Minnestral

[p. V]

Voorwoord.

Dit schouwspel is geschreven om vertoond te worden. De landschappen en tafreelen kunnen door de moderne tooneel-techniek fraai en zonder storende of lachwekkende onbeholpenheden worden weergegeven. Daarbij behoort muziek, die de schoonheid van het geziene verhoogt en de beteekenis er van verduidelijkt. Wanneer de rechte componist voor dit werk gevonden wordt, zal het een voorbeeld kunnen zijn van het muziek-schouwspel, een genre dat naar de meening van den schrijver meer recht van bestaan heeft, dan de opera, of het Wagneriaansch muziek-drama, dat niet anders dan een meer serieuze opera is. In de opera is het evenwicht, de harmonie, tusschen de samenwerkende kunsten, tusschen schouwtooneel, muziek en dramatiek verstoord, ten koste van de dramatiek, ten bate, maar ook tevens ten nadeele van de muziek. De muziek overheerscht er alles, en lijdt zelf de schade mee.

Een dramatische handeling tusschen personen, die niet mythische of fantastische wezens voorstellen, maar levende menschen, vereischt het gesproken woord, duidelijk, wel gearticuleerd, met de subtiele intonaties en inflecties, die in

[p. VI]

een hoogontwikkelde spraak zijn ontstaan en hun vaste beteekenis hebben.

Ook het gesproken woord is klanken-kunst, met bepaalde eischen en rechten, en met een vermogen, dat niet door zang of instrumentaal-muziek te vervangen is. Een schouwspel of tooneel-spel waaraan het gesproken woord ontbreekt, kan geen dramatische kracht hebben, het is als tooneelwerk onvolledig, evenals een pantomime.

Het zichtbare en hoorbare kan daarbij wel schoon zijn, en vóór-studie kan het dramatische element eenigszins vergoeden, maar een zuivere, harmonische samenwerking der kunsten is het niet, en het hoogste genot dier combinatie kan het niet geven. Ja, de onevenredigheid zal altijd voor den kunstgevoeligen toeschouwer bemerkbaar blijven en zijn zuivere gewaarwordingen door min of meer komische contrasten bederven.

Wie niet aan 't genre gewend is, zal een opera, ook zelfs een Wagnersch-muziekdrama onbevredigend vinden en de enkele muziek en het enkele drama verkiezen.

Dit bewijst niet, dat een combinatie met verhoogd schoonheidseffect, onmogelijk is, maar alleen dat ze in dit geval onevenredig, onharmonisch en daarom onbevredigend was.

Muziek en gesproken woord mogen elkander in het muzikale, of muzikaal-geillustreerde tooneelspel niet vervangen, maar behooren elkander af te wisselen in dier voege, dat de muziek van het onzichtbare orkest alleen dàn klinkt, wanneer er niet gesproken wordt, en nooit de dictie overstemt of onduidelijk maakt.

Vóór het opgaan van het scherm bereidt de muziek den

[p. VII]

toeschouwer vóór, en zoodra het tafreel zichtbaar is, geeft ze het karakter van het geziene weer, de schoonheid en beteekenis ervan verhelderend en versterkend. Zoodra het spreken begint verstomt ze, of begeleidt zeer zacht, zoodat goed wordt verstaan wat gezegd wordt. Wat beteekent dictie immers, waar ze, zooals in al onze opera's, eenvoudig overstemd wordt? Wat heeft men aan woorden die enkel zangklanken worden? Dit is de taal schenden en vernielen.

Is het geen miskennen van poëtische taal-schoonheid, een bewijs van den achteruitgang van de kunst van het woord, als men meent de rhythme en de intonatie van een vers geheel te mogen veranderen? er een gezang van te kunnen maken, zonder schade aan 't effect? Een dramatisch gedicht is geen gezang, en kan nooit tot gezang gemaakt worden zonder het te bederven en er geheel iets anders van te maken. Zal men een schilderij kunnen verbeteren door er andere kleuren voor te gebruiken? en is het zingen van een gedicht niet het totaal veranderen van zijn hoofd-elementen: klank en rhythme?

Iets anders is het waar het geldt het lyrisch lied en het koorgezang. De dichter bedoelt deze als gezangen, en de woorden die hij geeft, zijn slechts een deel van het volkomen kunstwerk. Een lied of koor moet gezongen worden, en krijgt zijn hoogste schoonheidseffect door den zang.

Waar dus in een tooneelspel lyrische gedeelten of koren voorkomen, daar gaat de orkestmuziek mede, maar daar is dan ook geen actie, maar stemming of beschouwing.

Zoodra echter de dramatische handeling weder voortgaat, daar treedt het zuiver muzikale element terug, keert als 't

[p. VIII]

ware in tot haar eigen geheimvolle domeinen, en laat den mensch aan 't woord. Zoodra de menschelijke spreekstem weder rust van den strijd der driften, komt de bovenmenschelijke taal der muziek en verlicht en beschouwt, en tint al het gebeurde en geziene met den stemmingsgloed uit eigen sfeer.

3 Augustus 1907.

F.v.E.