Studies. Vijfde reeks

[p. 143]

Over Rembrandt-vereering en Rembrandt-navolging.
(‘de Beweging’ 1906.)

Er zijn maar twee menschen in Nederland geweest die in de laatste maanden waarachtige piëteit voor Rembrandt hebben getoond.

Die twee waren Hahn, de caricaturist, die in den gloed van zijn verontwaardiging het beste leverde wat hij nog gegeven heeft, en de dichter Gutteling die de versregels in het vorige nummer van ‘de Beweging’ schreef, onder den titel ‘Rembrandt-hoon’.

Men leze goed: ik zeg niet dat er niet méér menschen waarachtige piëteit hebben gevoeld, maar die hebben ze niet getoond. Alleen deze beiden wèl.

Foei! foei! hoe machtig is toch de middelmaat, welk een kracht zit er toch in het fatsoenlijke, respectabele, nette, solide burgermans-leven, welk een voldoening lonkt ons toch toe uit het ‘gearriveerd-zijn’, dat zooveel knappe, degelijke, gevoelige kunstenaars zich bij zulk een gelegenheid laten neerzuigen in den derrie van zooveel fumisterie.

Het is beter er maar geen doekjes om te winden; de geheele akelige geschiedenis had tot half- of geheel bewust motief om aan het Nederlandsche volk het stich-

[p. 144]

telijk schouwspel aan te bieden van een eensgezinde, door broederlijke kunstliefde verbonden, door een brave en eerbare burgerij gerespecteerde, door de wetenschap gedoctoreerde en als evenwaardige maatschappelijke groep erkende, door de Allerhoogste Genadige Vorstelijke Minzaamheid en Kunst-aanmoedigende Majesteit geridderde, en eindelijk door een alleszins bevredigend debiet tot gezetenheid opgevoerde Kunstenaars-bent. Weg met de Bohémiens! Zwerft er hier en daar nog een? Haro sur Ie canaille! Geen genie behoeft in onze gezegende dagen meer van zolderkamer tot zolderkamer te trekken. Als Rembrandt nù nog leefde was hij professor aan de A.v.B. K, eere-doctor van alle universiteiten, ridder van vele binnen- en buitenlandsche ridderorden, Huisvriend van het Hof, eerelid van onderscheiden geleerde genootschappen enz. enz.

Ajakkie toch! wat 'n weeë, misselijke boel. ‘Apefratsen’ zei Gutteling, niet te hard.

Is het dan zoo verkeerd ‘arrivé’ te zijn, behoorlijk te kunnen bestaan, door de menigte geëerbiedigd te worden? Integendeel! Integendeel! beste vrienden, Goethe was óók een arrivé, und wie!!

Maar wat hier vertoond werd was comedie, een onwaardige en onware comedie, aangesticht door personen, voor wie de gearriveerdheid was een van jongs af aan met cynische welbewustheid nagestreefd doel, of de toevlucht in een latere verzwakte en vermoeide levens-phase. De middelmaat staat altijd met open armen klaar voor een afgematte vluchteling, die zich bekeeren wil uit louter zucht tot levensbehoud. Met zalvende vergevensgezindheid worden de oude beleedigingen weg-gesmoezeld, de felle inconsequenties glimlachend verzacht, de oude plunje eerbiedig in een donkere kast gehangen. Wees welkom!

[p. 145]

welkom, in den respectabelen kring. Er is meer vreugde in den Handelsblad-hemel over één zondaar die zich bekeert dan.. enz. enz. Het vetgemeste kalf wordt geslacht, zoo niet het gouden, dan toch al licht het zilveren. Er zijn er méér op stal.

Dat ik hier niets te veel zeg bewijst het verloop der zaak. Als een klein aantal ernstige kunstenaars onder elkander een intiem, plechtig herdenkingsfeest hadden georganiseerd, met eenige genoodigden uit het buitenland, een eenvoudige bijeenkomst zonder ophef of drukte, dan had men kunnen gelooven aan de waarheid en den ernst der gevoelens die er aanleiding toe gaven. Ieder die Rembrandt liefheeft weet ook, dat hij nog niet kan gewaardeerd worden door een groote menigte, voor ieder dien hij waarlijk heeft aangegrepen is die beroering een stuk uit ons Zielswezen, dat voortdurend leeft en wordt, iets wonderbaars, intiems, ontzachlijks, waarover hij angstig is een roekeloos woord te uiten, iets dat hij duizendmaal gekrenkt en gehoond ziet, zelfs door ernstige en nauwgezette kunstenaars en geleerden, voor wie toch het ware wezen van dit levenswonder niet blijkt te zijn opengegaan.

Maar zal men gelooven aan den ernst der motieven van menschen die van deze gelegenheid een ‘nationaal-feest’ wilden maken, met volksvermaak, vuurwerk, docters-fabrikage, gala-voorstellingen en Majesteitelijke appreciatie en decoratie?

Kom, laat nou na je kijken! Toegegeven nog, dat men bij sommige huldigingen de vulgarisatie als onvermijdelijk aanhangsel zou moeten riskeeren en trotseeren, - staat dan tegenover het deficit van deze hoon en schande, één enkel voordeel van beteekenis? Meent werkelijk een der aanstokers van dezen zwendel dat er in één enkel gemoed

[p. 146]

door deze beweging een vonkje is gevallen van het heilige vuur der bewondering, iets is geboren van de gezegende ontvankelijkheid voor dezen verheven en ongenaakbaren dichter?

Ruskin! - John Ruskin, een der fijnste geesten, een der edelste menschen, een degelijk kunstenaar zelf, de grootste kunst-beoordeelaar van zijn land en tijd, was eerlijk genoeg om te zeggen dat hij Rembrandt niet kon bewonderen.

En dan zal men de Amsterdamsche bevolking, en onze geëerbiedigde H.M.! H.M.! tot appreciatie willen opwekken door vuurwerk, gala-voorstelling, ‘Rrrrembrrrandt!!!’ van declamators in den schouwburg, en ‘Rembrandt-kiele-kiele’ in Jordaan en Jodenbuurt?

Kom aan! wie gelooft er wat van?

Is niet het eenige, jammerlijke en niet genoeg te verwenschen gevolg dat het bewonderen op suggestie, het domme huldigen in den sleur omdat het nu eenmaal netjes is en iedereen het doet, nog wat toeneemt? En kan men de nagedachtenis van een groot kunstenaar erger bevuilen, zelfs door directe verguizing, dan door schaapachtige en stupide kudde-verheerlijking? Is u, kunstenaar, de scherpe aanval van een intelligent vijand niet liever dan de zotte hulde van een onnoozel vriend? En wat zou het hem, den hooghartigen, zijn?

Welk een avond, daar in den stadsschouwburg! Drie uur zonder pauze, in een benauwde broeihitte, te midden van een gerokte en gewitdaste aristocratie-van-den-geest, gepatroneerd door de aristocratie-van-den-bloede, tegemoet gekomen en uitgenoodigd door de aristocratie-van-de-beurs, te moeten kijken en luisteren naar een poespas van beelden en geluiden, die allen den indruk gaven van goedbedoelde, maar opgeschroefde, en overspannen

[p. 147]

pogingen om een intieme geestdrift openbaar te maken. Macroscopische ets-studies, zeer interessant voor technici, pijnlijk-verlegen makende declamaties, een slottableau, met Peinture-Bogaers van de nachtwacht, waarvoor een engel, en een ledige stoel, alles verbazend allegorisch en roerend, zoodat men 't op 't feest van de 50-jarige ambtsvervulling van den algemeen geachten notaris van Aarlanderveen niet allegorischer en roerender zou kunnen doen!

Alleen Jozef in Dothan was goed. Ieder scheen jammer te vinden dat dit zoo gauw uit was. Hier was een werkelijk fijne en omzichtige hulde aan Rembrandt in besloten, door met stoutmoedig anachronisme het door hem gewezen mooie en karaktervolle in de sceneering te volgen, in plaats van historische wetenschappelijkheid. En och! wij schreiden haast om Jozef, toen Vader Vondel hem, met beminnelijke dramatische naïveteit van de situatie ten volle gebruik makend, in de put stopte. Ieder oogenblik meende men van 't schellinkje te zullen hooren: ‘Wil jullie dat jô welles bliksems gauw loslate! gemeen schorem!’ Maar dat gebeurde niet, want op't schellinkje zat óók al geestesadel, al was 't misschien lagere adel.

Waarom kregen we niet den geheelen Jozef? Waarom moesten we in plaats daarvan de dramatische dichtproeve genieten van burgemeester Jan Six? Dat men voor Rembrandt model gezeten heeft bewijst toch niet dat men een model-dichter is Stel je voor dat alle modellen van een schilder met hun geesteskinderen aankwamen bij zijn jubilee! Heeft misschien de Kunstprofessorale naamgenoot en nazaat daarin de hand gehad? Als 't ware om ons aan 't verstand te brengen dat de artisticiteit in 't familie-bloed zit, en dat de voorvader nog iets méér kon dan poseeren en niet zeer mild betalen? Ons is echter alleen duidelijk geworden

[p. 148]

dat de physieke eigenschappen, zooals Rembrandt die verstond, in dezen voorvader hoofdzaak waren, en dat de nazaat goed deed zich maar alleen op die physieke gelijkenis te beroemen.

_**_*

Men heeft aan Duitschland Rembrandt als opvoeder voorgehouden. Kan men zeggen dat het Vaderland van deze opvoeding blijkt te hebben geprofiteerd? Ik sprak van Rembrandt-navolging, maar meende dat niet in den gewonen slechten of ten opzichte van dezen schilder onmogelijken zin: Het nadoen van zijn manieren en uiterlijkheden, het gebruik maken van zijn uitdrukkingswijze.

Maar men kan hem navolgen, zooals de vrome Thomas meende dat men Christus moet navolgen. Door zich, als Kunstenaar, te gedragen zooals hij zich gedragen heeft, door met bescheidener gave te handelen zoo-als hij met zijn geweldige vermogens handelde.

Van het nationaal schandaal dat wij goddank achter den rug hebben, van die jubileums-nachtmerrie zullen wij maar niet meer spreken. Laat ons hopen dat de gehuldigde de afgeloopen maanden in gulden sferen heeft gedroomd, waar het rumoer hem niet heeft kunnen bereiken. Maar wordt ook in het domein der zuivere kunst niet juist zóó gehandeld als hij ons leerde niet te doen?