De bokkenryders in het land van Valkenberg

[p. 283]

Vierde deeltje. Kapittel VI.
De twee beloofde woorden.

Vaertwel, gy bergen, gy beminde streken

'K zeg u, o stille dalen, 't laetst vaerwel!

En Martha zal u nimmer weêr betreden,

Na dezen dag ziet gy haer nimmer weêr.

Gy beemden, die ik heb bevochtigd, boomen,
Die ik geplant heb, bloeit hier vrolyk voort!

De akelige Paeschnacht was verdwenen; by de eerste schemering van den morgen kwamen Martha, Roos en d'oude priester aen de bergwooning. Hemel, hoe was het daer gesteld? De deuren waren verbryzeld, de kelder doorbroken, de muren en huisraed met kogelen doorboord! Het huis, de schuer en stalling droegen de versche merkteekenen van den brand. Buiten en binnen het huis bespeurde men groote plassen bloed! Twee makkers van den dapperen Herman waren nog al zwaer gewond en alreede verbonden.

Hector, die heldendaden verrigt had, was de naderende huisgenooten en den grysaerd met

[p. 284]

fierheid te gemoet getrokken: het dier zweepte zich de beide zyden met den leeuwenstaert, en gaf de meest sprekende bewyzen van vreugde.

Martha borst in tranen uit, vloog in 's broeders armen en was van hem niet los te rukken. Deze moest een omstandig verslag geven over den aenval en de verdediging, waerin hy zich alleen vergat te pryzen. Zyne makkers eventwel waren edelmoedig genoeg om de zuivere waerheid te zeggen, zy verklaerden zelfs, dat Herman maer te spreken had, zou hy hunne hulp behoeven, zy waren bereid om zoovele nachten met hem te komen waken als hy begeerde: een aenbod dat gretiglyk werd aenveerd.

‘Wy verlaten de bergwooning,’ riep Martha, ‘niet waer broeder, gy stelt u niet meer bloot?’

‘Ik peins, zusterlief, dat de les hard genoeg geweest is: de gedrochten zullen het spel niet meer aengaen. Geheel de wereld heeft nu een bewys, dat de kogelen ook eene Bokkenrydershuid doorbooren; dat zy maer een leven hebben als ieder andere!’

‘Bedrieg u niet, myn jonge vriend’ viel de priester in ‘juist, omdat de les hard geweest is, zullen de boeven wederwraek nemen. By nachte en met geweld, dat zeg ik niet: zy hebben, naer

[p. 285]

dat ik verneem, het gewigt uwer vuisten gevoeld en zwaer wogen zy op de huid der Bokkenryders. Uit het aental der bende, kunt gy opmaken hoe vergeefs men tegen dezelve worstelt; er was slechts een gering gedeelte; gy waert op uwe hoede, en wie weet, wat er zoude gebeurd zyn, hadden zy niet geschroomd voor de aennadering der hulpmannen, die uit alle huizen van de parochie toesnelden. Wat zoudt gy gaen beginnen, indien zy oogenblikkelyk de wooning in brand staken?’

‘Ik ga eenen onderaerdschen gang aenleggen,’ antwoordde Herman, ‘waerin wy kunnen vlugten en ongenaekbaer zyn voor de dieven zoowel als voor den brand!’

‘Herman, myn goede vriend, merkte de bezorgde herder aen, ik ben minder voor geweld dan voor list beducht. Wees op uwe hoede; verlaet van stonden aen de bergwooning voor aleer het te laet zy; kom te Geulle, te midden uwer vrienden verblyven. Blyft gy voor myne vermaningen doof, dan gedoog ten minste niet, dat Martha nog eenen nacht hier overbrenge; want werdt gy ooit aengerand, zy zou, ten eerste, eene nuttelooze ballast zyn; ten anderen, zou haer de schrik alleen dooden. Dat wilt gy toch niet?’

[p. 286]

‘Neen, eerweerde zielzorger, dit wilde ik juist van u als eene gunst vragen, dat Martha voortga met in Geulle den nacht over te brengen; ik blyf en zal onzen eigendom bewaken en bewaren, al kwame geheel het helsche gespuis dien aenranden. Indien de eerlyke en vreedzame menschen overal en in alles, uit nevenbetrachtingen van persoonelyke veiligheid of van een mogelyk gevaer, de plaets ruimden, dan hadden het de roovers te schoon en weldra zou er eene mooije verdeeling plaets grypen. De booswicht - waer hy zich goed vond - zou slechts behoeven op den grond te stampen, met den kolf van een geweer of het beslag van den rotting en verklaren zich daer heer en meester, uit krachte van zyne almagt, uit kracht van de lafheid des regtmatigen eigenaers! En dan zou hy daer eigenaer zyn en zich ongestoord vestigen! Dat zal hier geene plaets grypen, of ik zal de lafhartigste ziel mogen genoemd worden, waerop ooit Gods licht neêrseheen!’

Herman bevond zich nog in dien koortsachtigen toestand, welke iederen, zelfs den moedigsten mensch overvalt, achter eene groote krachtinspanning van lichaems- en geestes vermogens; achter een doorgestane worsteling, waervan niets minder wordt gehandeld dan van de dood te

[p. 287]

ontvangen of de dood te geven! De oude, ondervindingryke vriend begreep deze gesteltenis en drong niet verder by den jongman aen.

In het vervolg werd Steven Doodryk nog nauwkeuriger in het oog gehouden, zelfs door twee bespieders. Martha bragt regelmatiglyk den nacht in Geulle over met Roos. In de achterkamer werd eene onderaerdsche spelonk aengelegd. Eenige beproefde mannen bragten beurtelings den nacht over met Herman; schildwachten werden uitgezet, alsof de bergwooning eene belegerde sterkte ware geweest.

De sporen van den brand waren verdwenen; nieuwe, veel sterkere deuren hadden de ouden vervangen, nieuwe huisraed was aengekocht en op de muren zag men de groeven niet meer, welke de kogelen daer ploegden!

Zoo verliep de eene week achter de andere, zonder dat men nog iets van de Bokkenryders hoorde; integendeel schenen zy de omstreken zelfs gerust te laten en zich naer het land van Terheiden⁽¹⁾ door dieften, moorden en plunderingen te doen opmerken!

Men begon een weinig geruster te slapen wan-

(1) Zoo noemt men den noord-westkant van Aken, waer zich de kolenmynen bevinden.

[p. 288]

neer eene in schyn niets beteekcnende tyding den herder meer dan Herman kwam ontrusten. De voorgaende boodschapper kwam den grysaerd openbaren, dat sedert eenige dagen het gerucht van Steven's aenstaende dood zich verspreidde en meer en meer veld won; dat er 's nachts by hem gewaekt werd en hy te vergeefs gepoogd had den geneesheer, onder 't voorwenden eener ziekte, te zien en te spreken; want dat men hem nooit had willen laten tot den meester gaen; wat er van aen is, kan ik niet zeggen, voegde de man by.

‘Keer aenstonds terug,’ had de priester gezegd ‘en bewaek alle de bewegingen, zoo van Steven als van hen, die zyn huis bezoeken!’

Deze boodschap had plaets op den eersten mei, 's morgens; een half uer nadien was de ouderling al aen de bergwooning, om aen de kinders kennis te geven van hetgeen hy vernomen had. ‘Verdubbelt uwe waekzaemheid,’ zegde hy, ‘want onder de ziekte van Steven zou wel een ontwerp kunnen steken, waervan wy de boete moeten betalen!’

Op den dag van de H. Kruisvinding - het was juist een zondag - waren Roos en een trouwe werkman naer Elsloo gaen de vroegmisse hooren. Later gingen Martha en Herman te

[p. 289]

samen naer Geulle ter hoogmisse; achter deze spoedden zy zich naer huis. Reeds waren zy buiten de dreef en sloegen den veldweg in, die naer hunne wooning leidde, als zy eensklaps, naest de doorne haeg, eenen ouden, welgekleeden man vonden liggen, die zich in zyn bloed wentelde; eene groote plas lag op den grond en dry stappen verder zag men een bebloed mes!

‘Wie heeft u in dien deernisweerdigen toestand gebragt,’ vroeg Martha met belangstelling?

‘ô, Snikte de oude, ik kwam van Geulle; sloeg dezen weg in, en vier kerels waren hier verborgen... zy schoten op my toe... bragten my eenen... steek toe in de zyde... en sloegen dan... den weg in naer Geulle! Myn vriend... ik heb dorst... o, wilt gy my eenen grooten dienst bewyzen... roept eenen priester... ik heb geen half uer meer te leven... ik ben een zondaer... God zal het u loonen!’

Herman, zonder toeven, zegde tot de zuster:

‘Martha, blyf by den armen man, ik loop den priester halen;’ en reeds vloog hy door de dreef naer Geulle. De yverige zielzorger was nog in de kerk, waer hem eene onbekende in den biechtstoel bezig hield. Als deze heilige taek was afgedaen, zegde de grys tot Herman: ‘Gy hebt eene

[p. 290]

onvoorzigtigheid begaen en misschien een liefdadig werk te gelyk; snel rap naer de zuster, ik zal met de H. Vaten oogenblikkelyk volgen.!’

De jongman begreep de gegrondheid der bemerking, liep uit alle zyne krachten naer de plaets, waer hy de zuster by den stervende gelaten had. Hy vond er niemand meer!

De zuster heeft den armen man doen naer huis dragen, dacht hy, en snelde voort naer de bergwooning, die maer tweehonderd schreden verder lag. By zyne aenkomst ging de deur niet open; Hector kwam hem niet te gemoet, de stilte van een kerkhof heerschte aen het huis! Verwonderd, ontzet, zinneloos loopt hy van de eene deur naer de andere, dan naer de vensters: alles was gesloten! Woedende stampt hy de achterdeur in stukken, dringt in huis, vindt nergens iets! Eindelyk hoort hy een dof gekerm uit den kelder opstygen, loopt op het geluid aen, en vindt den huisbewaerder gebonden en gekneveld op den grond liggen. Hy draegt hem boven en tusschen dien tyd was de oude priester aengekomen en door de achterdeur in huis gedrongen: hy had alles geraden!

Herman stiet eenen zoo hartverscheurenden schreeuw uit, dat de herder voor zyne rede vreesde. Door gevoelige woorden bragt hy den

[p. 291]

jongen vriend tot het storten van eenen tranenvloed, waerdoor zyn boezem uit de beklemming geraekte.

In weinige woorden verhaelde de man, die nog van schrik beefde, het volgende:

‘De hoogmis was ongeveer ten halve, alswanneer Roos zich naer den koeistal begaf, om de koeijen en peerden te voederen. Zy vergat zekerlyk de deur te sluiten, want een minuet daerna drongen er eensklaps tien vermomde kerels in huis. Nog eer ik my kon wapenen, wierpen er zich dry op my, en bonden myne handen en voeten te samen. Hector bood een schrikkelyken wederstand; maer eensklaps wierp een boef een vischnet over den hond; dan smeten zy hem in eenen hoek en my in den kelder! Wat er wyders gebeurd is, weet ik niet.’

Nu zag Herman rond en bemerkte, dat Hector in een net gevangen lag in eenen hoek. Hy maekte het trouwe dier los en woedende schoot het naer buiten.

Herman liep naer den koeistal; maer niets was er te vinden. In aller yl toomde hy zyn peerd, kwam in huis en nam eene handvol gelds. Dan zegde de grys:

‘Myn vriend, vlieg over Beek naer Heerlerheide; houd Hector by u, ik zal eenen anderen

[p. 292]

weg - over Meersen - inslaen. Wees voorzigtig en lever u ook niet in de handen onzer wraekgierige vyanden; want wie zou dan de zuster verlossen?’

Maer reeds vloog Herman te peerd en snelde óp het voetspoor van Hector, in de rigting van Catsop, om van daer den weg naer Beek in te slaen.

Boven op den berg wilde de hond gedurig ter regte zyde, terwyl Herman integendeel versche spooren van een peerd ter linke zyde meende te zien en dezen laetsten weg nam. Men kon zien, dat de hond met den grootsten tegenzin den meester volgde en sedert dien niet meer vooruitsnelde, maer met hangenden hoofde het peerd achternaliep. Weldra bereikte hy Beek, vroeg naer de wooning va den Scholtis en deze hem aengewezen zynde, ging hy by het dorpshoofd binnen om hem hulp en bystand te vragen.

De Scholtis was een bejaerd man, by wien de ambtsaengelegenheden een regelmatig ronddraeijend radwerk waren geworden. De vorm, het uiterlyke, onder het oog vallende is by zulke lieden alles; de grond der zaek niets! Zonder gevoel en zonder ziel, beseffen zy in anderen noch gevoel, noch iets van alle de edele bewegingen, welke hunnen oorsprong aen eene edele ziel

[p. 293]

ontleenen; welke door een verheven gemoed worden ingeboezemd.

Zoohaest Herman had te kennen gegeven, dat hy den heer Scholtis over eene gewigtige ambtzaek te spreken had, ging deze tot eenen lessenaer, haelde eenen bril, met zilveren stoffering, voor den dag; kneep een neus van dubbelzinnig roode kleur en gelykverwige puisten, tusschen denzelven, met even zooveel zorgvuldigheid, alsof geheel zyn gehoorvermogen in den vensterglazen bril gestoken hadde.

Wy behoeven onze lezers niet te zeggen met welk ongeduld Herman deze inleidende toebereidsels aenzag; maer hy moest zich bedwingen. Ook wachtte hy 't bevel af van te beginnen, hetgeen eindelyk gegeven werd, met de volgende woorden:

‘Jong mensch, wy zyn bereid u te aenhooren; wat is er van uwe begeerte?’

Nu begon Herman, in korte bewoordingen, het voorval, en wat er toe in noodzakelyke betrekking stond, te verhalen en eindigde met onmiddelyke opspooringen, van wege den ambtenaer, af te smeeken.

Als hy ten einde was, begon de Scholtis zyn voorhoofd te rimpelen, ten einde aen zyn gelaet die teekenen van bezorgdheid te geven, welke

[p. 294]

zyn hart niet gevoelde. Na eene poos diepe gepeinzen te hebben voorgewend, zegde hy:

‘Jong mensch, het geval is gewigtig, ik ga den geheimschryver doen roepen, ten einde een protokol op te stellen van uwe verklaring.’

‘Mynheer Scholtis’ viel Herman smeekende in ‘het geval duldt geenen uitstel; gelief toch spoedig te doen onderzoeken of men in uwe gemeente nergens de monsters heeft zien doortrekken, opdat ik op het spoor myner zuster gerake en haer verlosse!’

‘Jong mensch, de regtsverordeningen zyn stellig; de tekst is duidelyk: eerst een protokol: hetzelve is de grondslag van alle onderzoek. Myne verantwoordelykheid staet op het spel, en die moet ik vry waren!’

‘Maer,’ schreeuwde Herman ‘ik vraeg geene huiszoeking, geene ambtelyke bemoeijingen! Als het burgerlyk hoofd der gemeente, zult gy vernemen, wat men aen my vreemdeling niet zoude openbaren!’

Met dat oor hoorde de vormzuchtige ambtenaer niet; dan waerom het niet gezegd? Er werd gehandeld over eene Bokkenryders misdaed en niemand wilde die geduchte kerels tegen zich in het harnas jagen!

Herman verloor het geduld, stoof ten huize

[p. 295]

uit; te vergeefs liep de scholtis achter hem om te verklaren, dat hy zich bereid getoond had om te protokolliseren: de jongman had alreede het peerd tusschen de beenen en vloog van daer, den weg naer Heerlerheide inslaende, zonder overdacht te hebben, wat hy daer ging doen. Inderdaed, wanneer hy de vier mylen in min dan een uer doorrend had, en zich voor de dungezaeide huizen bevond, die het gehucht Heerlerheide uitmaken, stond hy niet weinig te zien. Hy moest zich nogtans tot iets beslissen; er waren daer noch kerk, noch winkels; derhalve bleef hem niets over, dan in eene herberg te treden. Hy keek rond en ontdekte een uithangberd boven een ingangpoortje. In 't midden tusschen een bierglas en eene geneverflesch ontwaerde hy een pluimgedierte, dat zoo wat het midden hield tusschen de zwaen en de gans. Naderende las hy de uitleggende lynen: ‘Hier woont Hendrik Deerks, enz.’ Hy sprong van zyn peerd, leidde hetzelve in den doorschynenden stal en trad daerna in huis.

Naest de kachel zat een oud wyf, dat het hoofd tusschen de beide handen hield, terwyl de ellebogen pun steunpunt op de kniën vonden. Naest haer bevond zich een man, wiens regter been met doeken omwonden was en op eenen tweeden stoel rustte.

[p. 296]

Herman - om iets te zeggen - vroeg te eten en te drinken. Op het uiten dezer woorden verhief het wyf hare botachtige oogen en kuijerde die van den jongeling op haren man - want het was Hein met zyne wederhelfte, die aen de kachel zat - alsof zy had willen zeggen: ‘Dit jong mensch behoort niet tot onze gewoone klanten: hy is noch kolenkink, noch van den stiel.’

‘Neem plaets,’ zegde dan de man, ‘myne vrouw zal u gaen bedienen. Wat begeert gy te eten? Het middagmael is voorby; maer er zal nog altoos iets zyn.’

‘Geef het beste dat gy hebt, het is om 't even wat het zy.’

‘Het spyt my, jonge vriend, dat ik nog op krukken moet springen, anderszins ben ik den gasten altoos ten dienste. Ik geloof my daervan eenen pligt te moeten maken; want zie: de hongerigen spyzen en de dorstigen laven, zyn twee werken van bermhartigheid, welke baes Hein - als 't God belieft - van harte en uit overtuiging oefent jegens zyne gasten: om 't even of zy arm of ryk zyn; wat de mensch niet loont, dat loont God,’ zegde Hein spreuksgewyze.

Het wyf was een glas bier gaen tappen, en

[p. 297]

onder dien tyd, zette Herman het gesprek met den baes voort: het scheen hem toe, dat deze niet beter vroeg dan praten, en reeds had Herman den Bokkenryder geraden; daerom antwoordde hy op eenen overtuigden toon:

‘Wel heeft de baes daer gesproken, gy bewyst, dat gy den gasthofstiel verstaet en als een ware kristen uitoefent; maer gy weet toch, dat er nog vyf andere werken van bermhartigheid zyn, waerdoor men zich even verdienstelyk kan maken.’

‘Van de vyf overigen poogt zich baes Hein eveneens te kwyten, zou ik durven zeggen; dit zy eventwel gezegd, dat zich de gelegenheid daertoe niet even dikwyls aenbiedt. Maer waerom - als ik 't weten mag - herinnert gy my die vyf werken, welke ik niet noemde?’

‘Omdat ik misschien in 't geval ben van u een dergelyk werk te moeten vragen en nog daerenboven u voor deszelfs uitoefening en edelmoedigheid te beloonen.

‘Zou ik mogen weten, waerin ik u dienstig kan zyn?’

‘Het zou er op aenkomen eene gevangene te verlossen, die in deze streken opgesloten moet zyn, en uit wraekzucht is geschaekt.’

‘Waerheen komt die gevangene,’ vroeg

[p. 298]

Hein, op wiens gelaet zich min of meer verbaesdheid liet bespeuren; want hy had alles geraden: hy herinnerde zich den 6 mei!

‘Van Geulle heeft men haer dezen morgen ontvoerd, en zyn myne aenwyzingen getrouw, dan moet zy naer Heerlerheide overgebragt worden! De gevangene is myne zuster; derhalve begrypt gy het belang, dat ik op hare verlossing stelle.’

‘Ik wenschte u te kunnen dienen, goede vriend, antwoordde Hein, die langsom meer verlegen werd; maer wien houdt gy van die misdaed verdacht? Wat redenen hebt gy om te gelooven, dat uwe zuster naer Heerlerheide vervoerd is?’

‘Goede en gegronde redenen, het komt eventwel op die redenen niet aen; zie hier iets dat u aengaet en waerover gy moogt rypelyk peinzen. Ten eerste beloof ik u eeuwig stilzwygen over 't geen wy hier gaen verhandelen: ten tweede, duizend luiksche guldens voor uwe belooning, indien gy my by de zuster kunt brengen, of nog maer de plaets aenwyzen waer zy zich bevindt.’

Onder het uiten dezer woorden was het wyf binnen getreden en had het voorstel van den vreemdeling gehoord. Hare oogen kregen plotselings hun leven terug, als zy van zulke groote

[p. 299]

som hoorde gewagen; zy deed den man een teeken, van achter Herman's rug, met den duim en den voorsten vinger, hetgeen genoegzaem zegde, dat Hein moest poogen geld te maken, als het mogelyk ware.

Hein vroeg naer de namen, gelaetstrekken en merkbare teekenen der zuster, en zoodra hy dienaengaende voldaen was, zegde hy zyn best te zullen doen om dien loon te winnen.

‘Maer’ ging hy voort ‘wien houdt gy verdacht van uwe zuster geschaekt te hebben? Op deze vraeg hebt gy nog niet geantwoord en dat diende ik nogtans te weten, dunkt my, om met hoop op goeden uitval, te kunnen onderzoeken.

‘Wie anders zou het gedaen hebben dan meester Steven Doodryk?’

‘Onmogelyk’ brulde Hein, ‘de meester is een deugdzaem man, God beware ons!’

‘Die u nogtans geene duiten zal geven om uwe schrale schuer en stalling tegen verval te beveiligen, gelyk ik het u aenbiede,’ antwoordde Herman met fynheid.

‘Luister, baes Hein, en gy ook, goede vrouw; Steven Doodryk is een gedrocht! - Hein verbleekte. - Over dry maenden redde ik hem van eenen zekeren dood; voor loon randt hy myn huis aen om het uit te moorden en te plunderen!

[p. 300]

Nu dit eerloos voornemen mislukt is, rooft hy my wat ik 't liefst ter wereld had: myne zuster rukt hy van my weg! Zeg eens baes Hein, wilt gy my niet liever dan zulken man dienen?’

‘Ik heb met meester Steven niets gemeens, onderbrak Hein, waerom vermengt gy ons?’

‘Omdat gy aen elkander gekluisterd zyt, als twee ringen uit eene ketting; omdat gy dezelfde grondbeginsels belydt en denzelfden stiel uitoefent; omdat gy beiden God in den mond en roofzucht, moord en den duivel zelven in het hart hebt!’

By deze woorden was Hein van zynen stoel opgesprongen, naer de alkoof geloopen om een schietgeweer te vatten; maer nog eer hy den haen had gespannen, nam hem Herman by de broek en plofte den baes op zynen zetel neêr, zeggende:

‘Baes Hein, gy ziet, dat de party niet gelyk zou zyn; zeg of gy myn voorstel aenneemt, ja of neen! Ik zweer u, wordt een hair gekrenkt op Martha's hoofd, zoo verbryzel ik den laetsten Bokkenryder als glas! Integendeel, help myne zuster redden en ik beloof vergetelheid en eeuwig zwygen. Doe eens eene goede daed in uw leven!’

‘Maer ik heb niets gemeens met meester

[p. 301]

Steven,’ viel Hein in, ‘ik zal myne twee zoons uitzenden en geerne zouden wy het uitgeloofde geld verdienen.’

‘Gy weet er meer van,’ zegde Herman, terwyl hy den kerel styf onder de oogen keek, ‘dan gy wilt bekennen; om 't even, wilt gy de som verdienen, ja of neen?’

Hein had nogmaels eenen ernstigen wenk van de vrouw bemerkt en antwoordde:

‘Als ik uwe zuster ontdekke en ze met levensgevaer te Geulle brenge, wat zal dan myn loon zyn, antwoord op deze vraeg eerst!’

‘Dan geef ik ook nog eene gelyke som aen uwe vrouw en twee geschenken aen uwe zoons om hunne moeite te beloonen,’ zegde Herman plegtiglyk!

‘En eeuwig stilzwygen, deed Hein?’

‘En eeuwig stilzwygen,’ hernam Herman; stom als een graf zal ik zyn.

‘Waer wordt my de loon gesteld,’ vroeg Hein verder?

‘In 't huis van den pastoor van Geulle,’ was het antwoord; ‘maer myne zuster moet vóór den zevenden dezer maend verlost zyn.’

‘Ik zal myn best doen,’ zegde Hein, op eene geheimzinnige wyze; ‘ga maer naer huis, jonge

[p. 302]

mensch uwe zaek is de myne, daer moogt gy op rekenen.’

Nu smeet Herman aen het wyf vier kroonen toe, met de woorden:

‘Daer hebt gy alreede den Godspenning, zorg dat gy het overschot ook bekomen moogt.’

Op het zien van de vier geldstukken, verlevendigden zich 's wyfs oogen nogmaels; haer perkamenten aengezigt spande zich uit als het trommelvel, wanneer de koorden worden aengehaeld; de witte baerd, die rondom kin, mond en kaken langsom meer het vrouwelyk merkteeken verdreef, struifde zich regtop, evenals een stekelverken, wanneer een vyand nadert.

‘Myn man zal woord houden, brave jongen,’ zegde zy op eenen gebiedenden toon, ‘daervoor sta ik in.’

Hein boog het hoofd, onder de vrouwelyke magtspreuk, en Herman antwoordde:

‘Gy, brave vrouw, zult eene goed daed daerstellen en uwen man helpen in het verrigten van een goed werk. De God van genade helpe uw werk bekroonen!’

By deze woorden verliet Herman het huis en rende van daer.

Eene strael van hoop was in den boezem van den broeder wedergekeerd. By sloeg regtstreeks

[p. 303]

den weg in, over Voerendael naer Schinnen, met opzet van Steven Doodryk te gaen opzoeken, en by denzelven de verlossing der zuster te beproeven. In zyn brein ontrolde hy honderde ontwerpen; want hy wist, dat hy met dien aertsbooswicht moest fyn tegen fyn, of geweldig tegen geweldig spelen. Ten einde niet het slagtoffer van verradery te zyn, had hy zich vóór zyn vertrek van huis gewapend; zoodra hy zich by Schinnen onder den berg bevond, trok hy een paer schoone zakpistolen van onder den overrok, en onderzocht dezelve of ze goed geladen waren en of de sloten goed speelden. Wanneer hy daeromtrent voldaen was, rende hy voort. Een weinig na zonnenondergang, landde hy voor Steven's wooning aen; gaf zyn peerd aen eenen dienstbode die hetzelve in den stal plaetste.

Een oogenblik nadien, verscheen hy voor den meester; deze ontving zynen redder met eenen glimlach; want de verbazing was alreede over, sedert dat de jongen, met geveinsde welwillendheid, gevraegd had naer den gezondheidstoestand van zynen reddeling.

‘Gode zy dank’ antwoordde Steven, ‘ik was alreede een beetje op beterhand: uw aengenaem bezoek is de meest verkwikkende medecyn, welke my kon toegediend worden! Wees

[p. 304]

welkom, myn edelmoedige vriend, en gelief my te zeggen hoe het met de zuster gesteld is? Het goede meisje,’ voegde hy huichelende by; terwyl hy byna eenen traen uit het oog perste, ‘nooit zal ik hare teedere zorgen vergeten!’

‘Daeromtrent en alvorens te antwoorden, wenschte ik u alleen te spreken,’ bemerkte Herman, terwyl hy het oog wierp op twee ruwachtige en sterkgespierde kerels, die zich by Steven bevonden en in welke de jongman de twee zoons van Hein Deerks meende te raden, want zy geleken hem, als twee droppels water.

‘Dat u deze twee jongens niet hinderen, myn jonge vriend, het zyn twee geburen die my een beetje gezelschap houden; zy mogen alles weten.’

‘Ja, ja,’ deed Herman met eenen spottenden lach, ‘zy mogen weten dat gy beter weet, hoe het met myne zuster Martha gesteld is, dan ik....’

‘Wat beteekent dat,’ viel Steven in de rede, ‘wat wilt gy daermede zeggen, myn vriend?’

‘Houd op,’ hernam Herman, ‘my uwen vriend te noemen: een weerdige vriend op myn woord, zoo als de beul vriend is van den misdadiger, dien hy onthoofdt, dien by geeselt en

[p. 305]

radbraekt, uit lust, uit zucht, naer pynigen en martelen.’

‘Gy moet op de woorden van den jongen niet letten,’ deed Steven tot de twee kerels, ‘ik geloof zyn brein is min of meer in de war geraekt.’

‘Vriend!’ zoo ging Herman voort, als of hy de woorden van Steven niet gehoord hadde, ‘gy noemt uwen redder vriend, en beloont hem met roof en moord! Gy noemt hem vriend en ontrukt hem zyne zuster, de onschuldige zuster! Gy durft hem vriend noemen, en ik zie alle de diersche driften in uwe oogen, en gy zoekt de plaets, waer gy my eenen dolk wilt in het lyf stooten! Hoor Steven, gy geeft my de zuster terug, of gy zult nooit door beuls handen sterven, gelyk gy het al sedert lang verdiend hebt! Onder myne handen zult gy sterven!’

Herman zag er werkelyk gevaerlyk uit; zyne regte hand had hy, alreede ettelyke keeren, onder den overrok gestoken, met eene krampachtige beweging; deze was aen het gedrocht niet ontsnapt. Ook zegde Steven met de grootste koelbloedigheid tot de beide zoons van baes Hein; want zy waren 't werkelyk:

‘Vrienden, vat den jongen mensch; hy beeft eene lating noodig, en die zal ik hem toedienen;

[p. 306]

doet hem geen leed, hy ook is myn vriend!’

Dorus sprong aenstonds toe, met opzet om den jongen mensch vast te grypen. Deze boog zich een weinig, knapte den zoon van Hein by het regte been en slingerde hem om zyn hoofd en plotselings vloog het bedwelmd lichaem van den boef tegen Frans, met zooveel geweld, dat beiden te samen in eenen hoek rolden zonder nog eene beweging te maken!

Als Steven zag op welke wyze zyne twee makkers behandeld werden, sprong hy rap by, greep Herman van achteren by de lendenen en poogde hem op den grond te werpen. Deze eventwel reikte eenen arm achter zich omvatte Steven by den hairtros en boog hem het hoofd met zooveel geweld tot tegen den grond, dat eene vuerwolk voor 's kapiteins oogen kwam glinsteren en hy bewusteloos ter aerde zonk!

Dan gebood de jongen aen de beide broeders te gaen zitten; hy hief Steven van den grond op; zette hem op eenen stoel; goot hem een glas water - dat hy onder de hand vond - in het aengezigt: waerdoor hy plotselings tot zichzelven kwam. Als hem het spraekvermogen was teruggekomen, zegde hy, op eenen honigzoeten toon:

‘Myn jonge vriend, ik kan u niet zeggen,

[p. 307]

hoe zeer my 't voorgevallene grieft! Ik geloofde aenstonds en geloof het nog, dat gy eene lating noodig hebt; bedaer u en spreken wy dan van het doel uwer reis. Alles wat u betreft, verdient myne deelneming: ben ik u het behoud myns levens niet verschuldigd? Herman, gy doet my ongelyk.’

‘Meester Steven,’ deed Herman met ernst en weemoed, ‘gy zyt of een zonderling man, of de duivel zelf. Indien gy nog een vonk van menschelykheid bezit, ô geef my dan myne zuster weder. Eens redde ik uw leven, en gy aest op het myne. My kunt of durft gy niet van kant maken, en gy slaet my in hetgeen ik op aerde 't dierbaerste heb; gy ontvoert myne zuster. Thans nog heb ik uw leven in myne handen en in plaets van u te slagtofferen, smeek ik: Steven, Steven, geef my de zuster weder.’

‘Myn vriend,’ zoo sprak de booswicht, eene diepe droefheid veinzende, ‘is uwe zuster - de deugdzame Martha - ontvoerd, ik heb er geene schuld aen. Er is meer: ik gave de helft myner have en goederen om haer aen u weder te geven. Ik kan thans niets dan u helpen opsporen en wee hem! die eene hand op haer gelegd heeft.’

‘Ja,’ riep Herman, ‘wee hem, die eene

[p. 308]

hand op Martha gelegd heeft! Het raedsel zal opgelost worden en verschrikkelyk zal myne wraek zyn, daerop moogt gy rekenen!’

‘Myn vriend, hebt gy geld, raed, hulp noodig, spreek, alles staet u ten dienste!’

Herman stond bedwelmd over den toon en de houding van Steven. Nogmaels begon hy aen de pligtigheid van den kerel te twyfelen. In allen gevalle, dacht hy, indien hy onschuldig is, dan ben ik veel te verre gegaen; is hy de pligtige, dan zal hy zich op de zuster wreken over hetgeen ik hem doe lyden. Hy besloot diensvolgens zich te gedragen en zyne gewelddadigheid te doen vergeven.

Op 't zelfde oogenblik kwam een dienstbode binnen en vroeg, of hy het avondeten zoude opdienen en voor hoevele persoonen hy moest dekken?

‘Steven,’ zegde los weg, ‘ja jongen, dek voor vier persoonen en aenstonds; want onze vriend Herman zal met ons eten, hoop ik.’

Deze sloeg, in den beginne, de uitnoodiging af, maer liet zich eindelyk overhalen, daer hy de hoop koesterde van door eene overmaet van vertrouwen iets te winnen.

Dadelyk ging Steven tot den jongman; reikte hem de hand toe, ten teeken van vriendschap

[p. 309]

en vroeg eene volstrekte vergetelheid van het verledene.

Men ging aenstonds aen tafel; maer Herman was op zyne hoede en roerde aen niets vooraleer Steven daervan genuttigd hadde. Deze voorzigtige doenwyze ontsnapte geenszins aen den meester, die zich gestadiglyk haestte met het voorbeeld te geven. Herman, die den geheel en dag gesloofd en gerend had, voelde, al etende en drinkende, de eet- en drinklust aengroeijen: hy verzwolg alles!

Met voorbedachtzaemheid werd er hoofdige wyn opgediend, waeraen Steven gewoon was en die op hem weinig werkte; terwyl hy Herman, eer hy 't wist, naer 't hoofd steeg, ofschoon hy veel weiniger glazen leegde dan de kapitein.

Meer dan een uer lang had men reeds getafeld; Herman vergat langzamerhand zyn verdriet: hy poogde het in den wyn te verdrinken en verloor uit het oog, dat het berouw doorgaens bovenzwemt! Verscheidene flesschen waren geleegd en aenstonds verdoken, opdat de jongman het gevaer niet zoude raden.

Op eenige geheimzinnige teekenen van den meester, welke Herman niet bemerkte, had zich eerst Frans - stomme dronkenschap veinzende - onder de tafel laten vallen; Dorus had zyn

[p. 310]

voorbeeld gevolgd! Steven riep eenen dienstbode en gebood dat men de beide broeders zoude te bedde leggen; oogenblikkelyk werden zy buiten het vertrek gedragen, maer niet te bedde: zy hadden 's meesters teekenen begrepen.

Alsof eindelyk eene lichtstrael voor de oogen van Martha's broeder ware komen schemeren, stond hy op en zegde met vlammende oogen:

‘Welaen, meester Steven, zeg my nu voor goed, waer is myne zuster?’

‘Herman, myn goede jongen,’ deed Steven met fynheid, ‘ik ben immers geen duivelsbander⁽¹⁾ die de geheimste zaken weet; ware ik gelast geweest met de bewaring der lieve Martha, zekerlyk zou ik weten waer zy gevaren is. Nu, myn vriend, blyf hier tot morgen, en dan zullen wy te samen gaen zoeken naer het kind.’

Herman nam dit antwoord voor eene soort van spotterny; alreede verweet hy het zich als eene misdaed, dat hy de dischgenoot van den booswicht had willen zyn. Hy riep den knecht toe, dat hy het peerd zou gaen uit den stal halen. Als hy wederom alleen was met meester

(1) Duivelsbanders, noemt men in het bergachtige Limburg eene soort van bedriegers, die aen de ligtgeloovige menschen, gestolene of verlorene zaken aenwyzen.

[p. 311]

Steven, zegde hy tot dezen op eenen vasten toon:

‘Hoor wel kerel, wat ik u hier verklare: door u of ten minste op uw bevel is Martha geschaekt, is Roos ook weggevoerd; myn besluit is onherroepelyk genomen, indien Martha en Roos niet binnen deze week onverlet aen huis zyn; indien een hairken op haer hoofd gekrenkt wordt, dan doe ik u lyden als een martelaer. Zie, uw hoofd verbryzel ik tegen den muer dat de hersenen tegen den zolder vliegen.’

Op dit oogenblik was Herman des te gevaerlyker, daer hy bedwelmd was door den drank en nog niet tot die krachteloosheid was vervallen, die op den drank langsom meer volgt; die den dronken man ryk maekt zonder geld, wys zonder verstand, en sterk zonder kracht noch magt... in zyne verbeelding!

Steven zag het gevaer en toonde eene overgroote meêdoogendheid, om zich van den jongen Herkules te ontmaken. Inderdaed vertrok deze, Steven nog voor 't laetst toeroepende: ‘wacht u van myne wederkomst!’

Nauwelyks was Herman buiten den vlakken weg, of noodzakelyk moest hy door eenen hollen weg, die aen beide kanten door hagen omzoomd was. De duisterheid belette hem eene hand vôôr zyne oogen te onderscheiden; des

[p. 312]

niettegenstaende dreef hy het peerd met de sporen voort enren de, dat hem de hairen rondom het hoofd floten! Maer eensklaps ontmoet het dier eene koord die over den weg gespannen was; het struikelt en rolt met den ruiter tegen den grond!

Tien kerels werpen zich te gelyk op hem en binden hem armen en voeten te samen! Hector, aengerand door een groot aental honden, scheurde, beet; maer wat wilde hy doen? Hy vlugtte; maer niet verre! Want op eenen zekeren afstand volgde hy de karre, waerop men Herman geladen had.

Wanneer de dronkenschap over was, ontwaekte hy: een flauw lampje brandde naest hem; hy lag op den blooten grond... in een duistere spelonk... aen handen en voeten gebonden!!!

Keeren wy nu - onder den tyd dat de broeder zich te laet berouwt van niet 's herders waerschouwingen te hebben gevolgd - naer de overige kennissen terug.

Nauwelyks had Herman de kruin des bergs bereikt, om achter de zuster te vliegen, of de grysaerd zat reeds op het oude peerd en draefde regtstreeks door Meersen, Sint-Geerlink naer Hulsberg. Vóór dat hy nog dit laetste dorpken

[p. 313]

bereikte, vond hy Roos naest den weg liggen; zy was letterlyk uitgeput, huilde en kermde op eene hartverscheurende wyze. Men verbeelde zich de anderszins blozende meid zonder schoenen aen de voeten - zy had ze in het slyk laten steken - met hangende hairen; het aengezigt met bloed geverfd, dat uit neus en mond gestroomd was en zich met het stroomende zweet vermengd had: zy was schier onkenbaer. Een zilte traen kwam uit 's grysaerds oog, als hy Roos in dien afgryselyken staet zag.

Op 's mans vraeg hoe zich het feit had toegedragen, verhaelde zy het volgende:

‘Ik bevond my met Koob Fredriks, onder de Hoogmisse, aen huis; deuren en vensters waren gesloten en vergrendeld; maer wy hadden verzuimd Hector buiten te laten. Misschien kon de misse half geëindigd zyn, wanneer ik de koeijen ging voederen; Koob vergat zekerlyk achter my de deur te grendelen. Zoodra ik in den stal kwam, sprongen eensklaps twaelf vermomde kerels te voorschyn; hielden my den mond toe, zoo dat ik niet schreeuwen kon; twee boeven stopten my den mond aenstonds vol hooi, terwyl een derde my handen en voeten te samen bond; waerna zy eenige bonden stroo op my wierpen! Negen anderen liepen naer het huis;

[p. 314]

eenen tyd lang hoorde ik Rector zich woedende verweeren; maer alles moest er geschied zyn; want de kerels kwamen terug naer den stal. Door de opening, welke tusschen de strooschoven gebleven was, zag ik twee boeven onze bonte koe by den kop vatten, en weldra tapten zy haer eene groote hoeveelheid bloeds af, hetwelk zy in eene verkensblaes opvingen! Een oude kerel - zyn hoofdhair was byna geheel grys - bond de bloedblaes onder zynen kiel om de lendenen! Als dit gedaen was, gaf hem een groote kerel, met rood hair, een mes over, zeggende:

‘Ga nu ginds op den wegel liggen en zoodra zy uit de kerk komen, dan steekt gy in de blaes en smyt het bebloed mes van u weg. Voor het overige zult gy letterlyk uitvoeren, wat u opgelegd is! Loopt de broeder naer Geulle, zoo als men berekend heeft, dan springen wy toe; wil de deerne de vlugt nemen, dan houdt gy haer vast; het rytuig staet gereed op den berg en tot daer zullen wy haer wel dragen, al ware zy van lood gemaekt! Zou de jongen, tegen alle gedacht, naer zyn huis komen, dan branden wy hem door den kop, moet het zyn!

‘Achter het geven dezer bevelen, verlieten zy allen den stal en begaven zich waerschynlyk in huis. Ik poogde eerst mynen mond te ontlasten

[p. 315]

van het hooi; wanneer ik - na onzegbare moeite te hebben aengewend - den mond vry had, begon ik met myne tanden aen het touw te knagen. Juist waren myne handen los, wanneer ik een dof gekerm en het geloop van de boeven hoorde, ik werkte ook myne voeten vry en liep naer buiten; maer reeds ontwaerde ik de dieven boven den berg! Ik liep achter hen: buiten Catsop - in het vlakke veld - zag ik een rytuig den weg naer Meersen inslaen; twee sterke peerden sleepten hetzelve met zoo veel rapheid voort, dat het my onmogelyk was het in te halen! Aen Meersen sloegen zy eenen omweg in; ik achtervolgde altoos! Eindelyk bezweek ik eventwel van vermoeijenis: ik viel hier ter aerde en weet verders niets meer dan dat de dieven, ter linke zyde van Hulsberg, zyn afgedaeld. Volg het spoor, eerweerde Heer, ik kan niet meer gaen; zoodra ik eventwel een weinig uitgerust ben, dan keer ik terug naer de bergwooning, om die te bewaken en Herman te zeggen, wat ik weet; hy moge de goede Martha nog redden uit hunne klauwen!

‘Ik wensch niets zoo zeer van harte als maer dood te zyn, indien myne lieve meesteresse moest ongelukkig zyn, riep de getrouwe meid, hare handen ten Hemel opheffende: Red haer,

[p. 316]

gy kunt het alleen, gy zyt immers een heilige! Hier neem ik de plegtige belofte op my, dat ik - schenkt my God tyd en gezondheid - tweemael blootvoets, voor eenige spys, water en brood nemende, zal bedevaerten naer Scherpen-heuvel, om de H. Maegd te bedanken voor de verlossing van Martha.’

De grysaerd was heviglyk geschokt, maer spande al zyne krachten in om een vertrouwen te laten blyken, hetgeen niet in zyn hart lag.

‘Keer zoo spoedig weêr als 't uwe uitgeputte krachten toelaten; ga slechts tot Sint-Geerlink by den pastoor en verzoek hem, in mynen naem, dat hy u de middels aen de hand geve om, zoo spoedig als mogelyk is, tot Geulle te geraken. Stel daer de onzen gerust; nog dezen nacht hoop ik weder te keeren met Martha; men beware myn huis met de grootste zorgvuldigheid, om anders geene redenen, dan dat daer misschien het eenigste hulpmiddel berust om Martha en - wie weet het - Herman te redden!’

Zeggen wy hier dat, Roos - getrouw aen de voorschriften van den grys - zich naer Sint-Geerlink begaf, van waer zy, nog voor den avond, te Geulle aenlandde en den aen haer opgedragen last getrouwelyk overbragt. Volgen wy thans den priester.

[p. 317]

Deze nam aenstonds den weg, welken hem Roos had aengewezen; liet Hulsberg ter regter, Voerendael ter linker hand liggen en kwam omtrent den vyven 's namiddags te Heerlerheide aen, wanneer Herman al sedert een halve uer van daer vertrokken was.

De grys - om zekere redenen, welke de lezer ligtelyk gissen zal, beter onderrigt dan Herman, vroeg aen den eersten persoon den besten de wooning van Hendrik Deerks. Deze hem aengewezen zynde, werd hy weldra door den schyn-heiligen baes van het peerd geholpen: hy stapte binnen 't huis, waer de beide echtgenooten nog alleen waren.

Niets ter wereld was aerdiger om zien dan Hein's plooijend, nederig en tevens snugger gelaet, hetgeen hy, met alle geweld, wilde belangryk doen voorkomen. De blauwe wollen muts, die altoos als op zynen hoofdschedel geplakt scheen, wierp hy in den hoek; zyn been was geheel en al gebruikbaer geworden. Op eenen toon, welken hy bekwaem geloofde om in eens het vertrouwen en de gunst des priesters te winnen, wendde hy zich tot het berookt wezen, dat tevens zyne vrouw en baes was:

‘Vrouw’ zegde hy ‘de eerweerde priester, dien gy hier ziet, doet ons de eer aen in deze

[p. 318]

zondaers-wooning te treden; vragen wy te samen zynen zegen! Lange en zware dagen sleten wy, de eene aen de zyde van den andere; de Heer moge ons genadig zyn op het uer, dat hy bestemd heeft om ons tot zich te roepen.’

By deze woorden vatte Hein 's wyfs hand en trad met haer voor den herder. Deze wierp de verzwakte oogen op het paer; hield dezelve styf op hen gevestigd en zegde dan langzaem, op de woorden drukkende:

‘Hein Deerks is uw naem, zoo ik my niet bedrieg?’ Hein knikte ja.

‘De vrouw, naer ik hoor is uwe gade: ik ben van verre gekomen om u beiden te spreken; u vooral baes Hein! Eens vooral moet ik u waerschouwen, dat wat ik u ga vragen of zeggen, zoowel aen u als aen my bekend is. Ik wil slechts beproeven hoeverre uwe regtzinnigheid gaet...’

‘Gy moogt er eene kerk op bouwen, eerweerde heer,’ zegde Hein met verbazing!

‘Ik zal het gaen zien en er over oordeelen,’ hernam de grys met nog meer ernst dan te voren; ‘gy gelooft aen God, wiens zegen gy van zynen nederigen dienaer afsmeekt; die alreede het uer bepaeld heeft, in zyne almagt en j alwetendheid, waerop gy voor Hem zult ver-

[p. 319]

schynen! In naem van den levenden God bezweer ik u, dat gy my de waerheid zegt, zonder iets te verzwygen!’

‘Die zal ik zeggen,’ viel Hein in, terwyl zyne stem, zoowel als zyn lichaem, beefden.

‘Wel, baes Hein, wel, ik zal u dan vragen of het waer is of niet, dat dezen morgen eene deugdzame jonge dochter te Geulle geschaekt en weggevoerd is?’

Hein, door den starenden blik des priesters geboeid, antwoordde:

‘Ja, eerweerde Dienaer Gods, waerheid heeft uwe mond gesproken, geloof ik.’

‘Zoudt gy durven loochenen, Hein, dat de Bokkenryders die misdaed begingen?’

‘Ik durf noch loochenen, noch bevestigen, ik weet er niets van, was 't antwoord.’

‘Heeft Steven Doodryk het feit bevolen, ja of neen!’

‘Daeromtrent kan baes Hein, tot zyn grootste spyt, den eerweerden herder niet voldoende antwoorden; Steven is een wys man, die zich wel wachten zou my zoo iets aen den neus te hangen, indien hy het beraemd hadde!’

‘Zoudt gy ook ontkennen, dat meester Steven onlangs zich plegtiglyk verbonden heeft de bedoelde dochter en haren broeder, binnen wei-

[p. 320]

nige dagen, in handen der Bokkenryders te leveren? Antwoord zonder omwegen; indien uw geheugen te kort schiet, ik zou het wel een beetje kunnen verlengen!’

‘Heeft Steven zich verbonden dien aengaende’ deed Hein met berekende dubbelzinnigheid ‘zoo was het toch zekerlyk niet jegens my.’

‘Hein’ onderbrak hem de grys met nadruk ‘gy beliegt my! Wanneer Steven die afschuwelyke verpligting op zich nam, waert gy zekerlyk tegenwoordig; meer zal ik u thans niet zeggen. Maer gy bekendet aenstonds te weten, dat het meisje heden weggevoerd is: waervan weet gy dat?’

‘Van den broeder, die over een halve uer eerst myn huis heeft verlaten: een brave, maer ongemakkelyke jongman, op myn woord; hy ook wilde de zuster van my geschaft hebben, maer wat kan ik er aen doen, ik weet ze niet.’

‘Wat hebt gy met den jongman afgesproken en verhandeld’ vroeg de grys?

‘Kent uwe, wel eerweerde, den pastoor van Geulle’ vroeg Hein's wyf, die nog altoos eene stomme rol vervuld had?

‘Dien ken ik des te beter, daer ik het zelf ben, met lyf en ziel’ antwoordde de grys,

[p. 321]

verbaesd staende over de zonderlinge vraeg. ‘Zoudt gy daeraen twyfelen’ voegde hy er by ‘ik kan u overtuigen van de waerheid.’ Onmiddelyk gaf hy eenige byzonderheden op, aengaende Herman, het rooven der zuster en het schier verongelukken van Steven, zoodat het wyf ten volle overtuigd was. Ook zegde zy, op eenen genoegzaem gebiedenden toon, waeruit de grys opmaekte, dat men ten huize van Hein de weekletters⁽¹⁾ niet moest van achteren naer voren lezen:

‘Hein, ik wil dat gy den eerweerden heer zegget, wat gy met den jongman zoo aenstonds hebt afgesproken, wat gy beloofd hebt te doen en hy te geven!’

Juist stond Hein op het punt van zich naer de voorschriften der gade te gedragen, wanneer

(1) De weekletters zyn: Z.M.D.W.D.V.Z. (zondag, maendag, enz.) Deze letters lezen sommige lieden ook wel: za man doe wat de vrouw zegt. Leest men ze van achteren naer voren, dan bekomt men: Z.V.D.W.D.M.Z. (zaturdag, vrydag, enz.) of als boven: Za vrouw doe wat de man zegt. Een ware letterspeling, waeruit volgt, dat de uitdrukking: de weekletters van voren naer achteren lezen, zeggen wil: daer is de vrouw baes. Onder deze letters worden de dagen der maend geplaetst, en zyn eene zigtbare almanak.

[p. 322]

eensklaps de deur openging: de Rosse Dirk van Hulsberg stond voor den priester en Hein! De baes en Dirk waren even verbaesd en 't ontsnapte den grysaerd geenszins dat hy er de schuld van was!

De Rosse Dirk vroeg een glas bier en had onder het drinken de gelegenheid om aen Hein een ligt teeken te geven en dan het vertrek te verlaten; Hein volgde zynen geduchten makker naer de achterkamer, waer zy te samen eene onderhandeling gingen hebben van groote aengelegenheid!

De priester bleef alleen met het wyf in de voorkamer.

In weinige woorden openbaerde Hein's wyf alles wat tusschen Herman en den baes verhandeld was geworden. Hoe beperkt zy anderzins ook ware, vergat zy niet - onder 't verhael - te tasten of de priester werkelyk bereid was tot het betalen der uitgeloofde twee duizend of duizend luiksche guldens. Wanneer deze laetste haer daeromtrent genoegzame voldoening had gegeven, haer door de meest verhevene en hartroerende beweegreden aenporde tot het helpen verlossen der deugdzame dochter, antwoordde het wyf, op eenen beslissenden toon:

‘Vertrek gerust naer uw huis, eerweerde

[p. 323]

Heer, ik zal den baes zyne beloften indachtig maken; myne twee zoons ook zullen niet rusten vooralleer uwe beschermelinge verlost is: betrouw op my; verwyder u hoe eerder hoe liever, opdat u geen ongeluk overkome! Ware ééne myner zoons t'huis, ik zou hem met uwe weleerweerde zenden!’

De priester verliet het huis; het wyf liep buiten; droeg eenen stoel, met behulp van welken, de stokoude man op het peerd geraekte. Eerst laet in den avond kwam hy te Geulle aen de bergwooning, niet weinig verlegen zynde over het uitblyven van Herman, die voor's priesters aenkomst alreede van Hein's huis vertrokken was. De voorwendsels van geruststelling ontbraken eventwel niet, en zoolang de ongelukkige schipbreukeling een enkele reddingsplank ziet, verlaet hem de hoop niet. Dusdanig was ook het geval met den ouden priester: hy keerde naer de pastory terug, waer hy eenen ongerusten nacht doorbragt.

Den volgenden morgen, in het krieken van den dag, was Roos alreede aen huis, om den priester kennis te geven, dat Hector en het peerd - gedurende den nacht, elk afzonderlyk - waren teruggekomen. Nu steeg plotseling de verlegenheid ten top; maer de grys was van een

[p. 324]

al te gezond oordeel voorzien om niet te beseffen en door de daed te toonen, dat men door neêrslagtigheid en wanhoop niets wint. Hy boezemde aen Roos meer vertrouwen in dan hy er zelf in zyn hart koesterde. Hy verbood haer iets te ondernemen, wyl hy zich alleen met de middels van opsporing wilde belasten, en in dezelve eenheid en samenhang doen heerschen.

Nog dienzelfden dag doorkruisten eene menigte zendelingen de omstreken, met aenbevelingsbrieven voor al de geestelyke en wereldlyke overheden: de dagen van vierden, vyfden en zesden mei liepen voorby; al de zendelingen kwamen achtervolgens terug, zonder iets hoegenaemds ontdekt te hebben.

Zeggen wy nogtans, dat de grysaerd er verre van af was, alle hoop te hebben opgegeven; integendeel kwam een voorval hem nieuwen moed inboezemen. In den avond van den vyfden mei zat hy in zyn vertrek, naest een klein lampken, bezig met eenen bundel papieren te doorsnuffelen; van tyd tot tyd schreef hy eenige woorden op een blad papier, en zette dan de onderzoekingen voort. De klok sloeg elf ure, wanneer van buiten op het venster geklopt werd. Na de noodige voorzorg te hebben genomen, om aen geenen overval te zyn blootgesteld, opende de pries-

[p. 325]

ter de deur en dezelfde vermomde verscheen, voor den tweeden keer, in zyn huis. Met blydschap herzag de grysaerd ditmael den geheimzinnigen boodschapper, dien hy zelf welkom heette.

Deze nam aenstonds het woord, in volgender voege:

‘Eerweerde heer, gy hebt zekerlyk myn eerste bezoek niet vergeten; de waerschouwingen welke ik toenmaels gedaen heb, zyn nutteloos geweest, zy overtuigen u eventwel van myne opregtheid. Ik zegde alsdan, dat Steven de twee kinders van Hendrik Ruyter vervolgde en dat zy op hunne hoede moesten zyn tot den zevenden mei. Heden is het de vyfde der maend en beide zyn in de klauwen gevallen van den kapitein Steven! Eerst zal ik u vertellen wat den broeder aengaet, die achter de zuster gereden was; deze is op Steven's aenraden overvallen op de terugreize naer huis, op dit oogenblik ligt hy gekoord en gekneveld in den kelder van het vervallen spookhuis, naby de wooning van Hein Deerks! Het zou my misschien mogelyk zyn hem te verlossen; maer ten eerste zou ik de vier Bokkenryders, die hem dag en nacht bewaken, moeten ombrengen en myne handen wil ik met geen bloed bevlekken, 't en zy in den uitersten nood

[p. 326]

en om het leven der onschuldige kinders te redden! Ten andere, zoo ik den broeder redde, dan is 't zeker, dat de zuster oogenblikkelyk wordt omgebragt, door den goddeloozen Steven! Tot haer is niet te geraken, want de kapitein alleen heeft den sleutel van de spelonk, waerin zy is opgesloten, niemand dan Steven nadert haer en er is byna een wonder des Hemels noodig om de kinders te verlossen!

‘ô, Om Gods wil “viel de grysaerd in, terwyl een tranenvloed langs de magere wangen afstroomde” zeg my, edelmoedige man, wat moet er gedaen worden om de kinderen te redden? Is er geld noodig, spreek, ik zal het te samen halen, het by de brave menschen gaen vragen als eene aelmoes.’

‘Geen geld kan helpen, Steven wil wraek uitoefenen: hy wil bloed en geen geld!’

‘Dus blyft er anders niets overig dan geweld met geweld te keer gaen.’

‘Te veel middels van geweld in 't werk leggen, ware den ondergang, het einde der kinders bespoedigen en my op 't beslissende oogenblik onmagtig maken.’

‘Wat moet er dan gedaen worden’ riep de grys ‘o zeg het my toch spoedig?’.

‘Luister dan wel en volg mynen raed stip-

[p. 327]

telyk. Morgen avond is bestemd om de beide kinders in handen en aen de wraekzucht der Bokkenryders over te leveren; by de grieven, welke Steven en zyne makkers alreede tegen de kinders van Ruyter hadden in te brengen, komt thans nog de schrikkelyke les, welke hun de broeder heeft gegeven aen de bergwooning. Gy begrypt dus dat het vonnis uwer beschermelingen al rap zal gemaekt zyn: alles wat hun te wachten staet is, ongehoorde kwellingen en eene schrikkelyke dood! Morgen blyft er anders niets te doen overig dan de papieren, welke ik in uwe handen heb geleverd aen iemand toe te vertrouwen, die belast zal zyn er mede te handelen, naer bevind van zaken, in geval wy allen zouden omkomen. De bedreiging eener geregtelyke vervolging mag eventwel maer in den uitersten nood gedaen worden, wanneer alle andere hoop verdwenen is!

‘Zoek morgen vier moedige en gelrouwe mannen te samen; doe onder anderen Jozef Jansen van Lutterath de wete, dat hy u moet vergezellen: hy is een jongen, die by buitengewoone krachten, een zeldzaem overleg en grooten moed paert. Juist op slag van tien ure, dringt gy in de wooning van Hein Deerks; door beloften, geld, zelfs door geweld - moet het zyn -

[p. 328]

dwingt gy Frans, den zoon, en de vrouw van Hein om u allen in de achterkamer te leiden; daer vindt gy eene kleerkasse, welke gy met een bruinachtig koperen kopken links weg te draeijen van achteren opent! Van eene dievenlantaern voorzien, dringt gy door tot eene sterke deur; daer blyft gy met bylen gewapend luisteren, tot dat gy de woorden wraek en verlossing hoort uitspreken! Op dat oogenblik randt gy de deur aen met vier paren felle ermen en poogt ons, zoo rap als mogelyk is, ter hulp te komen! Want ik ook, zal er zyn; ik ook, ben eene Bokkenryder, maer eene berouwende Bokkenryder!

Breng gy, eerweerde heer, de zuster aenstonds buiten het gewoel, indien het mogelyk is, wy zullen gezessen ons misschien eenen weg banen door den hoop. Men houde buiten eenige peerden in gereedheid, om in tyds en rap genoeg te kunnen vlugten; want geene van ons allen zou het ontkomen, indien een Bokkenryder konde vóór ons buiten de spelonk geraken om aen zyne makkers der omstreek kennis te geven van het voorval! Als de hagel des hemels zouden zy ons op het lyf vallen; neen, geene van ons allen zou het ontvlugten!

‘Maer gy, beschermengel der beide deugd-

[p. 329]

zame kinderen, zegt dat gy ook Bokkenryder zyt; hebt gy u alreede met uwen God verzoend?’

‘Nog niet, eerweerde heer, morgen zal ik u myn berouw en de begeerte van my te bekeeren, op eene schitterende wyze toonen, en overmorgen hoop ik, dat gy my weerdig zult bevinden om myne zonden te vergeven.’

‘De bekeering mag geen oogenblik uitgesteld worden bemerkte de zorgvuldige herder met goedheid vrees, myn vriend, van in uwe zonden te sterven.’

‘God kent de opregtheid van myn leedwezen; hy zal my genadig zyn en niet toelaten, dat ik bezwyke in myn goed voornemen,’ antwoordde de onbekende met aendoening’ Dan voegde hy er aenstonds by:

‘Wacht een beetje, eerweerde heer, ik vergat u nog iets te zeggen. Er is een tweede ingang naer het spelonk, waerin de hoofden der Bokkenryders morgen avond zich vergaderen zullen; dezelve is in den kelder van het vervallen huis, genaemd het Spookhuis, aen de zuidzyde van den kelder; plaets daer ook een paer onversaegde mannen, die er niemand laten uitgaen. Hunne taek zal zeer gemakkelyk zyn, indien zy ten half tien ure eenen hoop aerde tegen de kelderdeur

[p. 330]

werpen. Breng de mannen zelf ter plaetse; want geheel de spookery is anders niets dan een uitstrooisel der Bokkenryders, die langs dien weg de bygeloovige menigte van deze plaets verwyderd houden! Nog twee dingen heb ik van uw weleerweerde te verzoeken: ik hoop dat gy geen van beiden zult afslaen.’

‘Spreek, myn vriend, al wat in myne magt is staet ten uwen dienste,’ zegde de grys met eene buitengewoone gulhartigheid.

‘Ik heb eene zuster, eene engelin, haer wil, haer mag ik niet blootstellen aen de woede en wraek der Bokkenryders! Ik zou derhalve wenschen, dat zy van morgen af aen de bergwooning, of elders by brave menschen, werde gehuisvest, tot dat ik myne zending volbragt hebbe.’

‘Zy kome morgen naer myn huis’ viel de grys in ‘zy zal als een kind van my of de mynen ontvangen worden. Nu uw tweede verzoek, myn vriend!’

‘Bestaet hierin,’ antwoordde de onbekende, ‘dat gy my eene lyn schrift geeft van uwe hand, welke de jongman, uw vriend, zal kennen.’

‘Wat wilt gy dat ik schryve,’ vraegde de grys met belangstelling?’

[p. 331]

‘Anders niets dan by voorbeeld: ‘Die u dit briefken geeft, zal poogen u te redden; als hy de woorden wraek en verlossing uitspreekt, spring hem by, dan moet er overwonnen of gestorven worden! Ik ben digt by u met hulp. Moed, myn vriend, moed!’

Zonder spreken ging de priester een stuk papier zoeken, alsmede de overige schryfbehoeften en krabbelde de vorenstaende woorden. De onbekende nam het papiertje; vouwde hetzelve te samen en stak het in zyn zak. Dan zegde hy:

‘Myne tyd is gekomen; nog dry groote mylen heb ik af te leggen en veel maetregelen te nemen, eer de avond van morgen invalt; men zorge voor myne zuster!’

‘Maer, bemerkte de grys opstaende en de hand van den vermomden vattende, mag ik u, weldadig wezen, niet kennen?’

‘Nu nog niet, overmorgen wel, als gy zult gezien en gehoord hebben, wat ik ga ondernemen voor twee deugdzame kinderen. Nogtans, aen eenieder wat hem toekomt, alle myne goede voornemens, myne bekeering ben ik aen myne zuster verschuldigd. Hare goede voorbeelden hebben my het zonnelicht doen zien, waervoor myne oogen blind waren.

[p. 332]

‘Ontvang dan mynen zegen’ zegde de priester en een kruis slaende, murmelde hy een diepgevoeld gebed. De vermomde vertrok; eene traer rolde van onder het vermomsel. Zien wy thans wat en waer Martha was.

Zoo als het de roovers hadden afgesproken, in den stal der bergwooning, wierd het spel afgespeeld: zelfs had een Bokkenryder de godtergende taek op zich genomen van den herder, door eene geveinsde biecht, zoolang als 't mogelyk was op te houden. Ook zoodra Herman zich verre genoeg verwyderd had om geen geroep meer te kunnen hooren, kwamen vier kerels toegesneld van den kant der bergwooning! Martha wil naer de rigting van Geulle vlugten; maer eensklaps springt de ingebeelde stervende op zyne voeten; vat het meisken by de kleederen en houdt haer tot dat de vier gedrochten ter plaetse waren! Zy stoppen haer den mond; getweeën nemen zy haer tusschen hen op de armen en vlugten met haer den berg op, met even zoo zooveel gemak, alsof het eene pop ware geweest! Daer wierpen zy haer in een gereedstaende rytuig en joegen over Meersen, Sint-Geerlink en Hulsberg tot naby Heerlerheide, altoos de dorpen vermydende.

Aen een afgelegen huis hield het gespan stil;

[p. 333]

de roovers namen het meisken gevoelloos en meer dood dan levende uit het rytuig, droegen hetzelve binnen 't huis in een duister vertrek, en deden daer eenig grof voedsel gereed maken, voor hen en de maegd, waeraen deze eventwel in 't geheel niet roerde. Het gespan verdween: zoodat zy geloofde daer te moeten blyven. Omtrent de vyf ure van den namiddag, vertrok de Rosse Dirk van Hulsberg; de makker en de vrouw van den huize bleven alleen by Martha; zy onderhielden zich in eene soort van geheimzinnige tael, waervan de maegd niets verstond. Somtyds borsten zy in een schaterende gelach uit, en aen hunne vuige en onbeschaemde blikken kon het brave meisken niet wederstaen; het verborg zyn aenschyn met zynen voorschoot, en gaf vollen loop aen hare droefheid!

De Rosse Dirk had zich regtstreeks naer de zwaen begeven, en den priester daer vindende, was hy met baes Hein naer de achterkamer gegaen. Hier verhaelde hy omstandiglyk, op welke sluwe wyze, zy zich benomen hadden om zich van de dochter van Hendrik Ruyter - den kapitein-verrader - meester te maken.

‘Zoo, zoo’ deed baes Magersop, den eenvoudigen spelende, ‘gy hebt dus alreede het duifken in de kooi; men moet Dirk van Huis-

[p. 334]

berg zyn om zulke rollen kunstiglyk af te spelen. Maer waer ergens ligt de pop in de wieg?’

‘Hein, Hein, gy zoekt my te vleijen’ zegde de Rosse Dirk ‘gy hebt al wederom iets op uwen lever. Daervan wordt er thans eventwel niet gehandeld; ik zal u liever met de bevelen van den kapitein bekend maken, luister en gehoorzaem stiptelyk: zoohaest het duister is, breng ik den buit hier; gy houdt deze kamer gereed om er de schoonheid te herbergen; niemand mag by haer toegang hebben dan uw wyf en de kapitein, wanneer hy het goedvindt: daerom is hy hoofdman. Gy blyft verantwoordelyk voor den schat; is hy hier niet in genoegzame veiligheid, gy moogt hem ginds, - op het spelonk doelende, - achter de grendels steken; geenszins nogtans waer verdelgende werktuigen zyn; Steven wil eene levende schoonheid, maer geen lyk! Gy weet het, Hein, de voorzigtigheid is de moeder van den glazenwinkel en meester Doodryk lacht er niet mede, als 't op nauwkeurig en gehoorzaemheid aenkomt.’

‘Ik zal my steeds herinneren’ antwoordde Hein met eene gemaekte onderdanigheid ‘dat gy in 's hoofdmans naem spreekt; hy mag op my rekenen, dat behoef ik u, mynen makker, sedert twintig jaren, niet te zeggen; gy weet het by

[p. 335]

ondervinding. Nu, hoor eens Dirk - voegde Hein er met voorbedachtzaemheid by, ten einde den makker te blinddoeken - die oude huichelaer kwam zoo even in huis achter de dochter zoeken; gelukkiglyk heb ik hem zooveel op den mouw gespeld, dat de sul geheel en gansch van het spoor moet afraken; het zou my niet verwonderen, indien morgen en de volgende dagen, een geheel leger boeren de mergelgroeven van Valkenberg afliepen om in dezelve het verloren schaep te gaen zoeken.’ By deze woorden stiet de baes eenen krampachtigen lach uit waerby die van Satan slechts een glimlachje mag genoemd worden!

‘Wel, Hein, wel! wacht u eventwel van de klapzucht: gy weet immers dat, alwie veel klapt, veel moet weten of veel liegen! Daer nu 't eerste by u het geval niet is, zou het tweede noodzakelyker wyze moeten intreden en overal worden er mannen gevonden, die leugens van waerheid weten te onderscheiden. Zegt gy dan aen zulke mannen zwart, dan gelooven zy wit, gy ziet derhalve, dat liegen niet altoos ten doele leidt.’

‘Gy zoudt dan gewild hebben, dat ik maer zoo regtuit aen den ouden bedrieger gezegd hadde wat ik wist, noch min noch meer,’ bemerkte Hein met fynheid?

[p. 336]

‘Dat niet, maer men trekt de schouders op, als om te zeggen: man ik kan niet verstaen; ik weet niet waervan gy spreekt; ofte wel, men speelt den verontweerdigde.’

‘Dank zy u voor de les, de dwaze Hein zal er zyn voordeel mede doen,’ antwoordde deze, op eenen dubbelzinnigen toon, welke aen den Rossen niet ontsnapte.

‘Ik ga de pop aenstonds halen,’ zegde Dirk ten slotte, ‘houd de wieg gereed. Nog eene aen-beveling: levende mag zy niet van uw gebied weggaen; uw leven staet op het spel; is zy eens hier, dan zyt gy alleen verantwoordelyk voor haer!’

‘Ik zal myne pligten doen met nauwkeurigheid,’ antwoordde de baes!

‘Noch min noch meer,’ viel de Rosse in, en voegde daerby eenen overvloed van zoo vuile en zedekrenkende bemerkingen, dat de schryver liever zyne pen zoude voor altoos verbryzelen dan dezelve neêrschryven.

De beide boeven verlieten de achterkamer, en by het wyf komende, vonden zy den ouden priester niet meer. Daer zy alleen waren, begon Dirk aen Hein's wyf de les voor te spellen van puntje tot draedje, hoe zy het meisken te behandelen, en wat zy aen hetzelve te geven en te weigeren

[p. 337]

had. Ondertusschen viel de avond langzamerhand in; Dirk vertrok en kwam omtrent de negende uer met den makker weêr en leverden hun Martha over.

De ongelukkige maegd was dermate ontsteld, dat zy als 't gevoel van haer bestaen verloren had! Zy had verkozen te gaen om niet door de handen der gedrochten bezoedeld te worden; want zy beefde als een blad, zoodra de eene of andere eene hand naer haer uitstak! By hare aenkomst, in de Zwaen, werd zy oogenblikkelyk in de kamer geleid, welke voor haer bestemd was. Nauwelyks bevond zy zich alleen, of zy viel op hare kniën; bad den God van genade om hulp en bystand, en moest zy den kelk drinken, dat dan de wil des Hemels en niet de hare zoude geschieden!

Weldra werd zy kalmer; zy zag niets anders dan de dood te gemoet.

‘ô’ Zoo zuchtte zy ‘mogt ik, vóór dat ik van de wereld scheide, nog roaer éénmael mynen lieven broeder zien, hem omhelzende sterven! Maer neen, zooveel geluk mag ik niet verwachten!’

Nog was zy met deze en soortgelyke verzuchtingen bezig, wanneer de bazin binnen het vertrek trad. Marlha verschrikte heviglyk, maer

[p. 338]

herstelde zich aenstonds, als zy zag dat het eene vrouw was die binnenkwam. Beurtelings wierp de maegd de oogen op de zuivere huismeubelen en op het berookte wyf. Deze wel wetende dat de Rosse Dirk alles bespiedde, nam tegenover het meisken eenen barschen toon aen, ofschoon de bazin getroffen was, door de hemelsche kalmte en gelatenheid van het slagtoffer, dat voor haer nog altoos geknield zat.

‘Gy, vrouw,’ riep Martha eensklaps uit ‘hebt u toch zekerlyk niet met het ambt van beul belast! ô, Ik zou my dood schamen voor u en voor my, indien ons geslacht zich zooverre moest vernederen! Laet dat handwerk, ik bid er u om, aen de mannen over!’

‘Kom, kom’ zegde het wyf ‘wat klapt en ratelt gy van beul en van geslacht; gy zyt voor iets anders goed, dan voor omgebragt te worden! Wees wys, uw lot zal nog benydenswaerdig worden! Toon dat gy eene vrouw zyt, en geen kind!’

Martha's eergevoel en zuivere zin werden zoodanig ontroerd door deze meer dan dubbelzinnige tael, dat zy haer gezigt met den voorschoot bedekte en in eenen tranenvloed uitbarste. Voor haer leven vreesde zy minder dan voor hare maegdelyke eer en zuiverheid.

[p. 339]

Hein's wyf was ontroerd en hield zich bezig met eenig eten en drinken op de tafel te zetten, waerna zy vertrok, het meisken aen zichzelve overlatende.

Een halve uer later, kwam zy terug en toonde zich geheel anders dan zy het den eersten keer gedaen had. Thans had zy medelydende woorden in den mond; wat meer was, zy gevoelde medelyden in haer hart. Datzelfde wyf gevoelde zich van jongs af tot de deugd genegen; maer - gelyk wy alreede hiervoren zegden - hare verbindtenis, hare omgang met booswichten, hare gedurige aenraking met ruw volk versmoorden het goede zaed, dat in haer lag. Zoodra zy een jong en godvreezend wezen onder hare oogen kreeg, begonnen de jeugdelyke herinneringen voor haren geest te zweven. Langzamerhand won haer 't medelyden, hetgeen den weg baent tot vertrouwelykheid, tot vriendschap en liefde. Als zy zag, dat Martha nog aen geene spyzen geroerd had en onbewegelyk haer zat aen te staren, zegde de vrouw met eene soort van goedheid, welke wonderlyk afstak met hare vorige ruwe tael, jegens Martha.

‘Dochter, als men zoo veel heeft afgestaen als gy, waerschynlyk zonder te eten, dan nuttigt men ten minste iets. Ik begryp nogtans, dat gy

[p. 340]

achterdochtig zyt: in uwen staet zou het iedere andere jonge dochter zyn! Gy moogt vry eten en drinken, wat ik u voorzet; ik zal 't u toonen!’ Inderdaed de waerdin gaf het voorbeeld, en Martha, ten einde haer niet te krenken, at en dronk, zoo niet met smaek, ten minste zonder tegenwalg: de natuer dwong haer. Zy begreep daerenboven, dat zy misschien alle hare krachten zoude noodig hebben; want zy verwachtte zich aen eenen hevigen stryd?

Weldra begon Martha te vragen waer zy zich bevond, wat men met haer wilde; wie hare vervolger was, en hoe lang zy daer moest blyven?

Op dit alles verklaerde de waerdin niet te kunnen antwoorden, voor reden gevende, dat men haer dienaengaende in eene volstrekte onwetendheid had gelaten.

Martha toonde eene onoverwinnelyke vrees voor alleen den nacht door te brengen en smeekte het wyf, op eenen zoo hartverscheurenden toon, om by haer te blyven, dat hetzelve eindelyk in de bede toestemde; wat meer is, zy was te vreden, dat haer de dochter eenig vertrouwen schonk. Deze konde eventwel de oogen niet sluiten; slechts als de dag aenbrak, viel zy in eenen verkwikkenden slaep, welke voortduerde tot dat het byna middag was. Als zy

[p. 341]

ontwaekte, stond Hein's wyf voor het bed op haer te staren; eene traen liep langs hare vergeelde wangen. Op dit zien, sprong Martha uit het bed en vloog de oude om den hals, terwyl zy uitriep:

‘Gy zyt eene goede vrouw; want gy hebt medelyden met myn ongelukkig lot. Gy zyt moeder, want gy stort eenen traen over een onschuldiglyk vervolgd kind. ô, Ik bedank u, uit den grond myns harten, voor uwe deelneming. Blyf toch altoos by my, laet my niet alleen; want schrikkelyke beelden hebben my voor den geest gezweefd.’

De waerdin, meer en meer aengedaen, kon niet langer wederstaen aen het inwendige gevoel, dat haer bemeesterde; zy verhaelde aen Martha, dat hare broeder, nog vóór haer, was aen de Zwaen geweest; dat hy op het spoor der zuster zynde, waerschynlyk nog zou wederkeeren; dat men hem niets stelligs had kunnen verzekeren, om reden dat zy er nog niet was gebragt en men van hare aenkomst niets wist!

Meer wilde het wyf niet zeggen; het gaf aen Martha - op hare begeerte dienaengaende geuit - eenig naeiwerk, waermede zich de maegd bezig hield in 't vervolg.

[p. 342]

Den tweeden nacht ook bragt de vrouw by de maegd over; op 's meiskens bede moest het wyf zich by Martha te bed leggen.

Den volgenden dag (5 mei) achter den middag, kwam de waerdin het meisken gezelschap houden. Er werd wydloopig gesproken over het huis en de betrekkingen van baes Hein; zelfs ging het wyf zooverre, dat het aen Martha toevertrouwde in welke noodzakelyke betrekkingen het huis stond met eene soort van menschen, die zy wel niet noemde; maer wier levenswyze de bazin niet anders durfde dan laken, in tegenwoordigheid van Martha, die zy aenzag als de deugd en 't geduld in persoon! Deze laetste prees de rondborstigheid der waerdin bovenmate en schilderde met de meest levende kleuren het zuivere genot der geoefende deugd, de gerustheid van een onbevlekt geweten, den korten tyd van 't wereldsche leven, de oneindigheid der toekomst: in een woord alle de beweegredenen, welke aen den mensch eenen afkeer moeten inboezemen over het kwaed!

Het wyf hing aen den mond der dochter; het voelde zich dusdanig voortgesleept, dat zy eindelyk begon los te breken met hetgeen zy wist; eventwel deed zy het slechts trapsgewyze en in volgender voege:

[p. 343]

‘Hoor eens, dochter, ik ga u iets toevertrouwen; maer ik bid u, zeg het toch nooit aen wien het ook zy! Belooft gy my dat?’

‘Men zou my de tong uit den mond rukken, nog zal ik u niet verraden’ zegde Martha, met geestdrift des wyfs hand drukkende!

‘Nu dan betrouw ik op u en ga voort: ik zegde alreede dat uw broeder hier is geweest; maer gy weet nog niet alles. De brave jongman scheen my zoo bedroefd, dat ik medelyden met zynen toestand had, nog eer ik u kende; indien wy kunnen, zoo zult gy door ons verlost worden.’

‘ô, Zou het mogelyk zyn, brave vrouw’ riep Martha in verrukking uit, het oude wyf in hare armen sluitende ‘God zal u voor die weldaed loonen, indien wy niet in staet zyn het te doen. Hy zal u zegenen in uwe kinderen. Wees gedankt, duizendmael gedankt.’

‘Misschien’ zoo ging de vrouw voort ‘stellen wy ons aen groote gevaren bloot, met aldus te handelen, om die redenen zou het wel kunnen gebeuren, dat wy den uitgeloofden loon van uwen broeder aennemen. Met twee duizend luiksche guldens zouden wy elders kunnen een bedryf beginnen. Myn zoon Dorus is edelmoedig; Hein, myn man, zal doen wat ik hem gebied: derhalve moogt gy hopen.’

[p. 344]

‘Geloof my, brave vrouw, wat myn broeder Herman belooft, dat houdt hy staende, en is het noodig, zoo bekrachtig ik alles, wat hy beloofd heeft! Gy, vrouw, zult myne tweede moeder zyn; uwen Dorus zal ik als een broeder beminnen. Indien de jongen uw hart heeft, dan wenschte ik hem te kennen; dan is 't een gouden hart!’

Deze vleijery ging zoo regtstreeks naer het moederhart, dat het wyf aenstonds opstond en haren lievelingzoon ging roepen.

Wanneer de ruwe onverschrokkene roover, achter de moeder, in 't vertrek verscheen, gevoelde Martha eene ligte rilling, welke zy eventwel aenstonds overmeesterde, als de roover 't eerste met eene levende stem vroeg:

‘De jonge dochter heeft begeerd my te spreken? Ik sta haer ten dienste.’

‘Ik wilde my slechts overtuigen,’ antwoordde Martha, met hartelykheid, ‘of gy, onder de ruwe vormen, ook een gevoelig hart bezit, gelyk dat uwer moeder. Ik geloof my niet in myne verwachting te bedriegen, als ik uw medelyden en uwe bescherming - moet het zyn - inroepe in myn ongeluk! God heeft u de magt gegeven om de ongelukkigen te beschermen: ik durf op uwen arm rekenen! Aen uwe

[p. 345]

goede moeder heb ik eene eeuwige erkentenis toegewyd!’

Wie zou het Martha ten kwade duiden, dat zy hare beulen poogde te bedriegen of te misleiden en hare bewakers in den slaep te wiegen. Voor het wyf overigens gevoelde zy eene ware verkleefdheid, en zy wenschte den zoon door de moeder, en de moeder door den zoon te winnen!

‘Gy hebt dus een goed gedacht van myn moeder’ hernam de roover, die de oogen op het engelachtig gelaet van het meisje gevestigd hield ‘en omdat de moeder goed is, besluit gy van haer tot den zoon; daervoor ben ik u dankbaer. Maer, dochter, wy hebben u niet ongelukkig gemaekt en moeijelyk zou het ons zyn u te beschermen, tegen uwe vervolgers: zy zyn talryk en magtig; wie weet waeraen wy ons zouden blootstellen, zoo wy slechts ondernamen u te redden!’

‘Uwe poogingen, myn vriend - vergun my dat ik u dien naem geve, -’ zegde Martha ‘zullen u als de daed zelve aengerekend worden. Veronderstel eens, dat gy ondernaemt my op eene veilige plaets te brengen, denkt gy, dat ik u nog zou laten wederkeeren? Geenszins: gy, uwe moeder en de uwen zouden genoodzaekt worden, door myne dankbaerheid, om by ons

[p. 346]

te blyven en u aen geen gevaer bloot te stellen.’

De roover trok misschien uit Marlha's woorden geheel andere gevolgen dan diegene welke zy berekend had. Dan om 't even, hy stond eene poos als bedwelmd; streek met eene hand over het gelaet en zegde eindelyk tot de maegd:

‘Spreek met myne moeder, wat zy my gebiedt, zal ik doen, al moest het my het leven kosten; ik ken maer ééne wet: gehoorzamen!’

By deze woorden verwyderde zich Dorus; want hy vreesde zich te verre te laten wegsleepen. Ook was hy gewend altoos de slaef van 's moeders wil te zyn. Dit zy eventwel gezegd, dat de zoon minder volmagt aen de moeder peinsde te geven dan zy er verstond te ontvangen. Gene wist nog niets van der ouders ontwerp, hetgeen tot niet minder doelde dan de verlossing der dochter; deze daerentegen - zoomin als Hein - wist niets van 's broeders aenhouding.

Wanneer zich Martha met de waerdin alleen bevond, begon deze laetste met aen de gevangene stelliglyk te verspreken, dat zy alles zou in 't werk leggen om haer te redden. ‘Dezen nacht zoo ging het wyf voort’ moeten er toebereidsels gemaekt worden ter uwer verlossing; de yzeren staf, in het zuidelyk venster daer, moet worden

[p. 347]

doorzaegd, opdat hy morgen avond los zy. Gy begrypt derhalve ligtelyk dat ik niet by u mag blyven, om niet als medepligtige te worden gehouden, in geval onze poogingen ontdekt werden. Morgen avond, ten negen ure, moet gy gevlugt zyn of het is te laet! Zyt gy eventwel eens buiten, dan loopt gy rap als de wind naer onze schuer en roept daer: Hier en ginds! Aenstonds zal eene man by u komen, die u zal naer Geulle brengen; vertrouw u aen hem zoowel alsof ik het zelve ware! Wordt er ooit iets hier ontdekt, zoo blyft ons anders niets overig dan u te volgen en ons op uwe edelmoedigheid en dankbaerheid te verlaten!’

Martha bad en smeekte het wyf, dat het haer toch gezelschap zou houden; maer te vergeefs! Deze omstandigheid deed Martha peinsen, dat er wel iets anders kon achter schuilen, hetgeen de waerdin niet durfde zeggen! Dit vermoeden steeg in 's meiskens oogen, nog dienzelfden avond tot den trap van eene zekerheid; want omtrent de tien ure - terwyl Martha nog zat te werken - ging de deur open en de waerdin trad binnen het vertrek; toch geheel verschillende met datgene, wat zy tot hiertoe geweest was! Zy sneed een stuersch gelaet en grommelde tusschen 's monds. Eensklaps barstte zy los tegen het meis-

[p. 348]

ken - na alreede een teeken gegeven te hebben dat zy beide bespied werden - en dat op eenen toon, welke men boosaerdig zou mogen noemen, indien hy niet geveinsd ware geweest.

‘Wat is dat’ zegde zy ‘gy zit nog te pruilen als een kind; over eene uer moest gy alreede te bedde zyn! Niemand zal u hier eten; daervoor zyt gy niet lekker genoeg, ofschoon gy al eene groote verbeelding van uw eigene persoon hebt! Geloof my, wat ik u al zoo menigmael heb gezegd, dat gy u moogt troosten in uw lot, hetzelve kan - indien gy wilt wys zyn - benydenswaerdig worden; waren menige anderen, die uwer overwaerd zyn, in uwe plaets, zy zouden zich al rap laten getroosten! Wilt gy naer goeden raed niet luisteren, zoo moet gy voelen! En nu rap te bedde, of ik neem het licht weg en dan moogt gy in het duister zitten pruilen, zoolang als gy wilt!’

Ofschoon Martha zich aen die tael geenszins verstond, begreep zy toch genoegzaem, dat zy het wyf niet mogt tegenspreken, nog minder vragen naer de oorzaek, waerom zy zoo plotseling van toon veranderd was. Zy vergenoegde zich met - haer aengezigt verbergende - te zeggen:

‘Scheld maer niet, ik zal te bedde gaen; maer de nacht valt my zoo lang!’

[p. 349]

Op dit oogenblik zag de maegd als eene schim voor de half openstaende deur, maer die oogenblikkelyk verdween.

De bazin keerde zich om, als om uit te gaen en plaelste - rap als de wind - twee voorwerpen op eenen stoel. Eene beweging, welke niemand van buiten konde bespieden. Daerna verliet zy het vertrek, zonder zelfs goeden nacht te wenschen, en sloot de deur achter haer toe.

Zoohaest Martha zich verzekerd had, dat niemand hare bewegingen meer kon gadeslaen, ging zy zien, wat het wyf zoo heimelyk op den stoel had geplaetst. Tot hare grootste verwondering eventwel vond zy een aerden potje, gevold met olie, en een knipmes. Alhoewel zy nog veel te jong was en altoos al te afgezonderd had geleefd, om door ondervinding te zyn wys geworden, bezat zy nogtans zooveel gezond oordeel en onbenevelde redeneerkunde, dat zy al aenstonds het raedsel oploste. Het wyf, dacht zy, gehoorzaemt gedwongen aen den vyand, die my vervolgt; die zekerlyk een grooten invloed op hetzelve heeft. Wat de bazin aenstonds tot my zegde, strydt met hetgene de vrouw voor my doet. Zegde zy met den mond: doof het licht uit! Met de daed zegt zy: houdt het aen. Predikt zy my onderwerping in schyn; in we-

[p. 350]

zenlykheid levert zy my een wapen, alsof zy wilde zeggen: ‘Verweer u, indien een gedrocht u aenrandt!’

Rap was Martha's besluit genomen: zy goot haer lampje tot den rand vol olie; hefte het deksel van de kachel op; plaetste het licht onder het deksel en belette op die wyze dat de schemering van buiten het vertrek zigtbaer werd. Het knipmes verborg zy onder haren boezem!

Ten einde niet door den slaep overvallen te worden, zocht zy in het duister een drykantig houten latje, hetgeen zy aen het venster had zien liggen, in den dag, legde het naest de kachel op den grond en ging met de kniën op het scherpe houtwerk zitten.

Met hare armen rustte zy op eenen stoel, las den roozekrans met toepassing op het bittere lyden des Zaligmakers. Vurig waren hare gebeden, gelaten haer gemoed, geheel en al overgegeven aen den wil van haren God, was zy bereid om haer leven op te offeren, moest het zyn, liever dan eene daed daer te stellen, welke tegen de wet Gods strydig ware!

Meer dan twee ure lang had zy zich met haren God bezig gehouden en vereenzelvigd; vertrouwenvol had zy den bystand en de voorspraek van de Moeder des Hemels afgesmeekt.

[p. 351]

Juist was zy bezig met den verheven lofzang: Salve Regina en murmelde de woorden:

‘Tot u roepen wy bannelingen, kinderen van Heva! tot u zuchten wy, schreijende en weenende in dit ondermaensche tranendal! Gy, onze voorspreekster, werp uwe medelydende blikken op ons en toon ons aen de gebenedyde vrucht, die gy gedragen hebt, als wy uit dit ballingschap gerukt worden! ô gy genadige, bermhartige, zoete maegd!’

Nauwelyks was zy met deze verhevene verzuchting eener zuivere ziel, welke een gefolterd lichaem bewoont, ten einde, of zy hoorde het slot aen de deur knersen! Een kerel sloop zacht in 't vertrek en vloog naer het bed!

Wanneer de kerel op het bed niet vond, wat hy waerschynlyk zocht, kwam hy, rondom zich tastende, verder in 't vertrek. Martha bevond zich in eenen staet van benauwdheid, schrik en tevens van engelachtige gelatenheid, die eensklaps een besluit doet nemen, zonder dat het overleg er voor iets in zy. Met eene bevende hand ligte zy het deksel der kachel op, vatte met de andere het lampje dat zy uit zyne schuilplaets nam.... Steven Doodryk stond voor haer!!!

De onversaegde roover, de onbeschaemde huichelaer, de volmaektste valschaerd, die ooit

[p. 352]

den aerdbodem betrad, stond daer voor een ontwapend, gevangen, verlaten en ondervindingloos meisken, dat door niets dan zyne onschuld beschermd was... en hy beefde uit al zyne ledematen. Hy vond geene woorden om te uiten. Deze ontsteltenis duerde eventwel niet lang; want nauwelyks had Martha hem erkend, of zy ging regtstreeks naer de deur om het vertrek te verlaten. Dan vatte haer Steven by den arm en zegde op een nog bevenden toon:

‘Martha, ik ben gekomen om u te spreken; derhalve begrypt gy dat ik u niet laet heengaen, overigens gy zit hier gevangen, dat weet gy!’

‘Vooralleer ik u antwoorde, meester Steven, moet gy my eerst zeggen, of gy hier gekomen zyt om myn verlosser of myn beul te zyn!’

‘Misschien kan ik het eene niet zyn, noch wil het andere worden,’ deed Steven op eene geheimzinnige wyze; want reeds had hy zich hersteld: hy was alreede booswicht van den kruin tot de hielen.

‘Misschien,’ antwoordde Martha, ‘in dat woord steekt niets; ik vraeg u stelliglyk: zyt gy gekomen om myne verlosser of myne beul te zyn?’

‘Indien ik het eene niet worde, moet ik het andere zyn,’ bemerkte Steven.

[p. 353]

‘Wil u wat klaerder uitdrukken,’ zegde Martha half gebiedende.

‘Ik zal 't doen, omdat gy het zoo wilt,’ deed Steven, terwyl hy poogde eenen geheimzinnigen en leedwezenden toon aen te nemen. ‘Zonder het te weten, zonder het verdiend te hebben - ik wil het gelooven - staen talryke vyanden tegen u over; zy vergen uwe dood, omdat uw vader hunne vyand was. Zy houden u gevangen om - misschien vroeger dan gy denkt - hunne wraeklust tegen u te verzadigen; zy zullen honderd beulen, in plaets van eenen zyn. Wee hem, die poogen zal u te verlossen. Hy zou den minsten stap met zyn leven betalen. Duizend messen te gelyk zouden de plaets vinden naer zyn hart. Duizend kogelen zouden zyn hoofd doorbooren. Nogtans wil ik my aen al die vyanden, aen al die messen en kogelen blootstellen en poogen u te redden, indien ik genoegzame zekerheid verkrygen kon, dat het geheim voor eeuwig zoude bewaerd blyven; indien gy zelve en de uwen even zooveel belang haddet te zwygen als ik.’

Martha, die het licht, achter haer, op het schouwberd geplaetst had, als om hetzelve met haer lichaem te beschermen, hield hare oogen styf op den roover gevestigd, opdat haer niet de

[p. 354]

minste beweging zoude ontsnappen. Zy onderbrak den kerel en sprak met eene fiere stem, langzaem en plechtig:

‘Meester Steven, gy hebt my ongelukkiglyk aen de opregtheid uwer woorden en werken weinig gewend gemaekt tot heden; op dit oogenblik zelf toont gy, dat de dankbaerheid geenszins uwe hoofddeugd is! Alle uwe indiens, maers verbergen - vrees ik - zoo vele voorwaerden, waervan ik zekerlyk niet ééne moest hooren, nog veel minder aennemen. Zeg, zonder overwegen, waerom gy gekomen zyt? Waerom zoo verraderlyk, waerom op eene, voor my, zoo hoonende wyze?’

‘Gy hebt my niet laten uitspreken’ hernam de valschaerd, op eenen meer beslisten toon ‘en brakt my den draed af, juist op het punt, waer de oplossing van het raedsel ging volgen. Ik zegde dat, indien gy zelve en de uwen even zooveel belang haddet te zwygen als ik, dan zou ik alle myne krachten inspannen, alle myne vermogens, mynen invloed gebruiken om u te verlossen.’

Steven zweeg, ten einde te zien welk uitwerksel zyne woorden op de maegd zouden te weeg brengen. Deze gebaerde, als of haer het voorstel

[p. 355]

niet de minste verwondering had gebaerd, niet den minsten schrik aengejaegd.

‘Meester, wat wilt gy zeggen met uwen indien; met hetzelfde belang? ik versta u volstrekt niet; misschien ben ik alreeds pligtig om u aenhoord te hebben; maer wat wil ik doen? Tegen een arm, zwak en gevangen meisje, veroorloven zich sommige menschen alles, die geenen man durven onder de oogen zien. Gy hoort het, meester, ik spreek stout, omdat ik onschuldig ben; op dit oogenblik ben ik kalmer dan gy.’

‘Martha, Martha, gy tergt en hoont my, daer ik myn leven integendeel wage om het uwe te redden, dat is niet edelmoedig van uwent wege.’

‘Ik terg, ik hoon u, meester,’ hernam het meisje met deftigheid, ‘dat durft gy zeggen, die als een moordenaer, als een eerroover in het vertrek, in de slaepkamer van eene gevangene vrouw sluipt! Gy, dien myn broeder redde; dien wy pleegden en huisvestten, beloont uwe weldoenders op eene zonderlinge wyze. Weet gy wel, dat er nog eenige gelykslachtige belooningwyzen noodig zyn, om de liefdadigheid en vooral de edelmoedigheid uit de wereld te verbannen!’

‘Gy vergeet dat gy gevangen zit en het oogenblik misschien naby is, waerop de stoute

[p. 356]

tael, die gy thans voert, tot eene zekere, tot eene afgrysselyke dood zou leiden; dat wensch ik te voorkomen...’

‘Onder zekere voorwaerden, welke ik niet wil, niet mag aenhooren,’ viel de maegd in, met eene edele fierheid, waerover de roover zelfs verbaesd stond!

‘Gy moogt er over oordeelen,’ deed deze laetste, ‘laet my uitspreken. Met geld en beloften heb ik het zoo verre gebragt, dat ik by u ben toegelaten; alles wat ik bezit ben ik bereid op te offeren om u te redden; wordt eventwel ooit de dader ontdekt, dan boet hy het met zyn leven. De minste onvoorzigtigheid, van uwen kant, zou alles kunnen aen den dag brengen; om dat te voorkomen, moet gy met my vereenigd zyn en blyven door de nauwste banden; wy zullen te samen vlugten naer een vreemd oord, waer ik u voor myne vrouw neme.’

By dit voorstel verbleekte de maegd plotselyk; maer aenstonds verlevendigde haer aengezigt en werd rozerood; spyt, schrik, afgryzen maekten plaets voor schaemte, gekrenkt eergevoel en verontweerdiging. Zy speelde om haer leven, dat wist zy; maer de maegd had den tyd gehad om haren hachelyken toestand, in geheel zyne uitgestrektheid, te aenschouwen, af te meten en te

[p. 357]

waerderen; thans bezat zy eenen beredeneerden moed. Zy vreesde God en voor haer zuiver godsdienstig gevoel zwegen alle nevenbetrachtingen! Haer leven telde zy voor niets, indien zy hetzelve moest in de weegschael werpen om hare deugd te bewaren; daer lag de oorzaek, waerom zy den eerloozen kapitein-roover niet vreesde! Ook bleef zy eenen tyd lang sprakeloos: men kon zien, dat zy geheel haren voorraed van ernst verzamelde om den kerel de volgende bloedige apostroof in het aengezigt te werpen:

‘Meester Steven, er was een tyd dat ik, vergeten van de wereld, gelukkige dagen sleet; gy onze booze geest, zet uwen voet op den bodem onzer parochie en, alsof alle de helsche geesten op uwe hielen wandelden, overvallen ons de schrikkelykste ongelukken! Myn broeder redt u van eene zekere dood, en gy aest op zyn leven! Gy randt ons huis aen en doet my opligten, op de schandelykste wyze! Dat alles is u nog niet genoeg: met uwe helsche huichelary, durft gy voor my verschynen! My voorstellen dat ik myn lot met het uwe zoude vereenigen.’ Na een oogenbik zwygens, ging zy op eenen spotachtigen toon voort:

‘Zeg eens, meester Steven, sedert wanneer is er een bondgenootschap mogelyk geworden,

[p. 358]

tusschen het lam en den wolf!!! Indien myn broeder hier ware, gy zoudt u wel wachten van zulke woorden te uiten! O gy hebt veel moeds, jongen, in tegenwoordigheid van.... eene zwakke vrouw! Gisteren beklaegde ik u, had medelyden met uw schandelyk leven! Thans zyn er geene woorden, welke kunnen uitdrukken, hoezeer ik u veracht! Steven, gy zyt een ellendeling!’

Aen zyne dood had zich de roover eerder verwacht dan aen zulke tael: hy stond daer met eenen glimlach op de lippen en de woede in het hart. Hy verbeeldde zich een kind te vinden, eene speelpop; en Martha was eene vrouw, eene onverschrokkene heldin geworden, die, met haer leven spelende, te veel voordeel boven hem had. Dit zy ook gezegd, dat de kerel gerekend had op de duisternis: ongekend en ongezien zou hy geen oogenblik geaerzeld hebben zyne ruwe magt te gebruiken om zyne diersche driften te verzadigen; onder de oogen der maegd had hy den moed niet om regtstreeks naer het doel te gaen! Hy nam den uitval van het meisken te baet om aenvallender wyze te beginnen; want terwyl hy uit gewoonte den halsdoek streelde, met de regte hand, zegde hy langzaem, alsom de maegd des te zekerder te treffen:

‘Zoo, zoo, wy nemen het op eenen hoogen

[p. 359]

toon, alsof wy maer te bevelen hadden! Dat spel is aerdig om zien; waerachtig ik begin er behagen in te scheppen! Welaen ik vergat u nog iets te zeggen, dat uwen hoogmoed nog zal doen stygen: gy zyt dol genoeg om met uw leven te spelen, daervan zyt gy volkomen meester; maer ik meende dat gy uwen broeder genoegzaem bemindet om hem niet met u naer eene zekere dood te sleepen; ik zie eventwel dat ik my bedrogen heb!’

‘Wat spreekt gy snoodaerd van mynen broeder’ riep Martha ‘die moest hier zyn!....’

‘Hy is er voor bewaerd’ vervolgde Steven, ‘hy ook is gevangen, gebonden en in afwachting van het lot, waerover gy thans te beslissen hebt!’

‘Gy liegt, booswicht, gy liegt, schreeuwde Martha en borst in tranen uit!’

‘Ik lieg, zegt gy, volg my en ik zal u by hem brengen, dan moogt gy zien.’

‘U volgen, booswicht, zie, ik bemin mynen broeder meer dan my zelve en nogtans weiger ik u te volgen! Liever hem nooit meer zien op deze wereld! Nu moogt gy opmaken uit myne woorden welken onoverwinnelyken walg gy my inboezemt!’

‘Gy weigert diensvolgens u en uwen broe-

[p. 360]

der te redden; onderga dan uw lot! Maer ik ben ook een kind, dat ik niet in uwe plaets handele: tegen uwen wil en dank wil en zal ik u uit het gevang verlossen; u zoolang verbergen; te mynent of elders, tot dat gy uwen waren toestand beter leert kennen en schatten!’

‘Meester Steven, ik weiger door u gered te worden: alle uwe voorstellen verbergen zooveel verraderyen; gy wilt my, mynen broeder verlossen: zeg, waerom hebt gy ons doen gevangen nemen; want niemand dan gy heeft het gedaen of bevolen!’

‘Omdat ik u bemin Martha’ deed de snoodaerd, terwyl zyne oogen zich ontstaken door den dierschen minnedrift, welke hem overmeesterde ‘omdat ik u aenbad, van het eerste oogenblik dat ik u zag; omdat gy my moet toebehooren!’

Deze woorden uitende, naderde hy de maegd. Deze had tot hiertoe nog altoos genoegzaem hare koelbloedigheid bewaerd. Nu zy eventwel 's kerels gelaet belette, werd zy bevreesd, trad eenen stap achteruit, om deszelfs aenraking te vermyden. Met eene soort van gekwetst gevoel van weerdigheid stak zy de linke hand vooruit, zeggende: ‘Kerel, steek geene hand aen my, ik verbied het u, de beet eens razenden honds is

[p. 361]

minder doodelyk dan uw gestreel! Met eene werktuigelyke beweging had de maegd hare regte hand onder haren boezem gestoken.

Eensklaps deed de roover eenen sprong op zyde; stiet het lampje van het schouwberd; het viel op den grond en alles was zwart in het vertrek!.

In het zoogenaemde spookhuis, bevond zich een diepe kelder, wiens muren van gebakken steen gemetseld waren; hy was met dezelfde stof geplaveid. De zymuren en het verhemelte schenen vroeger met kalkwater te zyn overstreken geweest; maer sedert dertig jaren had het water ongehinderd uit de steenen gezweet en was langs de muren afgezepen. Tusschen de steenvoegen waren schimmelplanten gegroeid; hier en daer hingen eene soort van paddestoelen. Een blauwe steen, waeraen men de vormen en kleur der gebakkene en gewitte steenen had gegeven, leverde - aen eene bedrevene hand - doorgang naer het geheime verblyf, de verzamelplaets, der Bokkenryders. Wy hebben eventwel hiervoren reeds gezegd, dat twee buitengewoon sterke deuren den ingang tot het spelonk afsloten. Steven alléén was steeds in het bezit der sleutels; Hein zelf kreeg ze nooit in handen.

In den bedoelden kelder liggen een paer bon-

[p. 362]

den stroo gespreid, in eenen hoek: op het oogenblik dat Steven, als het helsche gespuis, de jonge Martha tot eenen speelbal zyner driften zoekt te doen dienen, ligt haer broeder Herman op dat half verrot stroo uitgestrekt! Zyne handen zyn mét hennippen koorden te samen op den rug gebonden; sedert twee dagen en twee nachten heeft hy noch het dag- noch het lamplicht gezien! Voor hem staet eene kruik met water, naest dezelve liggen eenige hammen zwart brood: aen geen van beiden durft hy roeren, dan wanneer hem honger en dorst op zyn hevigste folteren! Hy is gedurig bezig met het lot zyner zuster, en beschuldigt zich van alles wat er, sedert de dry laetste dagen, hun beider overkomen is. Duizende keeren zegt hy, in eenen dag: ‘o, mogt ik toch myne lieve Martha verlossen met myn leven ten beste te geven, hoe gaerne zou ik sterven: zy immers heeft zich niets te verwyten; terwyl ik ongelukkige...... Hy eindigde nooit; want telkens zonk zyn hoofd moedeloos op de borst, en hy wentelde zich als hopeloos op het stroo, dat hem voor leger diende!

Voor de eerste mael genoot hy eenen verkwikkenden slaep: hy ook had in het gebed dien troost en die gelatenheid gevonden, welke hem het morren, het knersetanden, de wanhoop en

[p. 363]

de begeerte naer wraek tot hiertoe geweigerd hadden! Plotselings voelt hy dat iemand hem op zyne legerplaets schudt en beweegt! Hy ontwaekt en zyne oogen worden getroffen door het licht eener lamp, welke een kerel in de hand houdt!

Hy vryft zich de oogen: wat ziet hy alsdan? Steven Doodryk staet voor hem! Maer, hemel, in welken slaet! Doodbleek, met vlammende oogen en het aengezigt met bloed overdekt: afgrysselyk was de kerel om te aenschouwen!

‘Ga van my weg’ riep Herman uit ‘helsche booswicht; de vervolger myner zuster; van my weg, lafaerd, schynheilige deugeniet, ik kan u niet zien!’

‘Herman, Herman, wees niet ondankbaer’ zegde de huichelaer, zich geheel neêrgeslagen veinzende, zie in welken staet ik my bevinde: ik heb uwe zuster en u willen redden, myn leven heb ik gewaegd om tot haer, om tot u te geraken! Nu ben ik doorslagen, gewond, misschien doodelyk gewond! En gy durft my vloeken, my schelden? Herman, Herman, dat is niet wel gedaen!’

Deze woorden sprak de valschaerd met zooveel gemaekte weemoedigheid uit, dat de gevangene geen oogenblik twyfelde, of Steven zegde

[p. 364]

de waerheid. Derhalve antwoordde hy op eenen gulhartigen toon:

‘Meester Steven, hebt gy werkelyk uw leven blootgesteld om Martha te redden; o, dan wees gezegend, dan loone u God! Maer zeg my toch de waerheid; breng my toch geene ydele hoop, zie ik ben immers zoo ongelukkig, dat, had ik uwen vader vermoord, uwe wraeklust zou moeten voldaen zyn.’

‘Bezie myn mismaekt gelaet, myne doorsnedene handen, en zeg dan, Herman, of gy nog twyfelt aen de waerheid myner woorden’ zegde de schurk?

‘Vergiffenis, vergiffenis,’ riep de arme jongen uit, ‘ongelukkigen zyn mistrouwig. Neen ik twyfel niet meer, wees gedankt, wees gedankt.’

Tranen van een dankbaer gevoel rolden langs Herman's wangen. Maer eensklaps wil hy eene beweging doen en voelt dat zyne armen en beenen nog altoos gebonden waren; dan zegt hy tot Steven:

‘Ontknoop de koorden myner handen, opdat ik u in myne armen drukke.’

Steven haelde een mes uit den zak en sneed de koord door, waermede de handen gebonden waren. Herman drukte den roover tegen zyn hart.

[p. 365]

Zonder toeven haelde de kapitein papier, pen en inkt uit den zak en vroeg aen Herman of hy nu nog weigeren zou zyn handteeken op den lyst des broederschaps te zetten, om aen alle verdere vervolging te ontsnappen.

‘Van welk broederschap?’ vroeg Herman met verbazing, den roover aenstarende.

‘Hoor hier, myn vriend,’ zoo fluisterde hem de kerel in 't oor, ‘gy hebt nog van de Bokkenryders hooren spreken: eene schrikkelyke verzameling van het slechtste schuim, dat er is! Er zyn stelende, zelfs moordende; maer ook onschuldige Bokkenryders, deze zyn het slechts voorzigtigheidshalve. Om niet bestolen, vervolgd, vermoord te worden, gaen zy onder het broederschap en wyders niets. Op die wyze ben ik onder hen; op die wyze heb ik alles geweten, wat u is overgekomen! Zeker jong mensch die u te Geleen gezien had, heeft u verraden: omdat gy geen broeder waert, zwoer men den ondergang van u en uwe zuster; deze nu is gered, zoohaest als gy geteekend hebt. Het volgt van zelfs, dat gy aenstonds met my uit dit spelonk gaet.’

‘Ik teeken niet, ik mag niet teekenen,’ viel Herman bedaerd in.

‘Dan kan ik noch u, noch Martha redden,’

[p. 366]

hernam Steven, terwyl hy de hand van den gevangene drukte, ‘dan maekt gy my zoo ongelukkig als gy beiden het zyt! Gy ziet, ik ook ben gevangen en word niet buitengelaten dan onder de voorwaerde, dat gy teekent; ik worde derhalve het slagtoffer van de begeerte om u nuttig te zyn en myne dankbaerheid te toonen!’

‘Gy waert dus onze vervolger, onze aertsvyand niet,’ vraegde Herman; ‘gy deed ons huis niet aenranden, de zuster niet opligten en haer gevangen zetten?’

‘Ik had er zoo weinig aendeel in, dat ik groote sommen gelds besteed heb, om altoos in tyds gewaerschuwd te worden en u te voorkomen. Als ik onderrigt werd, was het telkens te laet; ik kon anders niets dan u beschermen, dan op 't oogenblik des gevaers u ter hulp snellen! Gy ziet dat ik hier ben: haest u myn weldoender; morgen is het niet meer tyd: gaet deze gelegenheid voorby, dan zyn wy alle dry verloren! Gy verpligt u tot niets en beveiligt u tegen alle voorvallen!’

‘Om myne zuster te redden, geef ik myn leven ten beste,’ zegde Herman met beslissing, terwyl hy de pen tusschen de verstyfde vingers nam en met eene bevende hand de namen, Herman Lemmens, neêrschreef; dan het papier

[p. 367]

aen Steven overreikte, die hetzelve zorgvuldiglyk in zynen zak dook.

‘Nu ga ik de zuster halen,’ zegde de dief, de lamp nemende en door de opening, welke de blauwe steen leverde, verdwynende.

Herman hoorde den zwaren steen op de herre knersen, een beroest slot sloop in de voege: hy begreep, maer te laet, helaes, dat hy bedrogen was! Hy verviel in eene krampachtige razerny; schreeuwde, brulde, maer alles te vergeefs: de stilte des doods heerschte in den kelder, welke hy zyn graf geloofde te moeten zyn.

Weldra kroop hy op zyne handen tot aen den steen; maer schudde denzelve te vergeefs. Zoo verre was hy buiten zichzelven, dat hy niet eenmael dacht aen het losmaken zyner beenen. - Waerom ook vry zyn, wanneer men geen gebruik van zyne vryheid kan maken? - Na eventwel eenen geruimen tyd in klagten, weenen en tieren te hebben overgebragt, viel zyn regter hand op de koord: plotselings begint hy in het duister te werken en weldra staet hy regt op in den kelder: hy is vry om te staen, vyf stappen verre heen en weêr te gaen, of op het verrot stroo te gaen liggen.

Volgen wy nogmaels den verraderlyken Steven. Deze ging regtstreeks door den onderaerd-

[p. 368]

schen gang tot in het vertrek der dieven, onderzocht daer de messen, dolken en wapenen met de grootste nauwkeurigheid, terwyl hy by zichzelven mompelde:

‘Ja, jongen, van daeg zult gy ondervinden, dat gy niet gemaekt waert om tegen my te worstelen. Gy durfdet eene hand op my leggen; sterk zyt gy, baerdelooze jongen, maer sluwheid zegepraelt, op den duer, over magt! Lang zult gy lyden; ik wil genoegen scheppen in iedere stuiptrekking, welke de folteringen uws lichaems op uw gelaet doen komen. Daerachter stiet hy eenen naren, afgryselyken lach uit, en verliet de wapenen. Met groote schreden begon hy het spelonk af- en op te wandelen; somtyds bleef hy stilstaen en sloeg zich met eene vuist tegen het voorhoofd; eindelyk deed hy binnens monds:

‘Gy ook, onnoozele pop, in naem van uwe zoogenaemde eer en deugd, stoot my van u weg; durft een mes tegen mynen boezem rigten! Morgen zal ik zien of uwe moed niet zal bezwyken, wanneer ik u onder myne oogen met roeden doe verscheuren; wanneer gy voor allen ten toon zult staen!’

Woedende en razende liep hy naer de deur, met het licht in de hand; eene poos nadien ging de kasse in de achterkamer van baes Hein open;

[p. 369]

het licht verspreidde zyne stralen in 't vertrek; Steven zag rond en bemerkte, dat Martha, tusschen de schouw en het bed, bewegeloos zat! In hare regte hand hield zy het knipmes, dat met bloed bespat was: haer hoofdhair hing over de schouders en den rug; eene doodelyke bleekte was over haer gelaet verspreid! Alsof zy gevoeld hadde - want hare oogen waren gesloten - dat de vyand aenwezig was, wrong zy het mes in hare hand en nam eene houding aen!

Eenige minuten tyds, stond Steven het meisken te bezien; dan naderde hy hetzelve, klopte op haren arm, om ze op te wekken. Zy kreeg als eenen electrieken schok, opende de oogen, zag Steven, en nauwelyks ontweek deze eenen misschien doodelyken steek.

‘Martha’ zegde de roover, ‘leg uw mes ter zyde en zie of gy dit handteeken kent?’ Hy naderde de maegd - zy was het nog altoos - en hield haer het papier voor oogen. By de schemering der keers, herkende zy 's broeders schrift: zy bedekte hare oogen van schaemte en riep snikkende uit:

‘Gy zegepraelt dus, booswicht, uw tyd zal toch wel eens komen! o, Hy zal komen en de wraek zal schrikkelyk zyn: Gods hand valt langzaem, maer het valt zeker en zwaer! Ste-

[p. 370]

ven, gy hebt mynen broeder bedrogen, of hy wist niet wat hy deed!’

‘Hy wist het zeer wel,’ deed Steven, met geveinsden hoogmoed ‘hy is wat ik ben...’

‘Zyne handen zyn zuiver van bloed: wat hy deed is nietig; by was niet vry.’

‘Wilt gy mynen wil doen, ja of neen,’ vroeg de booswicht? ‘Zoo ja, zyt gy en de broeder gered; zoo neen, morgen zult gy sterven!’

‘Zuiver zal ik sterven,’ viel Martha in, op eenen weerdigen toon, ‘voor myne vervolgers en moordenaers, en dus voor u biddende.’

‘En dat is uw laetste woord?’ vroeg Steven.

‘Dat is myn laetste woord,’ antwoordde de maegd.

‘Margen zal ik voor u en den broeder een on verzoenbare regter - beul, viel Martha in de rede - een onverzoenbare regter zyn, ik herhael het’ deed Steven, en deze woorden geuit hebbende verliet hy het vertrek en liet Martha alléén.

De roover ging het bloed afwasschen in Hein's keuken en de wonden, zoo goed hy kon, verbinden; de dageraed kwam aen en Steven rende naer huis met de wraek in het hart.

[p. 371]

De zesde van bloeimaend was eene heerlyke dag; de wolkenlooze hemel liet de zon hare verlevendigende stralen, zonder tusschenpoozing, op de aerde nederschieten. De bloemen openden liefdevol hare kelken; de vlytige bie zoog haren honig met lange teugen uit de hout- en grasbloemen; de velden tooiden zich met verkwikkend groen; de natuer had een nieuw gewaed omhangen, een nieuw leven aengenomen. Het pluimgedierte - door den natuerdrift geleid - had zich gepaerd en bereidde ons nieuwe stemmen voor, in het koor der zingende natuer. Reeds was de daglichter achter de boschbergen gedaeld; de vermoeide os stapte reeds met langzame schreden huiswaerts, gevolgd door den afgezwoegden landman, wanneer, uit verscheidene afgelegene dorpen, zich mannen op reis bevonden, die allen op een gegeven punt moesten te samen komen: in de Zwaen te Heerlerheide.

Sommigen waren er te vroeg en hielden zich op in het bosch, dat achter Hein's huis lag; wanneer de klok eventwel negen ure sloeg op den toren van Heerle, slopen de boeven, ten getalle van twintig, de vier wachten van het spookhuis medegerekend, aen de Zwaen binnen: met Hein en den zoon Dorus, waren de

[p. 372]

hoofden der onderafdeelingen allen vergaderd: dezelfde twee en twintig, die wy eenige maenden vroeger gezien hebben, in het onderaerdsche vertrek, waerheen zy zich regtstreeks begeven hebben.

Op het hooren binnenkomen der roovers, had zich Martha het aengezigt verborgen, en was in den duistersten hoek der kamer gevlugt. Daer wierp haer Steven eenen blik toe, waerin het genot stak, dat hy ging smaken, over den hoon welken hem de maegd in den vorigen nacht had aengedaen. Klaes meende dat zy in 't spelonk zat; hy ook was onder het getal der binnentredende, zag het meisken en verbleekte; want hy alleen voelde medelyden met de onschuldige dochter; geerne had hy haer een troostend woord gezegd; nog liever eenen strael van hoop voor hare oogen doen schemeren; maer de minste onvoorzigtigheid kon de maegd, den broeder en hem zelven tot eene zekere dood leiden!

De roovers waren nauwelyks voltallig, of Klaes - die tot de minuten berekend had om zyn ontwerp met samenhang ten uitvoer te leggen - zegde tot Steven:

‘Kapitein, het is heden den zesden mei, waer zyn de kinders van Hein Ruyter? Gy hebt u im-

[p. 373]

mers verpligt dezelve dezen avond in onze handen te leveren.’

Steven sneed een duister gelaet, streelde de verwyfde wangen en den ontluikende baerd; daer achter zegde hy op eenen voldoenden toon:

‘Wat Steven als kapitein belooft, dat houdt hy staende of voert hy uit, al moest hy in het voorgeborgte der helle gaen! Klaes, hebt gy in 't binnentrede niet een meisken bemerkt, in de achterkamer van baes Mengelbier? Dat meisken is de dochter van den verrader Hein Ruyter! In den kelder van het spookhuis wacht een jongman myne bevelen af, om voor ons te verschynen; die jongman is de zoon van denzelfden verrader! Ga been, Klaes, en breng den jongman voor ons; hy is nog al hard om hanteren, derhalve moogt gy een paer makkers medenemen om hem hier te halen.’

De kapitein poogde Klaessens hoogmoed te krenken; want zoo had hy gerekend: Klaes zal voor geenen beschroomden willen gehouden worden; dus zal hy alleen gaen; nu eventwel de jongen zyne armen en, zonder twyfel, zyne beenen vry heeft, zal hy mynen vyand Klaes verpletteren, die my de papieren geroofd heeft!

‘Indien ik gelast ben den zoon van den verrader te gaen opdagen’ antwoordde de zoon

[p. 374]

van Roodolf ‘gy weet, dat ik daertoe alleen man genoeg ben. Komt hy niet in goedheid, dan sleep ik hem met de hairen tot hier; ik behoef slechts licht.’

‘Dorus,’ hernam de kapitein, zich tot den zoon van Hein wendende, ontsteek eene lamp voor den makker Klaes; hy zal den gevangen voor ons dagen.’

Aenstonds gaf Steven den sleutel der deur, en Dorus eene brandende lamp over.

Zonder toeven rigtte Roodolf's zoon zyne schreden naer den gang; ontsloot de zware deur; deze viel met een dof geluid achter hem toe, en een poos nadien, trad hy in den kelder van het spookhuis. Herman - op het hooren knersen van den steen - was regt gesprongen en had zyne vuist met eenen gebakken steen gewapend; want hy verwachtte zich thans aen Steven's terugkomst! In plaets van den kapitein, zag hy zynen tegenstrever van Sint-Jans-Geleen, die eene hand op den mond legde om het zwygen aen te bevelen! Klaes trad oogenblikkelyk tot den gevangene, gaf hem een papierken over en naderde de lamp, opdat hy konde lezen.

Nauwelyks had Herman eenen rappen blik op het geschrift geworpen of hy drukte zynen

[p. 375]

edelmoedigen vyand in de armen: aen beider oogen ontglipten tranen!

Klaes fluisterde den broeder van Martha rap in het oor:

‘Gebaer, alsof ik u met geweld moeste voor de Bokkenryders sleepen; spreek niet te stout, maer ook niet te benauwd. Doe niets; zoolang als ik de woorden ‘wraek en verlossing’ niet uitspreek, zyn die eventwel gelost, dan moet er overwonnen of gestorven worden; uwe eerste slag zy voor Steven; pak hem zeker, ik zal my met den Rossen Dirk belasten! Ligt er Steven eens, dan spring by my en zonderen wy de kerels van de wapenen af, anderszins zyn wy verloren; want zy bevinden zich ten getalle van één en twintig tegen ons beiden! Naest u zal een zware yzeren blaespyp liggen; steek de handen uit de mouwen; sla maer toe, ik zal uwe zuster met myn lyf dekken: geen woord meer; volg my en veins tegenstand te bieden!’

Eene poos achter deze aenbevelingen, hoorden de dieven een gedruisch in den onderaerdschen gang, als van persoonen, die tegen elkander worstelen; de deur ging open; Klaes verscheen, eenen jongman by de keel houdende, en hem in de vergadering sleurende tot aen eenen stoel, welke tegenover den kapitein ledig stond; 't was Herman.

[p. 376]

Zyne gelaetstrekken teekenden zich sterk af: de bleekte zyns aengezigts, de droefgeestigheid zyner oogen, zyn mannelyk en beslist voorkomen: alles moest den roovers zooniet eerbied, ten minste medelyden inboezemen voor den gevangene! Maer kent de goddelooze iets van eerbied of medelyden? Bestaen buiten hem wel menschen, en is zyne persoon niet de eenigste Godheid, die hy aenbidt? Een enkel gevoel bezielde - buiten Klaes - alle die dieren met menschelyke aengezigten: zy waren nieuwsgierig! Baes Hein vreesde door den jongen gezien en gekend te worden: hy hield zich, zooveel hy kon, in het duister! Steven poogde, zooveel het hem eenigzins mogelyk was, de wonden zyns aengezigts te verbergen; om deze reden legde hy de kin in de beide handen en speelde gedurig den halsdoek omhoog! Het knipmes van Martha had - gedurende eene halfurige, ongehoorde worsteling - deugdelyk kennis gemaekt met den eerloozen boef? Zekerlyk zou hy haer hebben vermoord, indien hy zyn woord niet hadde gegeven van haer levende aen de makkers over te leveren!

Als de kapitein eenige stonden sprakeloos de wraekgierige oogen op het slagtoffer gevestigd had gehouden, zegde hy:

[p. 377]

‘Klaes, ga ook de zuster halen; maer dat zy u niet bekore!’

‘Wel, kapitein, de waerschuwing ware beter voor u geweest; de liefkozingen hebben uw poppengezigt niet gespaerd; wie weet waervan de streepen komen welke gy nog versch op hetzelve draegt!’

Steven beet zich op de tong, rolde wraekmiddels in zyn hoofd, eerst tegen de kinders van Hein Ruyter, dan tegen Roodolf's zoon. Middelerwyl had deze laetste sleutel en lamp genomen en was naer de achterkamer gesneld!

Juist als hy binnen het vertrek trad stak de maegd het hoofd door het venster om zich eenen doortogt te zoeken! Als zy de kasse hoorde openen, sprong zy van den stoel en vond zich in de tegenwoordigheid van Klaes, die haer zachtjes en met bescheidenheid de les voorspelde, hoe zy zich te houden en te gedragen had, vóór en op het beslissende oogenblik. Zoodra de maegd zich overtuigd had, dat Klaes in betrekking was geweest met den ouden herder van Geulle, dat hy zich misschien ging opofferen voor haer en den broeder, zegde zy eenige woorden tot den zoon van Roodolf en volgde hem dan met vertrouwen.

Als zy in de vergadering verscheen, toonde

[p. 378]

zy zich eerder fier dan neerslachtig; zy droeg nog dezelfde kleeding, waermede zy, dry dagen te voren, naer Geulle ter hoogmisse was gegaen. Hare bewonderensweerdige schoonheid verwekte een algemeen gemurmel onder de ruwe Bokkenryders. Klaes plaetste eenen stoel naby den broeder en het meisken ging zitten: zy mogt den broeder niet omhelzen.

Steven knikte eens ter regte, eens ter linke zyde en verklaerde de zitting geopend. De Bokkenrydershoofden zwegen; de kapitein ging voort:

‘Makkers, het is u allen overbekend, daf, over ongeveer twintig jaren, zekere Hein Ruyter (de kinderen trilden) het broederschap als een lafaerd verliet en schandelyk verraedde. Jaren lang zocht men den verrader te vergeefs op; wanneer hy eindelyk ontdekt werd door Roodolf, mislukte de aenslag: hy ontsnapte en stierf, zonder dat wy gewroken waren. Zyne vrouw vertrok van de wereld in rust; maer hunne twee kinderen bleven, overig: billyk is het dat zy de schuld der ouders betalen. Het is nu vier maend geleden, dat ik de plegtige verbindtenis jegens u allen aenging van hen beiden, op dezen dag, levende in uwe handen te leveren; alsmede den broeder Bokkenryder te

[p. 379]

maken. Gy ziet of Steven een man van woord is; daer zitten de kinderen van den verrader - op Martha en Herman doelende - hier is het eigen handteeken van den kerel, daer!’

Deze laetste woorden uitende, trok hy het papier uit den zak, waerop Herman, in den voorgaenden nacht, zyn handteeken gezet had; hy gaf hetzelve achtervolgens aen de makkers over, die konden lezen: zy waren dun gezaeid.

‘Verhael aen uwe makkers’ zoo sprak Herman met weerdigheid, doch een weinig bevende, ‘op welke schandelyke wyze gy myn handteeken hebt afgeperst, dan mogen zy ten minste oordeelen of ik eene lafheid beging.’

‘Indien wy overal en in alle omstandigheden moesten door 't ruwe geweld zegepralen, dan zou de duivel zelf niet willen Bokkenryder zyn! List en sluwheid stellen wy boven peerdenkrachten; had de mensch het vernuft niet voor aendeel, dan ware het lot der dieren boven het onze te verkiezen,’ bemerkte de kapitein!

‘Een schoon, ô een heerlyk vernuft moet het uwe zyn, meester Steven, de valschaerd’ onderbrak hem Herman ‘indien het u inboezemt dat gy den redder uws levens moogt beliegen, bedriegen en tot de slagtbank sleepen! Mensch, zeg eens welk monster heeft u in de wereld geschopt?’

[p. 380]

‘Daer juist ligt de kneep,’ antwoordde Steven, terwyl hy met de regte hand den halsdoek streelde tot scheurens toe, ‘er was een fiere moed noodig om de dankbaerheid op zyde te schuiven, ten einde anders niets dan het welzyn des broederschaps in het oog te houden; dan de billyke wraeklust der makkers te verzadigen!’

‘Uwe makkers zyn allen geene gedrochten als gy,’ riep Herman uit, ‘zy zullen my niet beletten, voor het laetst misschien, myne zuster te omhelzen!’ Deze woorden waren nog niet geëindigd, of Herman was opgesprongen en had Martha met geestdrift tegen den boezem gedrukt en op de bleeke lippen gekust!’

‘Op uwe plaets’ riep Klaes het eerst met eene stem, welke hy zoo barsch maekte, als het hem mogelyk was. De zoon van Roodolf vreesde voor zwakheid, van wege den broeder, indien hy hem te lang aen zyn teeder gevoel overliet.

Zoo ook begreep Herman zekerlyk het gebod van Klaes; want met geweld scheurde hy zich uit de armen der zuster los, en ging zyne vorige plaets innemen.

‘Bind hen beiden armen en beenen’ zegde Steven tot Klaes ‘om te lyden zyn die schepsels hier, niet om elkander te liefkozen en daerin genugten te putten!’

[p. 381]

‘Geene zwakheid, geene laffe benauwdheid, kapitein,’ bemerkte de ruwe zoon van Roodolf; ‘ik alleen zal wel beletten, dat zy niet meer in aenraking komen’; om te toonen dat het hem ernstig gemeend was, ging hy zich tusschen den broeder en de zuster plaetsen.

‘Waermede zullen wy beginnen,’ vroeg Steven aen de makkers?

‘Met de pop daer te geesselen, dat er het bloed afdruipt,’ viel de Rosse Dirk in; ‘de broeder mag het spel aenzien: het aerdigste het eerst.’ Dit zeggende zweefde een nare glimlach over zynen wilden mond.

Martha begon uit al hare ledematen te beven als een blad.

‘Den jongen liever iets van den stok leeren,’ bemerkte een tweede.

‘Kort en goed met hen spelen,’ viel een derde in.

In een woord, er waren zoo vele verschillende gevoelens als hoofden.

‘Er moet toch met het eene of andere begonnen worden,’ deed Steven, ‘zeg eens Klaes, uwe raed zal gevolgd worden.’

‘Gy geeft my te veel keur; nogtans zal ik voorstellen dat wy een vuer ontsteken en de beide wezens een beetje rood yzer op de tong

[p. 382]

leggen, om hun het klappen en schreeuwen te beletten; anderszins zouden zy wel in staet zyn ons allen nog kwaed bloed te maken; dat wil ik niet voor myn deel.’

‘Wel gesproken,’ sprak Steven op eenen beslissenden toon, ‘Klaes zorg voor de noodige toebereidselen, en dat het rap ga, ik wil aenstonds de klucht zien.’

In één, twee, dry, had deze eenen yzeren pot, die houtkolen, gene een vuerstael en toebehoorten voor den dag gehaeld. Klaes zocht de zware yzeren blaespyp en blies het vuer aen; weldra vlamde het, een yzer werd in de gloeijende kolen gelegd en Roodolfs zoon liet de blaespyp, naest Herman, op den grond vallen. Deze wierp eenen schuinschen blik naer het vervaerlyk werktuig, ten einde, op het te geven teeken, niet mis te vatten; dan verplaetste hy den oogstrael van het werktuig naer Steven, als om de plaets te kiezen, waer hy hem treffen moest.

‘Is het yzer nog niet gloeijend genoeg’ vroeg de kapitein zonder zich te verroeren, ofschoon het wraekvuer in zyne oogen gloeide.’

‘Nog een oogenblik’ antwoordde Klaes eene hand onder den kiel stekende, als om iets voor den dag te halen ‘ik moet het yzer met eenen doek aenvatten.’

[p. 383]

Eensklaps hoorde men den val van een lichaem tegen den grond: het was Martha, die in onmagt viel. Herman keerde zich om en zag de zuster liggen! geene der snoodaerds deed eene beweging om haer te helpen!

In eenmael verheft Klaes de grove stem en roept:

‘De tyd is daer: wraek en verlossing!’

Nauwelyks had Klaes de twee woorden uitgesproken, of Steven rolde door de kamer; zyn hoofd was letlerlyk verbryzeld! Op hetzelfde oogenblik viel ook de Rosse Dirk van Hulsberg, om niet meer op te staen. Herman deed eenen sprong ter zyden om, zoo digt als 't kon zyn, den helper te naderen en de zuster te beschermen. Als woedende stormden alle de boeven naer de kasse, waer zich de wapenen bevonden; daer bevond zich Klaes alleen en zou er de neêrlaeg hebben gekregen; alhoewel hy met zynen beslagen pezerik wonderen deed van dapper- en handigheid. Op dit oogenblik kreeg Herman eenen gelukkigen inval: hy greep het gloeijende yzer uit de kolen, schoot de roovers toe en verbrandde hen zoodanig, dat allen heen en weder liepen door het vertrek, niet wetende waer zy zich zouden verbergen, om niet door den woedenden Herman verbrand te worden!

[p. 384]

Reeds wierp zich een roover op eene lamp en doofde dezelve uit; hy was op het punt van de laetste te bereiken, alswanneer hem de blaespyp trof en ter aerde velde! Rap nam Herman de lamp en plaetste dezelve achter zich in veiligheid. Het yzer verkoeld zynde, joeg eventwel de ruwe kerels geenen schrik meer aen; zy wapenden zich met stoelen en kwamen op de twee jongmans af. Dit gevaer weerde Klaes af, terwyl hy den yzeren pot greep en de gloeijende kolen onder de bende wierp, waerdoor zy nogmaels genoodzaekt werden te wyken. Daer eventwel geene stoel wederstond aen Herman's slagen en hy met iederen slag eenen kerel neêrsloeg, verminderden de vyanden gedurig; maer ook zy waren beide vermoeid: vooral Herman die, in dry dagen, weinige of byna geene spyzen genoten had!

Baes Hein had liever gevlugt dan gevochten; hy wist ongeveer hoe zwaer de vuist van Herman woog. Om die reden wierp hy zich aenstonds op het zieltogende lichaem van Steven, met het gedacht van den sleutel der ingangdeur in zyn bezit te krygen. Hy vond denzelven eindelyk; liep naer de deur die buiten het spookhuis leidde en deze ontsloten hebbende, riep hy: ‘Dorus, makkers, komt hier, die twee

[p. 385]

kerels zyn razende en wy ontwapend, redden wy ons langs hier!’

Geene der regtstaende Bokkenryders luisterde naer den laffen Hein: zy waren allen onversaegde kerels, en nog veel te talryk om de vlugt te nemen. Eene onder hen kreeg eenen nieuwen inval en sprak luidkeels tot zyne makkers:

‘Alle de messen uit de scheede; de tafel aengevat en de kerels op het lyf geloopen; dekt uwe hoofden en steekt hen van onderen in den buik!’

Met tienen te gelyk heften zy de langwerpige zware tafel boven hunne hoofden, terwyl zy de messen in den mond, tusschen de tanden hielden; zy trokken langzaem tegen de twee kampers aen!

‘Sla naer de beenen’ riep Klaes den makker toe, ‘of wy zyn verloren!’

Herman sprong eenige stappen vooruit; verbryzelde de beenen van alle de aenvallers, die hy konde bereiken. Klaes smeet de stoelen, welke hy konde vinden, in den weg en hield hen een oogenblik tegen; maer alreede waren zy tot over het beweegloos lichaem der zuster, hetgeen zy overmeesterden!

Eensklaps komt eerst een vreemdeling zich onder de kampers mengen: het was Jozef Jansen van Lutterath; dan een tweede, derde en vierde!

Laten wy onze oogèn hier eenige oogenblik-

[p. 386]

ken van 't nare tooneel afwenden, om te zien, hoe de Voorzienigheid den fellen boerenzoon zond, juist by tyds, als de beide moedige jongmans gingen bezwyken; als de roovers reeds het lichaem der zuster in hunne magt hadden; want een kerel had haer achteruit gesleept!

De priester had de onderrigtingen van den vermomde letterlyk gevolgd; van vroeg in den morgen, zond hy eenen boodschapper naer Jozef Jansen. Als deze vernam wat er gaende was en dat hy de kinderen van de bergwooning kon ter hulpe komen, snelde hy - met nog drie onversaegde makkers - naer Geulle. Aen de wooning der kinderen bevonden zich, ten vier ure, niet min dan elf jongmans, die aendachtig luisterden naer de bevelen, welke de wyze grysaerd gaf. Aenstonds wapenden zich de mannen, sprongen te peerd en de eene vertrok vóór, de andere volgde op eenen zekeren afstand; eene derde koos eenen zyweg. De grys, met Roos - deze wilde halsstarrig de goede meesteresse helpen verlossen - vertrok het laetst, in een ligt rytuig, met twee felle peerden bespannen. Als vereenigingspunt was eene verlatene kluis, naby Heerlerheide aengewezen. Nog vóór negen ure waren zy allen verzameld en de laetste maetregelen werden afgesproken en vastgesteld.

[p. 387]

Het kwartier over negen ure, begaven zich de verlossers naer de Zwaen; eerst plaetste de grys vier mannen in het spookhuis en gaf hun de noodige bevelen, welke met de grootste nauwkeurigheid werden uitgevoerd. De zeven overigen volgden den priester en Roos naer de Zwaen, het was half tien ure, als zy daer binnentraden. De zoon Frans en Hein's wyf verbleekten op 't zien der vreemdelingen!

Hier nam Jozef het woord en zegde tot de moeder en den zoon:

‘Gy, vrouwken, gaet ons den weg toonen naer het spelonk, door uwe achterkamer, opdat wy by tyds de twee kinders kunnen verlossen, welke hier gevangen zitten. Ingevolge uw min of meer voorzigtig gedrag, zult gy beloond worden! Gy jongen, blyft beweeg- en sprakeloos op uwen stoel zitten; de minste beweging, welke gy maekt; het ligtste teeken dat gy geeft, zyt gy dood! Koob en Peer’ deed hy tot twee zyner makkers ‘houdt den jongen in het oog! Frits, ga aen de buitendeur, schildwacht houden en laet niemand binnendringen!’

Hein's wyf, aen anders niets dan het verlies der twee duizend luiksche guldens denkende - want alles was ter redding der maegd gereed gemaekt - morde by zichzelve over de kwalyk

[p. 388]

van pas komende helpers; want zy had het meisken liever alleen gered. De bazin moest eventwel gehoorzamen; zy leidde den priester, Roos, Jozef en de drie overige makkers, zonder gedruisch, naer de keuken. Jozef ging op de teenen tot aen de deur der achterkamer vooruit; hy hoorde een gesluister binnen 't vertrek, maer kon niets anders onderscheiden dan dat het eene vrouwestem was. Aenstonds daerachter erkende hy de tael van Klaes die zegde: ‘Moed, dochter, moed en hoop!’ Dan ging eene deur open en eene doodsche stilte volgde. Jozef opende zachtjes de kamerdeur en trad binnen, gevolgd door de gesellen. Hein's wyf wees de kasse aen, als zynde daer de doorgang naer het spelonk; eene der makkers bragt de bazin in de voorkamer; stelde haer ook onder de bewaking van Koob en Peer, en ging de overige vrienden, in den onderaerdschen gang, bytreden.

Twee dievenlanteernen worden vast gehouden, de eene door den priester, de andere door Roos; Jozef staet tegen de deur en is met eene aekse - zware byl met eenen langen steel - gewapend; zyne drie makkers hebben drie gelyksoortige werktuigen in handen en wachten slechts een teeken van Jozef af, om te beginnen. Achter hen staen vier tweeloopen met kogelen

[p. 389]

geladen. Betta's broeder houdt zyne ooren tegen de deur, opdat hem geen woord ontsnappe; maer vooral, opdat hy het teeken van den aenval hoore. Zyne borst zwol op van fierheid, iederen keer, dat Herman onverschrokken antwoordde; hy knersetandde, als de aertsbooswicht Steven zyne helsche grondbeginsels uitbraekte; met geweld wrong hy den aeksesteel in de felle handen, zoo menigmael als iemand van de gedrochten eene soort van pyniging voorstelde! Wanneer hy eindelyk het woord wraek hoorde uitspreken en daer achter verlos... rolde de laetste lettergreep sing nauwelyks van Klaessens lippen, of pan, pan, pan, pan, vielen vier aekseslagen, gelyktydig byna, in de deur! Het werktuig van Jozef drong door de zware eiken planken; zyne magtige arm was noodig om hetzelve terug te trekken! Nagels werden doorgekapt, alsof het ryshout ware geweest; zoodra de snydende werktuigen bot waren, werden anderen gevat; want zooverre had men de voorzorg gedreven, dat men eenen voorraed van werktuigen voor handen hield.

Ter nauwernood was er eene opening gebroken, van eenen voet in doorsneê, alswanneer Jozef - niemand voor dezelve ziende - doorkroop, en zyn gevaerlyk wapen nemende, in het

[p. 390]

spelonk vloog. Hy zag en beoordeelde, met eenen rappen blik, geheel het gevaer van den toestand; maer met een leeuwenhart schoot hy toe, maeide met iederen aekseslag eenen Bokkenryder van onder de tafel. Zyne drie makkers kwamen ook toegeschoten, en volgden Jozef's voorbeeld; de tafel zonk weldra neêr op eenen hoop lyken, welke geene menschelyke gedaente meer hadden!

Plotseling ziet Jansen's zoon een rossen kerel - het was Dirk van Hulsberg - op de kniën voortkruipen naer een voorwerp, dat op den grond lag. Hy herkent de kleeding van Martha. Juist alswanneer Dirk met eene stervende hand het mes tegen de borst der maegd rigtte, vloog het bovenste gedeelte van zyn hoofd door het spelonk: het moordtuig van Jozef had hem getroffen. Op hetzelfde oogenblik kwam ook Roos toegeschoten, wierp zich op Martha en omhelsde een gevoelloos lichaem. Onder de liefkozingen van de dienstmeid en hare aenhoudende zorgen, kwam de zuster tot zichzelve; zy opende de oogen. Maer Hemel, kon zy het wel gelooven! De oude priester, Herman, Jozef en Roos stonden rondom haer; zy wierp zich in 's broeders armen en schreidde van blydschap!

Klaes had eene lamp genomen en de gesneu-

[p. 391]

velde roovers gaen herkennen: Dorus alleen leefde nog; Martha vroeg genade voor hem; hy stierf eventwel denzelfden nacht aen 't gevolg zyner wonden. Baes Hein was niet te vinden: hy had het hazenpad gekozen en de overwinnaers toonden zich menschelyk achter de overwinning: zy zochten Hein, den valschaerd, den schynheiligen, niet op! Roodolf's zoon hield zich bezig met vuer te maken en stak alles wat in het vertrek was in brand; hy voedde de vlammen met stoelen, en tafels en anderen brandvattenden voorraed, welken hy vond. Herman moest hem losrukken van deze bezigheden, wanneer de vlammen alreede begonnen de kleederen der doode Bokkenryders aen te randen. Zy sleepten den zieltogenden Dorus tot in Hein's achterkamer en legden hem te bedde; de priester vermaende hem vruchteloos tot bekeering: alle vermaningen werden verworpen; hy stierf, zoo als hy geleefd had: als een dier!

De grysaerd wierp aen de waerdin eene beurs met geld toe, en zond Frans tot den broeder in de achterkamer. De vier makkers werden uit het spookhuis geroepen; Klaes, Jozef, met nog twee anderen dekten de achterhoeden zoolang, tot dat de vrienden te peerd zaten. Dan snelden zy achternaer en haelden ze te Beek in; het was

[p. 392]

byna dag wanneer zy te Geulle aen de bergwooning aenkwamen, waer zy Lena, de zuster van Klaes, vonden, die het voorwerp der algemeene achting was. Haer broeder ook ontving van alle die gelukwenschingen en vriendschapsbewyzen, welke hy door zyne heldendaden, zyn wys gedrag en opregte bekeering verdiende. In hem had de grysaerd den vermomden boodschapper gekend. Ook zegde hy tot den jongen:

‘Brave vriend, met u heb ik eene rekening af te doen, weet gy dat wel?’

‘ô, Ja, eerweerde heer,’ antwoordde Klaes, ‘morgen vroeg zal ik ze effen maken.’

Zoodra zich de vermoeide lieden een beetje uitgerust hadden, begonnen zy al de beste voorwerpen van de bergwooning naer Geulle te vervoeren, ten einde dezelve aldaer in zekerheid te stellen. Nog vóór den avond was het werk grootendeels verrigt: geen levende wezen bleef nog de wooning bewaken. Omtrent middernacht kon men van den berg van Catsop eene menigte gewapende kerels zien afdalen en de bergwooning bezetten. Op honderd plaetsen te gelyk werd het vuer aen huis, schuer en stalling gestoken. Ten drie ure was alles volbragt, de muren waren neêrgesmeten; de boompjes afgesneden; de bloemen uitgerukt; het zomerhuisken vernie-

[p. 393]

tigd, men kon de plaets nog nauwelyks herkennen, waer Martha en Herman zoo menige vreedzame dagen te samen sleten; de Bokkenryders hadden er hunnen voet gezet!

Eenige dagen na dit voorval, gingen zeven persoonen te Geulle over de Maes en sloegen den weg, over Hasselt en Diest in, naer Scherpenheuvel: het waren de oude priester, Martha, Lena, Betta, Herman, Klaes en Jozef. De zes laetsten waren blootvoets; zy spysden zich met water en zwart brood; als ware boetelingen, bragten zy den weg over met bidden en verstervingen te doen. Op de terugreize doorwandelden zy een eenzaem en verlaten oord, tusschen Diepenbeek en Mechelen; zy rustten daer een oogenblik, gedurende hetwelk Herman en Klaes de ligging en den aerd des gronds in oogenschouw namen.

Twee maenden later, was men op die plaets yverig bezig met bouwen; de onaengeroerde en maegdelyke heide werd met kouter en schaer doorsneden. Nog eer het winter was, lagen er drie boerenwooningen, welke door drie jonge paren bewoond werden. In de eerste leefden Martha en Jozef Jansen; in de tweede Herman en Lena; in de derde Klaes en Roos. Op eenen en denzelfden dag waren zy door den grys in den

[p. 394]

echt verbonden. Betta had geerne deel gemaekt van de volkplanting, maer hare ouders wilden niet van de beide kinderen te gelyk scheiden.

De oude priester leefde nog vyf jaren en was de weldadige engel der parochie. Gedurende zyn leven, maekte hy geen gebruik van de papieren, welke Klaes in deszelfs handen leverde. Zy waren nogtans genoegzaem gewigtig om ons te doen vermoeden, dat Steven waerschynelyk Hein Ruyter's kinders tegen dezelve zou hebben uitgewisseld, indien het in zyne magt ware geweest. Toen de grys naer de Zwaen snelde met de hulpmakkers, waren dezelve in vertrouwde handen geleverd. Hadden zy de neêrlaeg gehad, lysten, briefwisseling, ontwerpen en de omstandigheden over eene menigte gepleegde dieften en moorderyen zouden eten volgenden dag in handen der wereldlyke overheid gevallen zyn. De yzeren vuisten van Klaes, Herman, Jozef en d'overige hulpmakkers hadden in alles voorzien. Werden de stukken van overtuiging niet overgeleverd: dit moet men toeschryven eerstens aen de vrees van alreede bekeerde Bokkenryders te verontrusten; ten andere, plagt de Herder te zeggen, dat God de dood des zondaers niet wil, maer dat hy zich bekeere. Overigens geloofde men de bende voor altoos uitgeroeid; wanneer

[p. 395]

zy later wederom het hoofd opstak, dienden diezelfde stukken om op het spoor te geraken en de samenleving te wreken wegens de gedrochtelyke euveldaden waeraen zich die uitgezonderde booswichten pligtig maekten!

Herman's en Jozef's verlichte zorgen en Klaessens onvermoeid zwoegen bragten den maegdelyken grond tot eenen nooit gezienen staet van vruchtbaerheid. Deze laetste behield altoos eenen ligten zweem van droefgeestigheid. Eenige jaren later speelden drie paren jonge bengels in het zand: panden der driemael echtelyke liefde!

Voor vele jaren waren de Bokkenryders geknakt in hun bestaen: zy herleefden echter later; kregen eene nieuwe ontwikkeling en inrigting. Baes Hein, die jegens de geheele wereld valsch was; die gaerne de twee duizend luiksche guldens verdiend, en de dood der kinders gezien had, bleef nog een paer jaren voorthuichelen - en brak den nek met van den zolder te vallen! Menigmael ontving zyn wyf, gedurende haer leven, aenzienlyke hulpsommen uit eene onbekende bron; zy raedde nogtans de edelmoedige gevers, wien zy eventwel nooit de dood van haren Dorus konde vergeven, ofschoon zy hun geld aennam! Zy stierf na eene opregte boetpleging. Frans werd, op eenen strooptogt dood-

[p. 396]

geschoten. De overblyfsels der Bokkenryders werden in het spelonk begraven waer men eene halve eeuw later, halfverbrande menschenbeenderen in groote menigte ontdekte, benevens die van vele vermiste reizigers!

De gryze Limburger, die u deze treurige legende verhaelt, zal u zeggen, dat men de plaets, waer eens de bergwooning stond, sidderende nadert. De brave man zal u eene verhevene zedeles uit het verhael trekken en u zeggen:

‘Niemand kan de gevolgen van eenen misstap berekenen; en het grootste gevaer voor het aengroeijende geslacht, is de omgang met bedorvene harten, met booswichten. Schenk uw vertrouwen slechts aen beproefde deugdzame lieden; zoudt gy ooit tusschen het tydelyke en eeuwige geluk te kiezen hebben: zoo volg Martha na: ‘vrees de dood niet; maer de ondeugd, welke de ziel slagtoffert!’

Nu, grootsche, weldoende, dichterlyke Maes; lachend en betooverend Limburg, vaerwel! Mogt de lezer in deze tafereelen behagen geschept hebben, God geve den schryver gezondheid, om nieuwe in te zamelen. Maer geene dieven, geene roovery meer; er zyn andere gezigten in overdaed te schilderen.

einde.