De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 3. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven A-M

Changuion (François) 1694-1777, Waals

Leven

Ged. Halle Waals 25-12-1694, lid Waalse Gem. 3-11-1715 met attestatie van Berlijn, st. 17, beg. Walenkerk 27-1-1777 (1ste kl.), zoon van Jean Changuion (geb. Vitry) en Elisabeth Trippier, ondertr. kerk 21-2-1721 Johanna Soyer, ged. Walenkerk 2-6-1683, begr. Walenkerk 3-1-1747 (4de kl.), dochter van Jean Philippe Soyer en Catherine Boucheret.

24-2-1723 test. voor not. de Marolles (N.A. 8006).

17-6-1762 aanstelling van executeurs voor not. Smit (N.A. 9891, 106).

Adressen

1718-1721 Kalverstraat hoek Jonge Roelensteeg in compagnieschap met Emanuel Du Villard (zie Deel I en II), later Kalverstraat over de Gapersteeg (kohier 1742, wijk 25, 3146 huur f 700. -), welk huis hij 20-2-1766 voor f 13200. - in eigendom kreeg. Na zijn dood kwam het aan zijn zoon Daniel, die van de executeurs op 23-5-1781 5/6 voor f 11666.13. - overnam en op 27-4-1803 het huis voor f 6500. - overdroeg aan Bastiaan den Hengst. (Kw. 6 L, 62, 7 B, 119 en 7 Z, 131vo).

[p. 64]

Boekhandel

15-3-1718 poorter als boekverkoper, 4-4-1718 gildelid (met fiat van burgemeesters van 29-3-1718 na gunstig advies van overlieden op zijn rekwest, dat hij geregistreerd was als leerling bij E. Du Villard en, hoewel hij zijn leertijd nog niet had volbracht, toch het gilde wilde kopen om met Du Villard een compagnieschap te kunnen oprichten, zie G.A. 57, 117).

1718-1722 compagnieschap met Emanuel Du Villard, zie Deel I en II.

6-10-1718 obligatie voor not. Wetstein van Josua Steenhouwer, Hermanus Uytwerf, Emanuel Du Villard en François Changuion van f 1011.3. - voor boeken, gekocht op de veiling van mej. Uytwerf, wed. Engelbert Boucquet, te betalen in 6 halfj. term. (N.A. 8294, 28).

26-10-1722 en 6-1-1723 obligaties ten behoeve van Rutgert Alberts van f 2400. - en P. Gosse van f 2800. - voor boeken, gekocht op de veiling van 18 mei 1722, van 8 halfj. term. (N.A. 8299, 192 en 8300, 50).

3-11-1722 obligatie voor idem aan erven Josua Steenhouwer van f 541.5. -, te betalen in 4 halfj. termijnen (N.A. 8300, 2).

1722 ondertekende hij het rekwest over Franse boeken (KS 931).

5-7-1734 richtte François Changuion tezamen met zijn zwager Charles Soyer en Charles Hoguel, de zoon van zijn schoonzuster Maria Soyer, een societeit van negotie op, welke door Changuion op zijn eigen naam te Amsterdam en door de twee anderen op naam van Charles Hoguel en Comp. te Londen werd gedreven, bij onderhands contract. Op 20-5-1737 werd de societeit voor not. Benjamin Bonnet te Londen opgeheven, waarbij het huis van negotie te Londen met alle gebonden en ongebonden boeken, meubelen, etc. aan Changuion kwam. Afrekening zou vier jaar na de opheffing plaats hebben, maar wegens de verwardheid van de boekhouding werd met algemeen goedvinden op 21-4-1739 besloten, dat Changuion f 15000. - (aan Soyer f 11838. - en aan Hoguel f 3162. - ) in drie obligaties van 16 halfj. term. zou betalen. (N.A. 11249, 73 not. de Marolles). Op 27-1-1739 had Changuion procuratie gegeven aan Jean Jaques Stephani, koopman te Londen, om voor hem de boekhandel daar op de Strand ‘à l'enseigne de Juvenal’, toen door Abraham Maillet en Guillaume Meyer gedreven, voortaan te drijven (N.A. 11248, 91).

1734 en 1754 boeken van hem op de Messe (KS 1466).

8-3-1738 schuldbekentenis voor not. de Marolles aan Cornelia Havicius, wed. Paulus Stegman, van f 13500. -, terug te betalen over 6 maanden met 4% interest. Als onderpand krijgt zij gedrukte boeken met recht van copie, opgeslagen op een besloten zolder in het pakhuis de Klock over de Zwaans brouwerij op de Achterburgwal. Als Changuion hiervan iets kan verkopen, mag hij dit doen, tegen contante betaling volgens prijzen op een bijgevoegde rekening-courant, mits niet minder dan een handpak tegelijk. Alle risico's zijn voor Changuion. (N.A. 11243, 31).

8-3-1738 schuldbekentenis voor idem aan Frederik Stegman van f 2500. -, terug te betalen over 1 jaar. Verder dezelfde condities als boven (N.A. 11243, 32).

29-10-1738 overdracht voor idem van een notariële obligatie van f 4240. - ten laste van Pierre Gosse van 4-10-1738 van 8 halfj. term. aan François Brouerius, koopman (N.A. 11246, 30).

16-4-1739 overdracht voor idem van een notariële obligatie van f 3000. - ten laste van J.F. Bernard van 13-4-1739 van 8 halfj. term. aan Jan van de Velde, koopman (N.A. 11249, 56).

4-7-1739 en 16-5-1740 obligaties voor idem ten behoeve van Pierre Gosse voor geleverde boeken van f 4200. - en f 4000. -, te betalen in 8 halfj. term. (N.A. 11251, 14 en 11256, B 72).

19-8-1739 François Changuion treedt als enige Amsterdammer met enige anderen op als borg voor Pierre Gosse voor f 41666.13. -, die deze verschuldigd is voor overname van een portie in de compagnie Pellissary en Comp. (N.A. 11251, 70 not. de Marolles, zie ook no. 69 verklaring van

[p. 65]

Henry Pellissary, koopman te Amsterdam, erfgenaam van zijn broer Jean Ant. Pellissary, dat hij aan Pierre Gosse de bovengenoemde portie heeft verkocht (18 juli onderhandse overdracht door gemachtigden te Genève). Hierin zullen begrepen zijn: alle boeken, koperen platen, drukkerij, persen, letters, etc. en alles wat tot de winkel behoort, 374 riemen wit papier ook in de pakhuizen in Genève, den Haag, Frankfort en andere, verder alle schulden, zowel actief als passief, het hele archief, ook van de societeit van Marc Michel Bousquet en Comp. Dit zal ingaan 10-1-1739, de dag van het opmaken van de inventaris. Sedertdien zijn de zaken gedreven door Pierre's zoon Henry Albert Gosse. Etc. (Zie ook Kleinschmidt 155).

16-5-1740 Philip Suriré wordt geweigerd als gildelid, daar Changuion verzuimd heeft hem als leerling aan te tekenen (G.A. 115).

1742, getaxeerd op een inkomen van f 1500.-.

21-5-1743 verklaring voor not. Roermond van Changuion en Jean Catuffe, mede namens Pierre Gosse, Jean Neaulme en Adriaan Moetjens, boekverkopers te den Haag, en Estienne Neaulme, boekverkoper te Utrecht, dat zij aan Theodore Passalaigue, koopman te Amsterdam, f 8000. - schuldig zijn, terug te betalen na 1 jaar met 4% interest, bij verlenging dezelfde interest (N.A. 9964, 350).

1757 of later: catalogue des livres François qui se trouvent chez François Changuion, libraire à Amsterdam, 208 p. (Gem. Archief).

Uitgeverij

Van 1718 tot 1721 verschenen een aantal boeken met de namen van Du Villard et Changuion (zie deel II), van 1722 tot 1766 met de naam van François Changuion, waarna zijn zoon D.J. Changuion de zaken voortzette. Met een enkele uitzondering, een boek in het Latijn, waren alle uitgaven in het Frans. Werken, die hij met anderen in compagnie in het licht gaf, waren wel soms in andere talen.

24-9-1722 obligatie van François Changuion voor not. Wetstein voor Michel Bohm te Rotterdam van f 875. - voor 1/9 portie in L'Histoire de France par Mr. de Larrey in 4^o 3 delen en in 12^o 9 delen met het recht van copie, door Bohm 6-8-1722 te den Haag aan hem verkocht, te betalen in 8 halfj. term. (N.A. 8299, 172, zie ook no. 173 eenzelfde obligatie van Susanne de Caux, wed. Jaques Desbordes).

22- en 24-6-1723 adv. van Changuion en Uytwerf te Amsterdam, Beman te Rotterdam, en Gosse, Alberts en de Hondt te den Haag, dat zij bij intekening drukken Le Grand Dictionaire geographique par Mr. Bruzen de la Martinière in folio 4 delen, voor inschrijvers f 30. -, te betalen in drie keer. De intekening duurt tot 30-6-1723, zoals in de condities, alom bij de boekverkopers te vinden, is te zien. (A.C.)

16-3-1723 proc. voor not. Walschaert van Luigi Frid. Marsilli op Caesar Sardi om namens hem met de boekverkopers, die hij (Sardi) zal uitkiezen, een contract te sluiten over de uitgaaf van zijn werk over de Danube. Het contract van 17 artikelen werd gesloten met de boekverkopers Pierre Gosse, Rutgert Alberts en Pierre de Hondt te den Haag en François Changuion en Hermanus Uytwerf te Amsterdam. De auteur zou, zodra hij terug was in Bologna, het manuscript, de koperen platen, die reeds gemaakt waren, en de tekeningen, die nog gegraveerd moesten worden, zenden. Uitvoerige bepalingen werden gemaakt over de uitvoering van het werk. Alles zou weer teruggaan naar de auteur: ‘Il a été excepté de cette restitution les desseins des frontispices, vignettes et lettres grises, lesquels ledit seigneur comte cède en pur don a la compagnie pour etre partagez, et conservez en memoire de lui, et de la capacité des peintres de Bologne’. Ook zouden de hier gegraveerde koperplaten niet worden teruggezonden. Alle transport zou geschieden over land, niet

[p. 66]

over zee. In geen 100 jaar mochten het manuscript en de tekeningen ter beschikking gesteld worden voor een uitgaaf in Italië. De auteur had al zijn rechten afgestaan aan het Instituut te Bologna, dat betaald zou krijgen in boeken, waarover een regeling werd getroffen. De auteur zelf zou 20 exemplaren krijgen en bovendien het recht van dedicatie van het werk. Op dezelfde dag sloot Marsilli met dezelfde boekverkopers een contract over het uitgeven van de ‘Actes, memoires, et autres ouvrages que l'academie et institut de Bologne publiera en corps’. De leden zouden zich voor hun particuliere uitgaven tot hun eigen uitgevers mogen wenden. De Hollandse boekverkopers verplichtten zich voor een mooie uitvoering in 4^o zorg te sullen dragen en 25 exemplaren te zullen geven behalve het honorarium van een Louis d'or per vel, terwijl per 8 bladzijden gravures 1 vel meer dan voor de druk zou worden gerekend. (N.A. 5830). Een bericht over de intekening op het werk over de Donau, dat in 1726 in 375 exemplaren verscheen (B.U.), vindt men in de A.C. van 26-7-, 2-, 14-, 23- en 28-8-1725: ‘Bij P. Gosse, R. Alberts, P. de Hondt boekverkoper in 's Gravenhage, F. Changuion en H. Uytwerf tot Amsterdam werd bij inschrijving gedrukt het beroemde Latijnse werk van Graef Marsili, lid van de Koninglijke Societeyten van Parijs, Londen en Montpellier, genaemt den Donauw, of een geographise, hydographise, hystorise en physice, etc. beschrijving van die voorname rivier. Dit werk is verdeelt in 6 deelen in folio atlas formaat, en versiert met omtrent 400 platen, in 't koper gebragt door de voornaemste meesters. De intekening zal kunnen geschieden tot den eersten september 1725. De prijs van 't gantsche werk zal zijn 150 gl. Bij de intekening zal betaelt werden 30 gl., het geheele werk zal in 15 maenden aen de intekenaers gelevert worden, waer op vast staet te maken is: de platen kunnen bij de genoemde boekverkopers, als ook bij andere in de voornaemste steden van Europa gezien werden; alwaer de conditien en korten inhoud van het werk meede te bekomen zijn’.

1-11-1729 gedaagd door de schout over het doen nadrukken en verkopen van L'Histoire d'Angleterre van Mr. Rapin Thoyras onder naam en titel van Abrégé chronologique de l'histoire d'Angleterre par M.J.G.D.C. tegen het privilege aan Alexander en later aan Charlotte Susanna en Elisabeth Rogissart vergund. Op 10-1-1730 werd de schout zijn eis ontzegd, op grond van het rapport van overlieden, dat de laatste uitgaaf, van J.G. de Chevrières, zeer verschilde van de eerste. (Schoutsrol en G.A. 87, 19).

14-3-1739 obligatie voor not. de Marolles voor Hermanus Uytwerf van f 4000. - voor diens portie in het recht van copie en drukken van de Dictionnaire geographique de la Martinière, te betalen in 8 halfj. term. (N.A. 11249, 42. Zie ook KS 850).

11-3-1765 gunstig advies van overlieden op het verzoek van Changuion aan de Staten van Holland om privilege voor de Contes et nouvelles van La Fontaine, waarvan hij hier te lande het recht van copie heeft gekocht (G.A. 83, 97).

17-7-1765 veroordeling van het Hof van Holland van Changuion's uitgaaf La Philosophie de l'histoire van Voltaire (Knuttel 310 en KS 1222).

Bijzonderheden

Obligaties van François Changuion van 29-3-1745 voor not. Jan Ardinois en van 2-5-1746 voor not. van den Brink ten behoeve van Andries Pels en Zonen van f 20000. - en f 10000. - en van 2-5-1746 en 18-4-1754 ten behoeve van Henrick Bicker, beide van f 10000. -, stonden blijkbaar niet in verband met de boekhandel, maar met beleggingen in de West. Van 1757 tot 1766 verleden zoons van François Changuion nog obligaties voor f 24500. -. Het totaal werd uiteindelijk door de reeds genoemde zoon Daniel voor zijn rekening genomen. (Archief Bicker 793).

Alleen de jongste zoon, Daniel Jean Changuion (geb. 1738, tr. 1767 Elisabeth Esther Berthon,

[p. 67]

20-1-1767 poorter, 2-2-1767 gildelid, 1789 etc. overman), ging in de boekhandel. Sedert 1767 verschenen uitgaven met zijn naam, in later jaren ook in compagnieschap met Bastiaan den Hengst, o.a. de bekende Fouquetatlas van 1783. In 1773 en 1774 boeken van hem op de Messe. Op 30-1-1798 werd Daniel Jean Changuion in de Walenkerk begraven (1ste kl.). Zijn weduwe zette de compagnieschap met Den Hengst tot 31-12-1801 voort blijkens een adv. 12-1-1802 in de Haarl. Courant (E.). Zij werd 28-12-1803 in de Walenkerk begraven (1ste kl.). Ook daarna bleef de naam Changuion en den Hengst nog bestaan. Catalogi Bibl. Boekhandel van D.J. Changuion 1791 en Changuion en den Hengst 1808 en 1811.