De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 3. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven A-M

[p. 15]

Arentsz (Schrijver) (Pieter) 1633/34-1688, Doopsgezind (Lam en Toren)

Leven

Geb. Hamburg 1633/34, begr. Nieuwe Kerk 4-8-1688, zoon van Arent Pietersz, ondertr. pui 1. 23-5-1664 Jannetje de Loecker, geb. Amsterdam 1641/42, dochter van Guilliam de Loecke(r) en Jannetie Ooms, 2. 12-6-1666 Catharina Wijnberg, geb. Amsterdam 1639/40, begr. Nieuwe Kerk 22-2-1715 (4de kl.).

10-2-1666 bewijs van f 2400. - aan dochter (Inbr. 32, 103vo).

Adressen

Met ingang van mei 1656 huurde Pieter Arentsz (vermoedelijk de grootvader) van de stad Beursstraat no. 3 (later genummerd 1) voor f 500. -, later f 505. - per jaar. Daar kwamen de Drie Rapen uit te hangen. Op 19-12-1720 kocht Cornelis van der Sijs, schoonzoon van Pieter Arentsz, dit huis voor f 8500. - van de stad, op 15-9-1751 droeg hij het voor f 5600. - over (Kw. 5 V, 80, wijk 24, 2845).

Boekhandel

15-5-1665 poorter als boekverkoper. Na zijn overlijden betaalt de wed. Pieter Arentsz Raap tot haar dood toe jaarzang.

1677 een boek van hem op de Messe (KS 1466).

15-5-1714 boete van f 600. - voor de wed. Pieter Arentsz en Cornelis van der Sijs wegens het verkopen van paskwillen (Schoutsrol).

Uitgeverij en (boekdrukkerij?)

Aangezien de begraafinschrijving van de grootvader Pieter Arentsz nog niet is gevonden, is het moeilijk te bepalen, met welk jaar de uitgaven van de kleinzoon Pieter Arentsz een begin nemen. Van 1650 tot 1687 zijn een groot aantal uitgaven verschenen met de naam van Pieter Arentsz, veelal stichtelijke, ook speciaal Doopsgezinde werken in het Hollands, aanvankelijk alleen, later mede op naam van Jan Rieuwertsz of Albert Magnus. Van 1690 tot 1715 vindt men uitgaven op naam van de weduwe, sedert 1699 ook tezamen met haar schoonzoon Cornelis van der Sijs, die van 1715 tot 1744 alleen verder ging. Naast de Hollandse boeken vinden wij er enkele Duitse en Franse. Ik noem een werkje van Jean Engelbert van 1680 en tractaten van Antoinette Bourignon van 1679 tot 1684, de latere samen met Jan Rieuwertsz. Van haar had Pieter Arentsz reeds sedert 1669 Hollandse uitgaven verzorgd.

Of Pieter Arentsz zelf over een pers beschikte, kan ik niet zeggen. Een belangrijke drukkerij had hij zeker niet. Een enkel maal wordt hij echter boekdrukker genoemd, o.a. 20-6-1679 en 11-7-1679 op de schoutsrol, toen hij met f 1000. - werd beboet wegens het drukken en divulgeren van Sociniaanse boeken.

Bijzonderheden

De gelijknamige grootvader van Pieter Arentsz was oorspronkelijk boekverkoper in Haarlem (KS 8) en week in 1617 uit naar Norden, waar hij drukker werd van graaf Enno van Friesland. In 1642 werd hij lidmaat van de Doopsgezinde gemeente van 't Lam in Amsterdam. Op 14 oktober van dat jaar, bij de ondertrouw van zijn dochter Lysbeth Pieters met Gerrit Jacobsz de Vlieger (die later als oom bij de ondertrouw van Pieter Arentsz de Jonge assisteerde), woonde hij in de Herenstraat. Op 6-3-1649 werd hij als boekverkoper lid van het gilde. Van 1650 af zijn uitgaven

[p. 16]

van hem bekend, met het adres: ‘t' Amsterdam, Voor Pieter Arentsz, Boeck-verkoper in de Papenbrughsteegh, op de hoeck van de Warmoes-straat.’ Sedert 1656 was hij in de Beursstraat in de Drie Rapen gevestigd. Hij werd op 2-5-1657 met een ducaat beboet wegens de verkoop van diffalmeuse gedichten, op 20-6-1657 met f 10. - wegens de verkoop van een resolutie van staat tegens de keur (Schoutsrol). Blijkens de toevoeging d'Oude was toen ook al zijn kleinzoon in de zaak werkzaam (KS 193). Het was vermoedelijk ook de grootvader, die op 6-11-1658 werd beboet met f 50. - en verbeurte van de exemplaren wegens het nadrukken van de werken van Cats, waarvoor Jan Jacobsz Schipper privilege had (KS 683).

Het enig kind van de kleinzoon Pieter Arentsz, Sara Arents Schrijver, ging op 25-4-1698 voor de pui in ondertrouw met de 26-jarige boekbinder Cornelis van der Sijs, over wie ik reeds sprak. Hij was de zoon van de scheepstimmerman Gijsbert Cornelisse van der Sijs en Jannetie Nose. Op 8-11-1700 werd hij als boekverkoper lid van het gilde. Sedertdien betaalden zijn schoonmoeder en hij ieder apart jaarzang, ofschoon ze samen woonden en samen de boekhandel dreven (zie KS). Op 27-5-1721 adverteert hij steenspiritus te verkopen (A.C.). Van 5-7-9-1746 werden de ongebonden boeken van de wed. van Pieter Arentsz, op 29-3- en 12-4-1747 de ongebonden boeken van Corn. van der Sijs verkocht (G.A. 121 en 122). Sara Arents Schrijver werd op 29-3-1720 (3de kl.) in de Nieuwe Kerk begraven, haar echtgenoot, die in 1722 hertrouwd was met Maria de Vijver, op 27-6-1755 (4de kl.).