De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 3. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven A-M

Hoorn (Timotheus ten) 1644-1715, Geref.

Leven

Vermoedelijk ged. Nieuwe Kerk 7-6-1644 als Tymen, begr. Nieuwe Kerk 12-1-1715 (onverm.), zoon van Claes Tymansz, vettewarier, en Grietje Jans, ondertr. kerk 1. 13-8-1677 Rebekka van Kessel, ged. Noorderkerk 6-6-1649, dochter van Thomas Jakobsz, lijstenmaker, en Neeltje Hendricx, 2. 16-8-1681 Immetie Jans Nuyl, geb. Amsterdam 1658/59, begr. Oudezijds Kapel 15-3-1692, dochter van Jan Hendricks, gevestmaker, en Aeltje Lamberts, 3. 6-5-1695 Aletta Smit, geb. Gouda 1663/64, begr. Anthonies Kerkhof 2-10-1718 (onverm.).

18-10-1683 test. voor not. van Leeuwarden (N.A. 5473 brandschade).

3-5-1695 bewijs voor not. de Wilde, aan de drie kinderen ieder f 200. -; voogd o.a. Daniel Verklocken, boekbinder (N.A. 6463, 36).

27-8-1706 test. voor not. Moors (N.A. 6322, 97).

3-6-1715 inv. nalatenschap voor idem (N.A. 6331, 42).

Adressen

1677-1681 in de Nes over de Brakke Grond, 1682-1715 in de Nes naast de Brakke Grond (Waller). Op 10-11-1691 kocht hij het laatste huis, dat hij toen al jaren lang had gehuurd en waar het Zinnebeeld uithing, voor f 4000. -; op 24-6-1692 werd het bij willig decreet overgedragen (A.W.D. 35, 178 en W.D. 46, 178). Het lag oostzijde Nes, het tweede huis van de Brakke Grond, het derde benoorden de Lommerdsteeg. In zijn test. van 1706 legateerde Timotheus het voor f 5000. - aan zijn zoon Nicolaas. Wegens de schulden van de overledene moest het echter 30-11-1715 bij executie worden verkocht en bracht toen f 4909. - op (R.A. 2176, 62vo). Uithangteken het Zinnebeeld.

[p. 165]

Boekhandel

16-11-1676 ingeschreven in gildeboek, maar doorgestreept, 13-8-1677 bij ondertrouw van beroep boekbinder, 31-8-1677 gildelid als boekverkoper, betaalt tot zijn dood jaarzang, waarna erachter aangetekend is: de weduwe. In 1716 wordt echter niet meer betaald.

15- en 22-3-1678 gedaagd door de schout wegens het distribueren en verkopen van vuile plaatjes (Schoutsrol).

2-9-1689 verklaring ten verzoeke van overlieden voor not. D. van der Groe door Timotheus ten Hoorn (± 46), Jan de Commer (± 52), Jan Harmensz (± 30), Willem van Lamsvelt (± 23) en Gilles Willemsz (± 28) over een verkoping op 20 augustus ten huize van Annetje Monten, wed. Jacop Pietersz van Lansdorp, in leven schoolmeester, in de Utrechtse dwarsstraat, waar geschreven catalogi waren en de schoolmeester Smedingh, de Latijnse schrijfmeester Blas en Jan Boekhout de directie hadden. (N.A. 4141 en G.A. 56, 41 en 43; de pogingen van Johannes Blas om het gilde te kopen, daar hij op het Singel naast de Latijnse School een winkel in schoolboeken en schrijfbehoeften wilde houden, werden 25-10-1694 met succes bekroond en op 8-11-1694 werd hij op order van burgemeesteren gildelid).

17-2-1690 verkocht hij een uitgaaf, die wegens politieke gronden verboden was (KS 1300).

12-4- en 10-5-1695 gedaagd door schout wegens het verkopen van werken van Spinoza, 8-1-1697 gedaagd door schout wegens verkoop van paskwillen en 5-2-1697 veroordeeld tot een boete van f 150. - (Schoutsrol).

3-6-1715 op de inventaris (nadere gegevens bij verkoop van het huis) blijkt, dat de boedel sedert 1692 zwaar was belast, o.a. met een schuldbekentenis van f 1000. - aan de boekdrukker Alexander Lintman van 19-6-1693 en met f 231. - aan vorderingen van papierkopers (o.a. Jan Claasz Cleyn). Zilver en juwelen zijn verpand en er zijn nog maar weinig boeken.

Uitgeverij

Van 1677 tot 1710 verschenen een groot aantal uitgaven, vrijwel alle in het Holl. met de naam van Timotheus ten Hoorn. Hij adverteerde deze meestal in de Amsterdamse Courant; ik noem als eerste 21-12-1677 en laatste 5-10- en 12-11-1709 van J. Pooks Rommel-zoodjen. Het waren veelal uitgaven (vooral de 12^o drukken) van werken van lichter genre, bij de 8^o drukken ook enkele medische en stichtelijke, bij de 4^o drukken historische, o.a. in 1710 Chronyk van de stad Medenblik, door Dirk Burger van Schoorel. Een catalogus hiervan vindt men in een uitgaaf van 1688, het derde deel der Gedenkwaardige en zeer naauwkeurige reizen van den Hr. de Thevenot. Hierop vindt men de bekende uitgaaf, T Amsterdamsch hoerdom, dat in 1681 en 1684 het licht zag, beide malen met het adres: ‘Bij Timotheus ten Hoorn, boekvercoper, in de Nes, in 't Sinnebeelt.’ (Buisman 891 en 892). De Franse vertaling, Le Putanisme d'Amsterdam, die ik noemde bij Jan Bouman, wordt hier niet genoemd.

1683 zagen twee Franse uitgaven het licht met de naam van ten Hoorn. Het ene was een Franse uitgaaf van de Ontschaekte Amsterdamse Helena (welke Hollandse uitgaaf men op de bovengenoemde catalogus vermeld vindt): Ravissement d'Hélène d'Amsterdam, met adres ‘A Amsterdam, chez Timothée ten Hoorn, marchand libraire dans le Nés, vis-à-vis du Bracke-Gront. 1683.’ (Rahir 2786). De andere, La defense de la reformation contre le livre intitulé Prejugez legitimes contre les Calvinistes. Par Jean Claude, ministre du S. Evangile en l'Eglise de Paris qui se recueille a Charenton. Derniere et troisième edition revûë et corrigée de plusieurs fautes qui ont passé dans la seconde edition, heeft het adres: ‘A Amsterdam, chez Timothée ten Hoorn, marchand libraire dans le Nés, prés le Lombard. 1683.’ Het lijkt vreemd, dat de adressen afwijken.

Van 1690 tot 1701 gaf Timotheus ten Hoorn de Europische Mercurius uit. Daarna werd dit voort-

[p. 166]

gezet door Daniel van den Dalen te Leiden en Andries van Damme te Amsterdam, die op 29-6-1702 een overeenkomst met ten Hoorn sloten over het overnemen van de vroegere exemplaren (KS 1301 en A.C. 5-4-1696). Twee uitgaven, waarvan ik de titels hier laat volgen, hebben in hun adressen waarschijnlijk ook nog toespelingen op ten Hoorn:

Conversations sur diverses matieres de religion... Avec un traité de la liberté de conscience. Dédié au roi de France & à son conseil. A Philadelphie, Chez Timothée de S. Amour. 1687. (Van C. le Cène, zie Weller II 41).

Toevlugt ofte heilzame remediën voor allerhande ziektens en accidenten, die de paarden, zouden kunnen overkomen. Bij een vergadert in den tijd van 40 jaren door Pieter Almanus van Cour... Den negende druk. 'tAmsteldam, Bij Tiemon Tijs ten Hoorn.

Bijzonderheden

Timotheus ten Hoorn was een broer van Jan Claesz ten Hoorn, de vader van Nicolaas. Bij zijn ondertrouw in 1677 woonde Timotheus ‘over 't Heere Logement’, blijkbaar dus ten huize van zijn broer. Deze was gedoopt in de Nieuwe Kerk op 2-10-1639. Net als zijn broer en zijn neef Nicolaas wordt ook Timotheus een enkel maal boekdrukker genoemd, bijv. op 30-3-1694, toen hij borg bleef voor zijn schoonzuster Jannetje Jans Nuyl (Sch. Kenn. 68, 8vo).