De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 3. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven A-M

Marret (Paul) ....-1710, Waals

Leven

Geb. Montpellier, lid Waalse Gem. tezamen met zijn vrouw 20-6-1688, begr. Walenkerk 17-5-1710 (4de kl.), tr. 1. Jeanne Bourline, 2. Claudine Plantièr(e), begr. Walenkerk 25-11-1721 (4de kl.).

16-7-1709 test. voor not. Hoekebak (N.A. 5952, 1097).

Adressen

1688 Halsteeg (rue des Cordoniers) (dr.); van mei 1689-nov. 1720 huurde hij, later zijn weduwe, voor f 500. -, daarna f 510. - per jaar huis no. 2 in de Beursstraat of de Beurssteeg van de stad. Ook na de verkoop door de stad bleef de weduwe dit waarschijnlijk bewonen en nog in 1724 was de zoon hier gevestigd (dr.). Uithangteken La Renommée.

Boekhandel

22-6-1688 poorter als boekverkoper met vrijbrief, 20-7-1688 gildelid, de weduwe betaalt jaarzang tot haar dood toe.

[p. 244]

20-1-1693 en 3-8-1696 wisselprotesten voor not. Hoekebak van Paul Marret et fils, marchands, in zake Jean Ostome en Got. et Comp. (N.A. 5845 en 5857); 8-12-1701 idem voor not. Outgers van Paul Marret in zake Paul Lavernhe (N.A. 3353, 1187).

1719 kondigde de weduwe in haar uitgaaf Bibliothèque Angloise aan, dat zij haar gehele fonds aan haar zoon P. Marret en schoonzoon Etienne Valat had overgedaan (zie Uitgeverij). Dit moet begin 1719 vlak na het huwelijk van haar dochter zijn geschied. Een jaar lang bleef de compagnie tussen Marret en Valat bestaan, maar blijkens de uitgaven moet hij reeds in 1720 zijn opgeheven, waarschijnlijk spoedig na de dood van de dochter. De zaken waren niet goed gegaan. Geldnood dreef de vroegere compagnons tot de volgende veiling:

1-4-4-1721 veiling van boeken van Paul Marret (G.A. 97).

6-10-1721 likwidatie voor not. de Marolles van de compagnie tussen David Marret en Etienne Valat. Marret zal de schulden aan de weduwe Marret (f 3048.16. -), de wed. Eustache, Cramer et Perachon, Anisson et Perachon, Fabri et Barrilot en Fricx te Brussel, tezamen f 5069.9. -, betalen, die hij in boeken vergoed zal krijgen. Daar Valat f 2697.8. - in boeken moet hebben, zullen er drie porties van boeken, copieën en debiteuren worden gemaakt volgens de inventaris (waarvan echter al verkocht is ter afdoening van schulden). Als de activa niet genoeg blijken te zijn, zal ieder de helft van het verlies dragen. Als de crediteuren vóór de scheiding niet betaald zijn, zullen ook die worden verdeeld, 2/3 voor Marret en 1/3 voor Valat. Marret zal rekening afleggen van de verkochte boeken, tenzij die hebben gediend ter delging van schulden. De meubelen ter waarde van f 423.13. - blijven voor Marret en zijn moeder. Tenslotte wordt een regeling getroffen over de rechten van Valat in zake de nalatenschap van zijn overleden echtgenote. Als arbiters in geval van geschillen worden Jean la Freté en Claude Brousson aangewezen. (N.A. 7999, 27).

David Paul Marret en Etienne Valat gingen daarna ieder voor zichzelf voort. Beiden zetten hun zaken stop in 1724. Voor Etienne Valat zie men aldaar.

1722 ondertekende D.P. Marret het rekwest over Franse boeken (KS 931).

11-12-8-1724 veiling van boeken van David Paul Marret onder de boekverkopers (G.A. 100).

Uitgeverij

Van 1688 tot 1710 verschenen een aantal uitgaven met de naam van Paul Marret, van 1712 tot 1718 bij zijn weduwe, in 1719 en 1720 enkele bij D.P. Marret & E. Valat of Marret & Valat, daarna nog enkele bij David Paul Marret, bijna alles in het Frans, enkele in het Latijn en 1 in het Hollands (Bierens de Haan 4676).

1688 Sept sermons sur divers textes par feu Mr. Morus, ministre de l'Eglise Réformée de Paris. A Amsterdam, chez Paul Marret dans le Hal-steeg, ou ruë des Cordoniers. (Ook van 1688 is Knuttel 12674).

1692 Histoire des princes d'Orange le la maison de Nassau. A Amsterdam, Chez Paul Marret, marchand libraire, dans le Beurs-straat, près le Dam, à la Renommée. 1592. Waarschijnlijk wegens het foutieve jaartal werd in 1693 een nieuwe titeluitgaaf gemaakt, met jaartal 1693. Dit boek heeft een Catalogue des livres nouveaux, qui se trouvent chez Paul Marret. Het is de eerste druk, die ik in handen kreeg met een vignet op de titelpagina, dat de engel met bazuin (Renommée) toont, die daarna bijna al zijn uitgaven in de een of andere vorm zouden hebben, later voorzien van de initialen P.M. en de spreuk: Eadem ubique.

1695 Les amans heureux, histoires galantes. A Amsterdam, Chez le Petit David. Dit boek heeft het bovengenoemde drukkersmerk. Het gefingeerde adres is blijkbaar een toespeling op de 2- of 3-jarige zoon van de uitgever.

1698 en 1699 hebben twee drukken achterin de vermelding: ‘De l'imprimerie de D. Boulsteys de la

[p. 245]

Contie, sur le Prince-graft proche de la porte de Leyde 1698.’ De eerste, L'Aritmeticien familier. Par le Sieur N. Binet, is een nadruk van een Parijse uitgaaf en heeft achterin een ‘Catalogue des livres François...’, de tweede, Les Delices de la Hollande, heeft een titelpagina met opschrift: ‘A Amsterdam, Chez Henri Wetstein, 1697.’ Op 1-8-1697 adverteerde Marret het eerste in de Gazette. Nog meer uitgaven van Wetstein kwamen in het bezit van Marret, o.a. Traittez des barométres, dat Wetstein in 1688 liet drukken, en Marret in 1707.

1700 verscheen bij Marret Samuel Ricard, Traité general du commerce, in 1705 een tweede druk. Deze werd in 1706 nagedrukt met het adres van Paul Marret. De spelling ‘prés du Daim’ wijst op het buitenland. Verrassend is, dat het vignet op de titelpagina de schildpad van Claude Jordan vertoont, met het opschrift ‘Qui va piano vasano’ en ‘Paulatim’. Het is van een ander houtblok gemaakt dan dat van Jordan. Met hetzelfde vignet werd nog een uitgaaf van Marret nagedrukt: La Foire de Beaucaire, van 1708. In 1709 verscheen die nadruk met adres: A Amsterdam, Chez Isaac Savouret, à la Vigilance.

1709 verscheen bij Marret een tweede werk van Ricard, L'Art de bien tenir les livres.

Na de dood van Marret zette de weduwe de uitgeverij voort, met veel herdrukken van vroegere uitgaven en ook enkele nieuwe uitgaven (27-6-1710 adv. Gaz.). Het belangrijkste voor de kennis van de boekhandel van de familie is de uitgaaf van een tijdschrift, Bibliotheque Angloise, dat zij 26-12-1716 aankondigde: ‘De wed. Paul Marret, boekverkoopster tot Amsterdam, maakt bekend dat bij haer gedrukt werd in de Fransche tael, een Dagregister van de Geleerde Wereld, onder den tytel van Engelse Boekzael, in kleyn twaelve, 't welk in drie maenden in 't ligt staet te komen, en waer van het eerste deel in 14 dagen of 3 weeken zal afgedrukt zijn. Zij heeft ook werkelijk onder de pers mede in de Fransche tael een verhandelinge der meetkunde, in 2 deelen in 12, door H. de Crousat, hoogleeraar in de wijsbegeerte en wiskunde te Lausanne.’ (A.C.).

Deze Bibliotheque Angloise verscheen in 1717 en 1718 bij haar, deel I-V, 1719 bij D.P. Marret & E. Valat, deel VI, 1720 tot 1723 bij D.P. Marret, deel VII-X, en 1724 tot 1728 bij Pierre de Coup, deel XI-XV. Elk deel bestaat uit twee gedeelten, die bijna alle een catalogus met boeken, die bij de uitgever te koop zijn, geven. Ook verder vindt men telkens mededelingen over de eigen uitgaven. Ik haal er enkele aan: ‘Avis: La veuve de Paul Marret avertit les libraires des païs étrangers, qui voudront prendre nombre de ce journal, qu'elle aura soin de le leur envoyer d'abord qu'il paroitra, & un mois avant qu'elle le distribue aux libraires de ce païs.’ (I (1) 1717 voorin). ‘Avertissement. La veuve de Paul Marret donne avis à ceux qui ont acheté la Géometrie de Mr. de Crousaz, imprimée depuis peu, qu'on trouve chez elle un carton, qui contient cinq figures, depuis la 43. jusqu'à la 48. inclusivement, qui manquoient au 14 livre de ladite Géometrie, avec un errata de quelques fautes qui s'y sont glissées.’ (III (1) 1718). ‘...imprime Les Souverains du monde... avec un catalogue des auteurs qui en ont le mieux écrit; le tout conduit jusqu'en tems present 4 vol. in 8 enrichis de figures.’ (III (2) 1718; dezelfde adv. in de A.C. 19-5-1718, waar ze spreekt van 4 vol. in 12^o, zie ook 7-6-1718). ‘Avertissement. La veuve de Paul Marret fait actuellement imprimer, sur de très beau papier & avec des caractères tout neufs, la nouvelle édition du Dictionnaire de mrs. de l'Academie Françoise, qu'ils viennent de donner à Paris, & qu'ils ont revûë, corrigée & fort augmentée. Celle d'Amsterdam sera pour le moins aussi correcte & à beaucoup meilleur marché.’ (IV (1) 1718). ‘Le public est averti que la veuve de Paul Marret a cedé tout son fonds de librairie à son fils P. Marret & à son gendre E. Valat, qui continuent d'imprimer cette Bibliotheque, dont ils donneront à l'ordinaire une partie tous les trois mois, & qu'on peut l'avoir chez eux tant complete qu' en parties séparées. On trouve chez les mêmes un assortiment général de toute sorte de livres qu'ils donnent à un très juste prix. Ils débiteront dans 2 ou 3 semaines les sermons de M. l'Evêque de Bangor sous le titre de Moyen de plaire à Dieu sous l'Evangile, traduits de l'Anglois en 2 voll. in 8.’ (VI (1) 1719).

[p. 246]

Blijkbaar was men toen al in de herfst van 1719, want Benjamin Hoadly, Le moyen de plaire à Dieu, verscheen met het jaartal 1720 bij Marret & Valat. Kort daarna kwam de breuk tussen beiden en zette Marret alleen de uitgaaf van de Bibliotheque Angloise voort: ‘David Paul Marret avertit le public qu'à l'avenir il donnera, tous les trois mois, fort regulierement chaque partie de ce journal, que la II partie de ce volume paroitra vers la fin de mois de septembre prochain, & que le VIII tome sera achevé d'imprimer à la fin de l'année courante.’ (VII (1) 1720). In deel X (2) 1723 vindt men in tegenstelling tot de andere catalogi, die steeds spreken van ‘livres qui se trouvent chez...’ een ‘Catalogue des livres que D.P. Marret a imprimez, ou qu'il a actuellement sous presse.’ Deze geeft 21 Franse en 5 Latijnse titels.

Behalve in zijn eigen Bibl. Angl. adverteerde Marret ook in de Gaz. o.a.:

15-12-1719 ‘Marret et Vallat libraires à Amsterdam continuent à publier regulierement dans les 3 mois, la Bibliotheque Angloise, ou l'Histoire de la Grande Bretagne. Ils avertissent aussi le public, qu'ils impriment la traduction de l'excellent ouvrage de Mr. Steele, si connu sous le nom Tatler, mot Anglois, qui signifie le Censeur ou le Babillard’. (Gaz., 22- en 29-12-1719 en 2-1-1720 idem). Deze advertenties hadden een speciale bedoeling; de uitgevers hadden namelijk gebroken met de schrijver van de Bibl. Angl., Michel de la Roche, en lieten het werk voortzetten door Armand de la Chapelle. De la Roche zette zijn werk voort, dat verder werd uitgegeven in den Haag (Hatin 217). Ook hij plaatste een advertentie in de Gaz. van 2-1-1720: ‘Le Sr. de la Roche, auteur des 5 premiers volumes de la Bibliothèque Angloise, donne avis qu'il continuë cet ouvrage, sous le tître de Mémoires litteraires de la Grande-Bretagne, dont le tome premier paroîtra dans ce mois de janvier: Il marquera les raisons qui l'ont porté à changer de titre et de libraire. Cet ouvrage s'imprime pour le compte d'Isaac Vaillant à la Haye.’

12-12-1722 ‘David Paul Marret boekverkoper te Amsterdam maakt bekend, dat hij onder de pers heeft het 10e deel van de Bibliotheque Angloise twede deel. L'Art de tenir les livres en parties doubles, ou a l'Italienne door Samuel Ricard, merkelijk vermeerderd en verbetert door zijn zoon Joan Pierre Ricard, in folio. Voyage du Mogol &c. door F. Bernier 2 deelen. Phaedri Fabulae, & Siri minisententia cum versione Gallica 8. Latin François. Histoire poetique door P. Gautruche. Alle deze boeken zullen in 't begin van 't jaer 1723 uytkomen. Dezelve boekverkoper heeft mede herdrukt Le Voyage autour du monde, door G. Dampiere, 5 deelen.’ (A.C.; het werk van Ricard ook al geadverteerd in de Gaz. 21-4-1722).

2-1-1723 ‘Bij David Paul Marret boekverkoper tot Amsterdam, zijn gedrukt en op den eersten dag deezes jaers 1723 uytgegeven de Dissertatien of Verhandelingen van Dom. Augustin Calmet over de psalmen, vervat in 2 deelen, met het vervolg.’ (A.C.).

Het bovengenoemde werk van Ricard, een vermeerderde herdruk van een uitgaaf van Paul Marret van 1709, verscheen pas eind 1723 of 1724 met het jaartal 1724, waarschijnlijk als een van de laatste uitgaven van David Paul Marret. Het is mogelijk, dat zijn slechte financiële toestand maakte, dat hij niet meer geheel de eigenaar was. Bij Pierre Brunel zagen wij althans, dat die er een belangrijk aandeel in moet hebben gehad (zie aldaar).

Bijzonderheden

De uitgeverij van de familie Marret was steeds zeer op Engeland gericht, zoals blijkt uit het vorengaande en ook uit de vele vertalingen uit het Engels, die de familie bracht. Een dochter uit het eerste huwelijk van Paul Marret, Barthelemie Marret (geb. Montpellier 1676/77, 28-5-1692 lid Waalse Gem.), ging op 27-7-1703 in ondertrouw met de boekverkoper Henry Ribotteau (geb. Saumur 1671/72), die toen in de Warmoesstraat woonde en geassisteerd werd door zijn oom Henry Desbordes. Op 4-8-1703 werden de huw. voorw. voor not. Hoekebak opgemaakt, waaruit

[p. 247]

blijkt, dat hij boekverkoper te Londen was. Op 3-9-1703 verklaarde hij van zijn schoonvader f 1000. - te hebben ontvangen, waarbij f 300. - voor het moederlijk erfdeel van zijn vrouw (N.A. 5950, 483). Het echtpaar zal spoedig daarna naar Londen zijn vertrokken. Knuttel vermeldt onder no. 14698: Oraison funebre, De... Guillaume III Roy d'Angleterre... A Londres. Ches la veufve Marret & Henry Ribotteau, libraire François de le Strand, vis à vis Bedford-House. 1702. in 4^o. Het lijkt mij, dat deze druk moet dateren van na de dood van Paul Marret in 1710. Stellig zal het feit, dat een dochter met een boekverkoper te Londen was getrouwd, meegewerkt hebben aan de Engelse inslag van de uitgeverij der familie Marret.