; dit huis werd tegelijk met het huis op de Dam op 11-5-1780 overgedragen voor f 6050. - (Kw. 4 Q, 63 en R.A. 1288, 101). De wed. Bet werd 8-9-1729 eige- | |
| |
nares van een huis op het Singel, het tweede bezuiden de Molensteeg, en verhuisde waarschijnlijk omstreeks die tijd daarheen. Haar zoon Aart Dirk Schouten bleef het huis op de Dam bewonen en verliet dat pas, toen hij zich uit de boekhandel terugtrok en op 30-10-1737 eigenaar werd van een huis op het Singel tussen Blauwburgwal en Korsjessteeg. (Kw. 4 X, 332vo en 5 F, 379vo, verkopen Kw. 7 G, 25vo en 7 A, 20vo).
| |
Boekhandel
± 1682 begonnen met de boekhandel (inschrijving als poorter en gildelid niet gevonden; hij moet echter ingeboren poorter zijn geweest, daar zijn vader 16-3-1651 poorter werd, en ook gildelid, daar hij op de lijst van 1688 wordt vermeld), zijn weduwe betaalde tot en met 1704, daarna haar tweede echtgenoot.
9-2-1685 zie Bruyningh, 1686 etc. zie deel II.
16-6-1689 verkoopt hij paskwillen (KS 533).
7-6-1694 fiat op het verzoek van de weduwe tot verkoop van de ongebonden boeken, 12-6-1694 veiling (KS 534).
8-2-1704 Dirk Schouten poorter als boekverkoper, 11-2-1704 gildelid, betaalt jaarzang tot en met 1708 en is daarna vrijgesteld als overman, 1719-1728 betalen zijn weduwe of zijn erven.
1709 etc. overman van het gilde.
| |
Uitgeverij en drukkerij
1681 tot de dood van Oossaen verscheen een aantal uitgaven op verschillende terreinen, vele kleinere actuele werkjes in verband met zijn uitgave van kranten, het meeste in het Holl., echter ook enkele in het Frans; na zijn dood beperkten de weduwe en haar tweede man en later hun zoon zich met een enkele uitzondering tot de uitgave van de courant.
1681 of misschien begin 1682 verschenen bij Oossaen (blijkens een aantekening met de pen) drie memories van de Conte d'Avaux aan de Staten-Generaal van 8, 25 en 28 november, twee in het Frans, de laatste in het Holl. en Frans (Van der Wulp 5824, 5828 en 5829).
23-12-1682 (bij KS staat ten onrechte 1662) tot 13-9-1683 werden een aantal acten verleden, waarbij Oossaen en enkele andere, soms wisselende boekverkopers in compagnie boeken kochten van de weduwe van J.J. Schipper en zich verbonden ook met verdere nieuwe uitgaven tezamen te komen (KS 685, 693-702, 804 en 805). Over deze compagnie sprak ik reeds bij Jacobus van der Deyster. Daar noemde ik enkele uitgaven, die soms op naam van alle leden van de compagnie, soms op naam van enkele verschenen, zoals o.a. het daar genoemde drietalige Nieuwe Testament, dat in 1684 bij de weduwe Swart, van der Deyster en Oossaen uitkwam. Een uitgaaf, die alleen het Frans gaf, Le Nouveau Testament, c'est à dire, la nouvelle alliance de nostre seigneur Jésus Christ, zag in hetzelfde jaar het licht bij Wijbrants en Oossaen (Bibl. Bristol). Het werd bij de weduwe Schipper gedrukt (KS 698). Verschillende titels van de boeken van deze compagnie vindt men afgedrukt achter een treurspel, Christus lijdende en verheerlijkt, dat in 1684 bij Oossaen verscheen, in de ‘Catalogus van de boeken, die bij Aart Dircksz Oossaan te bekomen zijn.’
5-1-1686 etc. (oudste bewaarde exemplaar; maar stellig al eerder, misschien al in 1682) werd de Amsterdamse courant, die bij Commelin werd gedrukt uitgegeven door Oossaen op de Dam. Waarschijnlijk geschiedde dit sinds het ogenblik, dat Commelin van de O.Z. Achterburgwal naar de Hartenstraat verhuisde (zie aldaar). Ik nam aan, dat de dood van Commelin de oorzaak was, dat Johannes Broers op 26-2-1692 de uitgaaf van de courant overnam. Nu bleek mij echter, dat Oossaen met een eigen uitgaaf kwam. Van 1-6-1692-28-10-1692 bestaan exemplaren van een Extract uyt de Engelsche brieven (andere malen ook Franse, Brabantse, Duitse en Spaanse brieven),
| |
| |
die door hem werden uitgegeven (Van der Wulp 6773-6784). Na de dood van Commelin kreeg de wed. Oossaen tezamen met Willem Arnold het courantierschap en zo verscheen 6-6-1693 het laatste nummer met het adres van Broers (zie aldaar). De drukkerij van Commelin werd 25-7-1693 geveild en ik vermoed, dat de weduwe Oossaen zelf de krant is gaan drukken, al vond ik pas 4-11-1724 een vermelding van de drukkerij (zie boven). In de adressen op de kranten ziet men de wijzigingen in de familieomstandigheden van de weduwe Oossaen. Van 9-6-1693-3-11-1703 ‘T'Amsterdam, bij Willem Arnold en de Wed. Oossaan op de hoek van de Beursstraet, aan den Dam, daer deselve ook verkogt worden’, na haar hertrouwen van 6-11-1703-20-10-1718 ‘Tot Amsterdam bij Willem Arnold en d'Erfg. van Oossaen: werdende uytgegeven bij Dirk Schouten, op de hoek van de Beurs-straet, aan de Dam’, na het overlijden van Dirk Schouten van 22-10-1718-29-4-1723 worden Willem Arnold en de wed. Dirk Schouten genoemd, na de dood van Willem Arnold van 1-5-1723-29-4-1724 de wed. Dirk Schouten, van 2-5-1724-26-7-1731 de Erven van Dirk Schouten en van 28-7-1731-29-4-1734 Aart Dirk Schouten. Op 27-4-1723 was Mr. Gillis van den Bempden, de latere burgemeester, tot courantier benoemd in plaats van Willem Arnold; zijn naam was echter niet meer op de courant gekomen. De eigenares van de andere helft stond op 30-1-1733 haar plaats af aan de schepen François Lestevenon, waarvoor haar zoon Cornelis Schouten van burgemeester Lestevenon het hem ter dispositie staande ambt van opperklerk en eerste bode van de weeskamer kreeg. Blijkens het codicil van 22-5-1733 werd het beneficie in de helft van het drukken en debiteren van de krant op f 25000. - getaxeerd en kregen daarom de twee andere kinderen ieder dit bedrag geprelegateerd. Van den Bempden en Lestevenon kochten een huis om de drukkerij en uitgeverij in te vestigen. Blijkbaar kwam de verbouwing daarvan pas in 1734
gereed en bleef Aart Dirk Schouten daarom tot 1 mei van dat jaar belast met het werk. (Jaarboek Amstelodamum XLIV, 31-33). Van de redactionele bezigheden van de familie Schouten is mij slechts bekend, dat Dirk Schouten op 1-12-1705 voor not. van der Groe een verklaring aflegde ten verzoeke van een koopman aan de hand van ‘zijn boekje van de nouvelles, welke alhier ter beurse uyt de coopluydenbrieven worden opgenomen’ over de datum van een bericht uit Genua (N.A. 4205, 1073).
1686 etc. vindt men een nauw contact tussen Oossaen en Claude Jordan, dat eindigt in 1691, wanneer zij tezamen door de schout worden gedaagd en Jordan de stad verlaat (Zie Deel II).
24-10-1686 ‘t'Amsterdam bij Aert Dirksz. Oossaen op den Dam, wert uytgegeven in 't Frans en Duyts Dagverhael van de belegering en verovering der stadt Offen, van dag tot dag pertinent aengetekent 't gene in de belegering is voorgevallen, in 4. met figuren. En is bij den selven te bekomen de plaet van de verovering, curieus in koper geetst door R. de Hoge (A.C.)
17-12-1686 ‘t'Amsterdam, bij Aert Dirksz Oossaen wert uytgegeven de Bedenkingen van den Heer Pascal over de religie en eenige andere onderwerpen, in 12. Item Nieuwe intresten der vorsten van Europa, in 12. Gronden van de Godtgeleertheyt, door Arnoldus Montanus, in 12. Euphues Zee en landreysen, in 12. De Voyage van J.J. Struys door Persien, Moscovien, en andere landen in 4. Item Noortse werelt of beschrijvingh van Lapland, Finland, &c. nevens een beschrijvingh van Groenlant, in 4. met figuren. Daghverhael van de Verovering der sterke stad Offen. Item een curieuse plaet van 't innemen van Napoli di Romania, in 't koper geetst door R. de Hooge. Noch is bij den selven Aert Dircksz Oossaen gedruckt Le Parfait secretaire, contenant une instruction pour ecrire toutes sortes de lettres, avec un titulaire tres exact & plusieurs exemples de toutes sortes de lettres, tirés des ecrivains les plus renommés de nostre siecle, in 't Frans en Duyts. Item Reflexions critiques & theologiques sur la controverse de l'eglise, ou l'on fait voir la fausseté des sentimens de l'Eglise Romaine sur ce sujet, par l'ecriture sainte & par les peres. Item Histoire des evenemens tragiques d'Angleterre, & des derniers troubles d'Ecosse, &c. Item 't Nieuwe Testament
| |
| |
in 3 talen, als Duyts, Frans en Engels, seer bequaem voor die gene, die haer oeffenen om de gem. Talen te leeren.’ (A.C.).
19-3-1687 kreeg Oossaen privilege voor de Beschrijvinge van Amsterdam van Casparus Commelin. Op 20-3-1687 legde een aantal boekverkopers een verklaring af over het mijnen door Oossaen op de veiling van de overleden boekverkoper Jan Bouman op 12 maart van de Beschrijvinge van Amsterdam met recht van copie. Op 30-3-1687 droeg Oossaen het privilege over aan Commelin. (KS 99, zie ook Commelin). De exemplaren van dit werk werden blijkbaar verdeeld. Naast de bij Commelin genoemde vindt men er ook met een afwijkend titelblad, waarvan het tweede deel met jaartal 1693 en het eerste deel met jaartal 1694, bij de wed. Oossaen verschenen (Nijhoff 66 en 67). Zij adverteerde het eerste deel al 29-10-, 31-10- en 3-11-1963 (A.C.).
19-4-1687 adverteerde Pieter Mortier de Voyage de Siam des pères Jesuites, waaraan Oossaen toevoegde, dat hij het werk in het Holl. drukte; 28-6-1687 adverteerde Oossaen, dat Joannes Ribbius te Utrecht ‘uyt baetsucht’ dit boek had laten vertalen op een slechte wijze en zonder platen, maar dat hijzelf binnenkort een uitstekende uitgaaf met platen zou brengen (A.C.). Dit boek, Reis na Siam, Gedaan door den ridder de Chaumont... In 't Fransch beschreeven door den vader Guy Tachard, verscheen in 1687 bij Oossaen in de vertaling van G. van Broekhuizen, die veel voor hem werkte. Het bevat een ‘Bericht aen den leezer, behelzende een aanwijzing van eenigen der ontelbaare grove misslagen, welken Willem Calebius in de vertaaling van dit zelve werk, gedrukt tot Uitrecht bij Johannes Ribbius, begaan heeft’ van 8 pag. om de bovengenoemde bewering van een slechte vertaling waar te maken.
23-10-1691 wordt een verklaring afgelegd ten verzoeke van de schout, waaruit blijkt dat Oossaen een keur van de droogscheerders van 19 oktober zelf had gedrukt (hij had dus blijkbaar toen al een eigen drukkerij) met de naam van de stadsdrukker Jan Rieuwerts er op. Op de schoutsrol vindt men niets over een vervolging hiervan (KS 533).
1692 kwam Oossaen met zijn reeds genoemde uitgaaf van de Extracten. Zijn weduwe gaf in 1693-1694 nog het werk van Commelin uit en bracht daarna slechts enkele kleine zaken, zoals in 1697 Punten en articulen, waarin men de beschuldigingen tegen Jan van Scherpenhuyzen, de afgezette gouverneur van Suriname, vindt. Pieter Sceperus kwam in hetzelfde jaar met een rapport van de beklaagde van 11-5-1697 (C.A. van Sypesteyn, Beschrijving van Suriname 1854, 267). Ook de tweede echtgenoot, Dirk Schouten, beperkte zich tot de Amsterdamse Courant en kwam slechts een enkel maal met een andere uitgaaf, zoals in 1713 met een nieuwe uitgaaf van Alle de voornaamste gebouwen der wijtvermaarde koopstad Amsterdam, een plaatwerk met Holl. en Franse tekst, dat tussen 1682 en 1686 voor de eerste maal was verschenen bij Hieronymus Sweerts, Jan Bouman (zie aldaar) en Aart Oossaan en dat Oossaen alleen op 30-8-1691 adverteerde (A.C. en Nijhoff 104). Van Aart Dirk Schouten vond ik naast de courant geen andere uitgaven.
| |
Bijzonderheden
19-1-1703 ontving de thesaurie f 780.5. - van de wed. Oossaen wegens het parapheren van 695 contracten van O. en W. Indische actiën ten behoeve van de Franse vluchtelingen (Thes. Ord. 492, 299).
Aart Dirk Schouten, ged. Oude Kerk 4-11-1707, begr. N.Z. Kapel 19-3-1768, ondertr. 16-2-1730 Maria Jacoba Hermans. Hij werd poorter 12-10-1726 en gildelid 20-1-1727, betaalde jaarzang tot en met 1738. Op 4-5-4-1738 werden zijn boeken, op 22-4-1738 zijn ongebonden boeken geveild (G.A. 113).
|
|
Auteursrechtelijk beschermd