Walden in droom en daad

Walden-dagboek en notulen van Frederik van Eeden e.a. 1898-1903

[Hs. F] Vergadering van 11 Sept. '02.

Aanwezig: Van Eeden, Tromp, Heller, Aafjes, Bouke, Jo Tromp, De Haan, Mina, De Boer, De Koe.

1. Ingekomen stukken: I. Briefkaart van Brethauer: kan niet hier komen, heeft al een andere betrekking aangenomen, wil nog wel eens komen praten.

II. Brief van Zinsmeister uit Hilversum: hij heeft liever Bussums dan Blaricums brood. Nu is met de Blaricummers afgesproken, dat wij in Hilversum niet zullen gaan venten. Heller zal dan schrijven, dat zij het brood per bode kunnen laten komen, waarvan de kosten voor hunnen rekening komen. Hiervan zal aan de Blaricummers kennis gegeven worden met de vraag of zij [het] met deze regeling eens zijn.

2. Looienga heeft gewenscht, hier als kleermaker eenigen tijd te mogen blijven. Tromp stelt voor, hem in de gelegenheid te stellen, te toonen wat hij hiermee kan opbrengen en hem dan in de serre te laten werken. Hiertegen wordt opgemerkt, 1^o dat het niet zaak is

[p. 166]

op zoo kleine en dus onvoordeelige schaal met het maken van kleeren te beginnen, daar Looienga toch nooit tegen de machinale kleerenfabrieken zou kunnen concurreeren, 2^o dat onze behoeften aan kleeren op het oogenblik nog niet zóó groot zijn dat één man daaraan een geheel bestaan zou kunnen vinden, evenmin van bestelwerk, 3^o dat men Looienga ook niet die man van energie vonden, om hier zelfstandig toch hard te werken. Ook voor den tuin en het venten met de groentenkar werd zijne geschiktheid ontkend, zoodat aan Looienga zou worden gezegd, dat hij a.s. Zaterdag - wanneer de 14 dagen, die hem waren toegezegd hier te mogen blijven, om zijn - heen kan gaan.

3. Rechtstoestand op Walden. De Koe vindt dat het nu zaak wordt, dat Walden als groep rechtspersoonlijkheid krijgt, dus dat statuten worden gemaakt. Vooral wenscht hij de onveiligheid op te heffen van ons bestaan op den grond, die op naam van buitenstaanden staat, wier dood of verandering van inzicht ons in groote moeielijkheden zou kunnen brengen. Hij vraagt Van Eeden daarom nu nog eens precies uiteen te willen zetten, hoe het met de rechten van anderen op den grond staat.

Van Eeden antwoordt hierop het volgende: De grond aan de overzijde van het groene wegje behoort geheel aan hem, met uitzondering van de villa met tuin van den heer Janssen en den moestuin daarachter, wat alles aan zijne moeder behoort. Het overige terrein behoort aan hem en Mevr. Van Hoogstraten samen. Van de koopsom, ƒ30.000, van dit terrein van Mej. Zimmerman is echter de helft betaald. Voor de andere helft is haar hypotheek gegeven, welke op allen grond van Walden rust, dus ook op dien aan de overzijde van het groene wegje - echter niet op het eigendom van Van Eedens moeder. De hypotheek is in 1905 opvorderbaar. Evenwel heeft destijds Mej. Zimmerman aan Van Eeden gezegd, die hypotheek te willen kwijtschelden en dit in haar testament, bij notaris Loef te Haarlem berustende, ook neergeschreven. Dit testament kan echter natuurlijk altijd gewijzigd worden; zelfs in enkele gevallen wettelijk van onwaarde worden, als Mej. Zimmerman - nu Mevr. Van Schendel - kinderen mocht krijgen.

Het blijft dus zaak, den grond aan ons te krijgen in onbezwaard eigendom. Van Eeden deelt mede dat hij zoowel aan Mevr. Van Hoogstraten als Mej. Zimmerman heeft geschreven of zij genegen waren, de eerste haar eigendomsrecht aan de vereeniging G.G.B.

[p. 167]

over te dragen, de tweede de hypotheek te royeeren, waarvoor zij reeds toezegging had gedaan. Waarschijnlijk heeft hij voor de a.s. vergadering wel antwoord en kunnen dan verdere maatregelen worden genomen. Wil Mej. Zimmerman de hypotheek niet royeeren, dan kunnen we - zegt Van Eeden - toch direct van haar afkomen door dat zijne moeder zeker bereid zal zijn hypotheek te nemen op haar huis bij den heer Janssen in huur en op het terrein tusschen de heeren Van Nierop en Van Oordt. Is de beslissing van Mej. Zimmerman evenwel gunstig, dan moet met spoed begonnen worden aan het maken van statuten.

De Koe wijst er op, dat we het er eigenlijk eerst nog over eens moeten worden of het het beste is den grond aan G.G.B, of aan de vereeniging Walden in eigendom over te dragen. In het eerste geval moet dan nog eene overeenkomst met G.G.B, over het in exploitatie krijgen van den grond worden opgesteld. Over dit punt zal in de volgende vergaderingen nader worden gesproken.

4. Boekhouding. Tromp vraagt, of men het niet noodig acht, het grootboek weer bij te houden, dat van af Maart of April niet is gebeurd. Hij meent, dat het overzicht tusschen inkomsten en uitgaven dan duidelijker is en gemakkelijker is na te gaan, waarop bezuinigd zou kunnen worden en wat rendeerend is en wat niet. Hij acht het zeer wenschelijk, dat vóór het einde van het jaar, eene duidelijke begrooting voor het volgende jaar wordt gemaakt, welke wij in verscheidene vergaderingen goed moeten bespreken. Ook moet een balans worden samengesteld. Een en ander is zonder grootboek niet mogelijk. De Koe en De Boer vinden dat dit niet zoo'n haast heeft: als de kleine boekjes maar goed in orde zijn, is 't eene geringe moeite in een paar winteravonden het grootboek bij te werken. Tromp hoopt dit, maar vreest dat dit werk niet zal meevallen. In alle gevallen zijn de kleine boekjes niet in orde. Groenten en melk worden b.v. heelemaal niet opgeschreven. Vindt men dat niet noodig dan is 't goed, maar vindt men het wel noodig dan moet 't ook gebeuren. De Boer zegt, dat het opschrijven van groenten voor hem te lastig is gebleken, hij wordt telkens uit zijn werk gehaald, om dat boekje bij te houden. Hij stelt voor, dat de huisvrouwen zelf zullen opschrijven, wat zij halen. Aldus wordt besloten.

Berthauer:?

Zinsmeister:?

[p. 168]

Nu is met de Blaricummers afgesproken, dat wij in Hilversum niet zullen gaan venten: Nadat de poging tot samensmelting op niets was uitgelopen, besloten beide bakkerijen hun afzet te verdelen. Aanvankelijk verkocht Blaricum brood in Laren en Hilversum en Walden in Bussum en Hilversum. Dit werd later veranderd in respectievelijk Laren en Hilversum en Bussum en 's-Graveland. Aan deze afspraak diende men zich strikt te houden. Voorts leverde Walden brood aan de Amsterdamse winkel en Blaricum sportbeschuit.

serre: De serre van het huis Cruysbergen.

de machinale kleerenfabrieken: Het huisindustriële systeem was in de kledingnijverheid voor de eerste wereldoorlog nog wijd verbreid! Deze industrie heeft van oudsher veel huisnijverheid gekend, maar onder invloed van de opkomst van het grootbedrijf en van de confectie van bovenkleding traden er ± 1870 veranderingen op: er deden zich ontwikkelingen voor in de richting van atelier- of fabriekswerk; de maatkleermakerij bleef goeddeels huisindustrie. In Amsterdam, dat het centrum van de confectiekleermakerij werd, werkte in 1911 11% van de arbeiders in de kledingnijverheid thuis, 48% in ateliers, 30% in fabrieken. Het totaal aantal thuiswerkende kleermakers in Nederland in 1911 bedroeg ±9200. Tevens was er een groot aantal huisnaaisters werkzaam.

Rechtstoestand op Walden: Hierover schreef Saks in ‘De pionieren van Bussum’ (in: De Nieuwe Tijd, maart-december 1902): ‘Politiek staat men op den grondslag van gelijke rechten, maar missen de berichten hieromtrent niet alle waarheid, dan zouden vele der republikeinen er zeer wel voor te vinden zijn om hun theoretische rechten beperkt te zien door een constitutie, die een einde maakt aan den onzekeren rechtstoestand in de feitelijke, zeer humaan en zeer verlicht toegepaste monarchie.’

De grond aan de overzijde van het groene wegje: Dit waren de 4 ha. bosgrond, die Van Eeden in april 1898 met geld van zijn moeder, van zijn ex-patiënt Dop kocht (zie 24.IV.1898). Het groene wegje is waarschijnlijk de overgang tussen O.- en W.- Walden (zie bijlage II).

N.B. In de kantlijn voor deze passage schreef Hans van Eeden: ‘Oost-Walden’.

de villa met de tuin van den heer Janssen en den moestuin daarachter: Janssen woonde sinds september 1900 in de villa Klein-Cruysbergen, die Van Eeden op 30 november 1898 voor zijn moeder van de familie Broekman gekocht had (zie 30.XI.1898).

Het overige terrein: Van Eeden kocht de buitenplaats Cruysbergen voor ƒ 30.000 samen met Betsy van Hoogstraten van Bertha Zimmerman die haar broer Willem gemachtigd had tot het beheer over haar financiën (zie 28.VI.1899). De officiële overdracht vond plaats bij notaris Perk op 3 juli 1899. Van Eedens helft bestond uit een renteloze hypotheek tot 1905 (zie 1.VII.1899).

[p. 169]

Evenwel heeft destijds Mej. Zimmerman aan Van Eeden gezegd, die hypotheek te willen kwijtschelden: Uit de brief die Bertha Zimmerman op 11 juli 1899, kort na de officiële overdracht van Cruysbergen, aan Van Eeden schreef, blijkt dat zij het huis aanvankelijk aan hem geschonken had. Toen er moeilijkheden kwamen met haar familie zou hij echter zelf op de koop hebben aangedrongen. Het is daarom niet ondenkbaar dat Bertha de hypotheek, die hij toen bij haar opnam, een tijdlang niet serieus heeft genomen (zie 28.VI.1899).

Van Eeden deelt mede dat hij zoowel aan Mevr. Van Hoogstraten als Mej Zimmerman heeft geschreven: Op 26 september meldde Van Eeden in zijn Dagboek: ‘Ik telegrafeerde aan Bertha, die nog maar niet antwoordde. Ik ben dus nog in spanning over Walden, ook omdat Betsy weer pijnlijk schrijft.’

Bertha Zimmerman woonde sinds augustus 1902 in Engeland, waar zij met Arthur van Schendel getrouwd was, die zich eveneens met de zaak ging bemoeien. De verstandhouding tussen Bertha en Van Eeden liet nog immer te wensen over. Er zijn twee brieven van haar uit maart en april van dat jaar bewaard gebleven, waarin zij Van Eeden, die blijkbaar weer contact met haar had gezocht, liet weten niet zoveel te voelen voor een ‘eens-in-'t-jaarsche vriendschapsuiting’. Ze begreep zijn plotselinge belangstelling niet en had liever gewild dat hij indertijd gekomen was, toen ze hem nodig had.

Van Nierop: Philip van Nierop († 1920). Buurman en patiënt; bankier, financieel geïnteresseerd in Walden en speciaal in de Electrische Bakkerij Walden.

de vereeniging Walden: Eigenlijk was Walden nog steeds een ‘communistisch verband’ (waarschijnlijk ingesteld op 9 augustus 1902). De vereniging werd pas opgericht in april 1903 (vaststelling der statuten) en verkreeg koninklijke goedkeuring op 1 juli van datzelfde jaar. Op die datum stond Van Eeden al zijn vaste goederen aan haar af.

de kleine boekjes: Particuliere kasboekjes, huishoudboekjes.