|
| |
Mortier (Pieter) 1704-1754, Waals
Leven
Ged. Nieuwe Kerk 30-11-1704, lid Waalse Gem. 2-12-1722, diaken 1731, st. 12, begr. Walenkerk 18-3-1754 (3de kl.), zoon van vorigen, ondertr. kerk 7-1-1728 Maria Augier, geb. 23, ged. Walenkerk 27-10-1706, st. 23, begr. Walenkerk 28-5-1764 (3de kl.), dochter van Elie Augier, koopman, en Susanna Flournoy.
30-3-1730 test. voor not. Schabaalje (N.A. 6171, 44).
16-3-1754 repudiatie van de boedel voor not. Ardinois door de weduwe (N.A. 9233, 119).
9-4-1754 inv. nalatenschap voor idem (N.A. 9233, 208).
20-3-1764 test. voor not. van Kleef (N.A. 14446, 154).
10-7-1764 inv. nalatenschap voor idem (N.A. 14448, 397).
| |
Adressen
1728 Nieuwendijk, 30-3-1730 Beursstraat. Op 17-10-1730 werd hij eigenaar van een huis in de Kalverstraat westzijde het 4de van de Dam door aankoop van de kleinkinderen van Johannes van Ravesteyn voor f 25000. -, op 29-1-1761 werd het voor f 18000. - het eigendom van Johannes Schreuder (Kw. 4 IJ, 305vo en 6 F, 253vo, wijk 24, 2867).
| |
Boekhandel
10-10-1721 contract voor not. Schabaalje tussen Johannes Janssonius van Waesberge op naam van zijn compagnie de Janszoons van Waesberge en de voogden van Pieter Mortier, dat hij die voor 6 jaar, in te gaan 1-11-1721, als winkel- en koopmansknecht kost en inwoning zal geven (kleren, bewassen en benaaien echter voor eigen rekening). Hij zal de 3 laatste jaren op kosten van de comp. meegenomen worden naar de Paasmissen in Frankfort en Leipzig en in alles, wat de boekhandel betreft, worden geïnstrueerd. Dit alles tegen betaling van f 300. - de eerste 3 en f 250. - de laatste 3 jaren. Bij tussentijds weggaan moet de gehele som voor 6 jaar worden betaald. Bij malversaties beloven de voogden borg te staan tot een som van f 3000. - (N.A. 6134, 742), met approbatie van schepenen van 15-10-1721 (R.A. 850, 88).
5-2-1728 behuwd poorter als koopman, 9-2-1728 gildelid.
1736-1738, 1740-1753 boeken van hem op de Messe (KS 1467).
3-6-7-1741 veiling van ongebonden boeken, zie P. Brunel.
1742 getaxeerd op een inkomen van f 5000.-.
| |
| |
14-9-1742 obligatie voor not. Roermond voor Pierre Desmazures in den Haag van f 1428.16. -, te betalen in 4 halfj. term. (N.A. 9961, 571).
5-9-1743 verklaring voor not. Roermond van Pierre Mortier, dat hij op 20-6-1743 door zijn gewone schuitenvoerder heeft doen lossen een baal boeken gemerkt P.M. libri, welke voor zijn rekening was geladen en afgescheept in Altona per schipper Meeuwes Roelofs. Dat deze baal op de laatste Jubilate Messe te Leipzig onder zijn opzicht en door zijn gewone pakkers is gepakt en geemballeerd en op woensdag voor Hemelsvaartsdag in goede staat is afgehaald door de knecht van voerman Visser, die hem in Altona aan de heren Hendrik van der Smissen zal. zonen zou afleveren. Deze hebben hem volgens schrijven van 7 juni ontvangen en per schipper Meeuwes Roelofs naar Amsterdam gezonden. Bij het uitpakken heeft Mortier (bevestigd door zijn bedienden Johannes Schreuder, Pierre du Breuil en Cornelis Haaze) geen stro tussen de 1ste en 2de emballage aangetroffen. Daarna is de baal geopend in aanwezigheid van Willem Kuyper en David Pierre Humbert en bevonden nat te zijn. Hij moet voor de aflevering in Altona in het water zijn gevallen en opnieuw geemballeerd zijn. Het is geschied met Duits paktouw en niet met het Hollandse, dat Mortier in zijn winkel in Leipzig gebruikt en dat eerst gediend heeft voor pakken uit Holland. (N.A. 9965, 536).
17-9-1743 proc. voor idem van Mortier op J. Schreuder om op te treden tegen voerman Fisscher (N.A. 9965, 570).
11-11-einde jaar 1743 veiling van ongebonden boeken van Pierre Mortier (G.A. 118).
14-2-1746 obligatie voor not. Roermond voor Pierre Gosse Jr. en Comp., boekverkopers in den Haag, van f 1560. - voor boeken, gekocht op de veiling van 16-3-1744, te betalen in 8 halfj. term. (N.A. 9975, 122, zie ook KS 451-453).
27-12-1746 proc. voor idem door Pierre Mortier op Johannes Schreuder, ‘son commis’, om te Parijs en andere steden van Frankrijk en de Nederlanden voor hem op te treden (N.A. 9978, 920).
1748 ‘Livres donnez en commission à Pierre Gosse (à la Haye) pour les vendre ou changer’, p. 7, 12, 400, 18, in het bezit van J.W. Enschedé (E.). Uit deze mededeling en uit de volgende brief etc. lijkt mij, dat Mortier betrokken moet zijn geweest bij de speculaties van Gosse (Het Boek XXIII 223-241).
3-1-1749 brief van Pierre Mortier aan Josias Belesaigne (mede diaken Waalse Gem.): ‘Monsieur, Quoique j'ai eu lieu d'esperer, et combien je voudrois volontiers a present vous payer une dixieme portion de la somme que j'ai de vous en emprunt selon la convention arretée en 1742. Je ne m'y trouve pas en etat a mon grand regret, et je me crois obligé de vous en devoir donner connoissance. Ce qui dans ceci m'afflige bien, ce qu'ayant eté presque sans cesse et meme souvent avec peine, occupé dans mes affaires, et songeant toujours à inventer toutes sortes des moyens, par lesquels avec mon travail je pourrois m'aider a satisfaire avec honneur aux engagemens, statuez dans la convention susditte, je n'ai pu malgré moy, et malgré mon travail et mes veilles atteindre a ce butla.
On sçait que la guerre qui presentement est finie avoit causé un declin general dans le commerce de ce pays ci; je ne l'experimente que trop dans le mien particulier. Les expeditions ont diminué chaque année; les foires a Leipzig d'où je dois tirer la plus grande partie de mes retours, sont devenues de mauvaises en plus mauvaises et cela meme tellement que les deux dernieres foires, surtout celles de S. Michel n'ont pas assez rendu, pour pouvoir gagner les fraix. Apres cela les diverses faillites parmi les libraires dans ce pays ci et principalement a la Haye ont occasionné non seulement un discredit par lequel on s'est trouvé tres souvent embarrassé, et empêché de faire des solides et profitables entreprises au grand dommage de ses affaires mais encore elles ont esté suivies d'un grand nombre des ventes des fonds considerables, ce qui a fait baisser incroyablement les prix des livres, et attirer les libraires etrangers, a se pourvoir eux memes directement par cette
| |
| |
voye et a de tres bas prix, ce que cidevant ils tiroient de nous autres par la voye ordinaire de correspondance. Outre cela par les dittes faillites j'ai perdu moy au delà de f 2000. - qu'en partie il m'a fallu deja restituer, et le dois encore faire pour le reste. Ce declin de commerce a eu lieu hors le pais, et y a occasionné les memes effets. Je perdray selon toutes les apparences f 4000. - dans une faillite à Coppenhague: a Strasbourg on me manque depuis trois ans un payement de f 3600. - dont on auroit du payer cent florins a chaque mois; a Liege j'ai perdu f 300. -, a Francfort un non payement de f 2000. - arreté a present et partagé en divers termes jusques 1751. Une autre de f 5000. - en Italie partagé a present en termes pour six années, et une autre de f 2000. - de laquelle je ne sçais pas encore comment cela ira. Outre plusieurs autres de moindre importance tant dedans que dehors le pais. Toutes les susdittes sommes ensemble auroient du m'entrer pendant les quatres dernieres années; et auroient servi considerablement a pousser mon commerce, et a ameliorer mon fonds. Pendant qu'a present en ayant esté privé, cela n'a pu que contribuer beaucoup à l'impuissance ou je me trouve de ne pas pouvoir effectuer ce que l'on a pu avec beaucoup de vraisemblance se promettre il y a cinq ans.
Non obstant tous ces revers, j'ai pu tenir ponctuellement pendant ces cincq années tous mes engagemens; et selon la balance que j'ai fait de mes affaires je me trouve par soude en avance de f 9000. - et ainsi il y a maintenant lieu d'esperer et cela plus que jamais, surtout depuis que la paix est revenue, et que les payemens de mes debiteurs ci dessus alleguez, sont arretées et arrangées, qu'au moyen d'un tems de deux années je pourrai estre en etat de commencer les remboursemens des capitaux, selon qu'il est stipulé dans la convention de 1742. Je prends la liberté d'ajouter a ceci que je ne sçais absolument pas d'autre moyen pour vous satisfaire; en d'autres tems on pourroit avoir recours a une vente, mais par la quantité qui s'en est faitte depuis peu d'années, parmi lesquelles quelques unes par execution, et a cause de quelques autres qui bientot doivent suivre, ce seroit pour moi presentement ma ruine, et mrs les creanciers n'auroient peut-estre pas 10% et cela meme durant quatre a six années. C'est pourquoi je vous supplie tres instamment et tres humblement de vouloir m'accorder, qu'encore cette fois ci et l'année qui suit je puis continuer avec le payement des seuls interets, ainsi que les années precedentes. Apres quoi tant par le retour de la paix que par d'autres raisons, je serai alors plus au large dans mes affaires et par la en etat de pouvoir avec toutte apparence commencer le rembours des capitaux selon la convention. J'espere que vous voudrez bien y consentir, et m'en faire avoir une favorable reponce, comme aussi qu'il vous plaira de comprendre qu'il est de la derniere importance pour le soutien de mon credit que cette affaire ci ne devienne a estre connue qu'a ces messieurs qui y ont directement interet. Pour cette bonté et pour la precedente je vous auray à jamais les plus grandes obligations, qu'en toutes occasions je tacheray de
reconnoitre. J'ay l'honneur d'estre avec une parfaitte considération Monsieur votre tres humble et tres obeissant serviteur (get.) Pierre Mortier. Amsterdam ce 3e Janvier 1749.’ (Waalse Gem. 610. Een schuldbekentenis is niet bewaard, zodat ik het bedrag niet kan noemen. Vermoedelijk werd de lening vóór de dood van Mortier niet afgelost, daar Pierre Belesaigne en Zoon bij de ben. van inventaris wordt genoemd.).
19-3-1754 proc. voor not. Ardinois van de weduwe op haar zoon Pieter tot het afleggen van de eden etc. in hun functie van leveranciers van de boeken en schrijfbehoeften voor de hoofd- en andere collecteurs van de gemene landsmiddelen van Amsterdam en het kwartier van dien, waartoe ze zijn benoemd volgens resolutie van 14-3-1754 in plaats van hun man en vader (N.A. 9233, 124).
19-3-1754 beneficie van inventaris. De lijst van crediteuren van 4 pag. noemt o.a. boekverkopers te Londen, Parijs, Rouen, Antwerpen, Edinburgh, Genève en in de Republiek, verschillende papierkopers, drukkers en particulieren. (R.A. 2051, 39).
9-23-4-1754 op de inv. der nalatenschap wordt de inboedel getaxeerd op f 2789.19. -. Behalve
| |
| |
het huis de Eenhoorn in de Kalverstraat zijn er de fondsen of boeken, die later zullen worden gecatalogiseerd. Hier volgt een opsomming in het generaal van de bewaarplaatsen: Te Leipzig in 2 gehuurde pakhuizen onder eigen directie, te Stockholm onder directie van Joh. Fred. Lochner, te Koningsbergen onder directie van Elie Saint Blanquart, te Amsterdam bij de boekdrukker Anthony Bruyn op de Bloemgracht, die daartegen wegens drukloon in verschot is, evenals de boekdrukker Claas Eel op de Rozengracht, op een zolder op het Rokin boven het huis van Cornelis Hesselink bij de Schapenmarkt (op welk magazijn 2 beleningen, een ten behoeve van Louis Boddens, de andere ten behoeve van David Reguleth), op een lagerzolder boven hetzelfde huis een ander magazijn (op welk magazijn een belening van Cornelia Knijf, wed. Hendr. Wetstein, bij haar overlijden haar erfgenamen, speciaal Frans Lakeman), in het huis van de overledene op de grote pakzolder, op de assortimentszolder, op de voorkamer en in het voorhuis of winkel, tenslotte in compagnie met Jacob Wetstein en enige anderen, berustende onder de directie van de compagnie, die op dezelve in verschot zijn. Voor de nog te goede uitstaande boekschulden wordt gerefereerd aan de boeken en registers.
26-6-1754 overeenkomst voor not. Ardinois tussen de weduwe en Johannes Schreuder, die vele jaren in de affaires en negoties van haar man is geemployeerd en de negotie binnen- en buitenslands heeft waargenomen, en nu voor eigen rekening negotie doet, dat hij voortaan de naam van haar minderjarige zoon Pieter Mortier de Jonge naast zijn eigen naam zal mogen gebruiken, wat hem vooral in het buitenland van dienst zal zijn. Opdat haar zoon hierdoor nooit enige schade zal kunnen lijden, stelt ze de volgende voorwaarden: Het zal voor 6 jaar of tot zijn meerderjarigheid of trouwen toe zijn, waarna hij er zelf over zal kunnen onderhandelen. Deze naamvoering zal alleen pro forma zijn en zij en haar zoon zullen geheel buiten de zaken van Schreuder blijven. Schreuder zal als vergoeding f 1000. - per jaar betalen. (N.A. 9234, 331).
1-9-12-1755 veiling van ongebonden boeken, 6-7-5-1760 veiling van gebonden boeken van de overledene (G.A. 130 en 135).
9-6-1764 beneficie van inventaris. De lijst van crediteuren is nog ongeveer gelijk aan die van 10 jaar eerder. (R.A. 2052, 56vo).
10-7-1764 op de inventaris der nalatenschap wordt slechts inboedel vermeld.
| |
Uitgeverij
Van 1728 tot 1754 verschenen vele uitgaven met de naam van Pieter Mortier, bijna alle in het Frans, enkele in het Latijn en een heel enkele in het Hollands. Van 1728 tot 1730 was Pieter Mortier tezamen met zijn zwager Covens en broer Cornelis in enkele uitgaven geïnteresseerd (zie aldaar).
7-7-1729 gunstig advies van overlieden op het rekwest van Mortier aan burgemeesteren om hem te helpen privilege te krijgen op de Methode pour etudier l'histoire par l'abbé Lenglet Dufresnoy, dat hij 16-8-1728 voor f 305. - van P. Gosse en J. Neaulme heeft gekocht, ‘op het gewaar worden dat baatzoekende vreemdelingen van buyten (tegens alle goede ordre en reglementen van den boekhandel alhier te lande) het clandestine nadrukken, van 't gemelde boek alhier ter steede werkelijk trachten te entreprenneeren.’ (G.A. 81, 23).
19-12-1731 kreeg Mortier privilege van de Staten voor de Histoire de l'Academie royale des sciences, een uitgaaf die hij had gekocht na de dood van Pierre de Coup, die tot 1730 de uitgaaf had verzorgd. Mortier zette dit tot zijn dood voort, daarna zijn opvolger Johannes Schreuder (en Pieter Mortier de Jonge). Deze laatste vroeg in 1756 opnieuw privilege. Tegen de inhoud daarvan protesteerden verschillende gildebroeders, zodat overlieden adviseerden een bepaalde passage weg te laten. (G.A. 82, 136, zie ook KS 448-450 en 1534-1535).
17-3-1735 gaven de Staten copie van een rekwest van Mortier om privilege op Franse werken van
| |
| |
Locke, Leti, Amusemens des eaux de Spa (van de Poellnitz) en de Histoire et memoires de l'Academie royale 1666-1699, de laatste gekocht van Gosse et Neaulme, waarop overlieden gunstig advies gaven (G.A. 81, 65, zie ook KS 448 en 1535).
1740 had Mortier tezamen met J. Catuffe een aandeel in de uitgaaf van de Dict. van Moreri (KS 935). Deze Jean Catuffe was ged. Walenkerk 27-20-1695 als zoon van een chirurgijn, ondertr. op acte van Londen 4-7-1723 Henriette de Marconnay en kreeg 18-7-1737 fiat op zijn rekwest om gildelid te mogen worden, daar hij van zijn correctorschap niet kon bestaan en door corrigeren genoeg ervaring had gekregen om een boekhandel te beginnen. (G.A. 57).
1751 verschenen in Latijn en Frans Clavicula hermeticae scientiae, La Clavicule de la science hermetique bij Mortier te Amsterdam, met achterin een ‘Catalogus librorum venalium in officina Petri Mortier bibliopolae Amstelaedamensis’ (alles Latijn en de meeste werken gedrukt in Duitsland) en Memoires concernant Christine reine de Suede van Arckenholtz, met adres ‘A Amsterdam et a Leipzig chez Pierre Mortier, libraire 1751’. Achterin deel I vindt men ‘Prix du premier tome des Mémoires pour servir à l'histoire de Christine reine de Suède in 4o’, waar men een preciese opgaaf van de kosten van vervaardiging vindt. Het zelfde vindt men achterin deel II, dat verscheen ‘Avec privilège de Sa Maj. Imperiale & de Sa Majesté le roi de Pologne electeur de Saxe etc.’, en tevens een lijst van intekenaren in Holland en Duitsland met opgaaf van aantal exemplaren. Deel III verscheen met adres ‘A Amsterdam et a Leipzig, Chez Jean Schreuder & Pierre Mortier, le Jeune, 1760.’
| |
Bijzonderheden
Johannes Schreuder zette, zoals ik vermeldde, tot 1760 toe de zaken verder met de naam van Pieter Mortier de Jonge achter de zijne zonder dat deze daarin enig aandeel had. Toch wil ik in het kort iets mededelen over het verloop van die zaken. Geb. Den Haag ± 1715, werd hij 20-1-1739 lid van de Waalse Gem., 10-4-1754 poorter als boekverkoper en 22-4-1754 gildelid. Op 27-12-1777 verleed hij zijn test. voor not. Mylius, waarin hij o.a. Reich en Bernard Christoph Breitkopff, boekhandelaren te Leipzig, aanwees om zijn magazijn aldaar te verkopen (N.A. 15601, 372). Op 28-12-1777 stierf hij en op 3-1-1778 werd hij begr. in de Nieuwe Kerk (4de kl.). Door zijn erfgenamen werd het huis de Eenhoorn in de Kalverstraat op 16-7-1778 voor f 21427.10. - overgedragen (Kw. IJ 6, 95vo). In 1757 gaven overlieden gunstig advies op zijn rekwest om privilege op Samuel Ricard, Traité général de commerce, nadat Schreuder met de bezitters van Ricard, Négoce d'Amsterdam en van Le Parfait negociant van Savary tot overeenstemming was gekomen (G.A. 83, 7 en 53 d.d. 14-6-1757). Op 9-2-1761 weigerden overlieden in een geschil tussen Schreuder en Benjamin Gibert ten den Haag over het uitgeven van l'Histoire des arts op te treden, omdat hij niet kon aantonen, dat hij bij het doen van zijn advertissement zodanige stukken in zijn bezit had als waarop Gibert wat later zijn advertissement had gefundeerd (G.A. 53). Uitgaven staan voortaan steeds op naam van Schreuder alleen of in combinatie met andere boekverkopers. De zoon Pieter Mortier (geb. 22-6-, ged. Walenkerk 25-6-1732, lid Waalse Gem. 22-10-1754, st. 12, begr. Walenkerk 18-12-1781 (1ste kl.)., ondertr. kerk 13-12-1765 (huw. voltr. te Rotterdam) Adriana van Bemmel, begr. Walenkerk 15-9-1808, dochter van Dirk van Bemmel en Willemina Verboom; 12-4-1766 test. van het echtpaar voor not. Sceperus van Eybergen in de Watergraafsmeer (N.A. 35, 235)), werd 19-4-1754 poorter als boekverkoper,
22-4-1754 gildelid, 31-8-1763 stadsdrukker, wat hij tot zijn dood toe bleef. Daar zijn opvolger, Petrus Schouten, pas 5-2-1782 werd benoemd, vindt men tot die dag nog uitgaven met zijn naam. Hij was gevestigd tot mei 1764 Nieuwezijds Achterburgwal bij de Huiszittensteeg, daarna tot mei 1769 Nieuwendijk bij de Zoutsteeg, daarna tot 1778 Warmoesstraat het tweede huis benoorden de St. Annastraat,
| |
| |
sedert januari 1779 tot zijn dood Leliegracht noordzijde, het zevende huis van de Herengracht. Naast de drukken, waarvoor hij als stadsdrukker het monopolie had, verschenen ook nog andere uitgaven met zijn naam, meest in het Holl., maar ook in het Frans, Engels, Duits en Latijn. Voor de uitgaaf van de Beschrijvinge van 't Stadhuis van Amsterdam, ook in andere talen, zie men bij Johannes Ratelband. Hier wil ik er slechts op wijzen, dat de weduwe nog enige tijd na de dood van haar man de uitgeverij voortzette, in ieder geval tot 1782. De zoon Pieter Mortier ging niet in de boekhandel; 6-12-1811 wordt hij genoemd als assistent en deurwaarder bij de beschreven middelen (Archief Waalse Gem. 186 papieren graf G 10).
|
|
Auteursrechtelijk beschermd