Verhandeling over den drievoudigen invloed der rederijkkameren, voorafgegaan door een overzicht harer geschiedenis

[p. 3]

Inleiding.

De koninklijke Akademie van Brussel stelt blijkbaar veel belang in het hier behandelde onderwerp: het werd door haar reeds ten vijfden male uitgeschreven. Dat herhaalde uitschrijven doet genoeg voorgevoelen dat het bewerken er van bijzondere moeilijkheden aanbiedt: en zoo is het inderdaad; want het uiteenzetten des drievoudigen invloeds van de Rederijkeren is eene soort van corollarium of gevolgtrekking uit de geschiedenis derzelven. Wie dus dien veelzijdigen invloed wil beoordeelen, en dien tot een kunstgebouw optrekken, dient dat vooraf te grondvesten.

Wat behoeft tot die grondlegging? Hij moet den tot dus verre niet aengeduiden oorsprong der nederlansche rhetorijkkamers nagaan, alsmede hare ontwikkeling, haar in- en uitwendig bestuur, benevens hare verschillende bemoeiingen en lotgevallen. Hij is zelfs verplicht die zich breeduitstrekkende punten niet los en licht, en in 't algemeen, maar wel tot in hunne verste vertakkingen en bijzonderheden op te sporen.

En zie daar reeds een werk veel wijder van omvang, veel zwaarder dan het behandelen van het voorgestelde vraagstuk, dat er een uitvloeisel van is.

Tot het opstellen van dergelijk werk, hadden wij twee middelen aan de hand: gedrukte en ongedrukte bronnen. De

[p. 4]

voornaamste der gedrukte bronnen is de Schets eener geschiedenis der Rederijkeren door Kops, in 1774 verschenen. De Précis de l'histoire des Chambres de rhétorique et des sociétés dramatiques belges, door Populiers in 1844 heeft ons enkelijk eenige byzonderheden over de brusselsche Kamers tegen het einde der verledene eeuw, opgeleverd. Men weet, dat Willems zich genegen toonde tot het schrijven zulker geschiedenis: hij ontving met voorliefde verscheidene artikels daarover loopende, en waarvan de bijzonderste geleverd zyn door Blommaert, Lambin, D^r Vander Meersch, pastor Visschers, Snellaert, enz. Ook Professor Serrure heeft eenige mededeelingen in zijn Vaderlandsch Museum opgenomen. De hollandsche schrijvers, ook Lambrechtsen en D^r Heremans, enz. maakten zich verdienstelijk door de bijdragen die zij over de Kamers van Middelburg of 's Hertogenbosch leverden. Met een woord, de werken of artikels welke men over afzonderlijke kamers raedplegen kan, beloopen, volgens onze berekening, tot boven de vijftig.

Wy gewagen nu nog niet van de werken door eenige kameristen of door de Kamers uitgegeven, of van hen voortkomende, te rekenen van de zestiende eeuw tot 1830, tijdstip, waar wij onze opsporingen gestaakt hebben. Onder die werken zijn er sommige zoodanig zeldzaam, dat er maar een exemplaar van bekend is: wij hebben het voorrecht genoten die zeldzaamheden te mogen zien en benuttigen.

Wat nu de handschriftelijke bronnen betreft, hebben ons eenige stadsarchieven te dienste gestaan.

Gelukkiglijk waren wy reeds een groot getal jaren niet vreemd aan het voortdurende leven der Rederijkeren, en hadden wy eene verzameling van aanteekeningen over deze gemaakt, toen wij dezen letterarbeid aanvingen. Wij vermoedden echter niet, dat hij zich zoo verre uitstrekte, en ondervonden weldra dat de hoofdmoeielijkheid er van lag in deszelfs

[p. 5]

rangschikking: hoofdmoeielijkheid, die deels uit het groote getal bouwstoffen, deels, zoo wij zagen, uit den aart der prijsvraag zelve ontstond.

Men gevoelt daarbij, dat, hoe belangrijk de slotsom zulker opsporingen dikwijls moge zijn, het nagaan van zoo vele bronnen, een dorre, lastige arbeid is. Kops klaagde daar reeds over: ‘Zulke geschiedenis, zegt hij, moet den vaderlandschen dicht- en historieminnaar behagen, maar legt den schrijver eene onaangename taak op: het doorbladeren namelijk van boeken en geschriften die niet dagelijks voorkomen, en het lezen van oude en versleten rijmen, die het geduld der lezeren tergen.’ En echter wat leverde die geleerde op? Bloot eene chronologische schets, terwijl hij op die wijze aaṅ het moeielijkste van zulk een opstel ontsnapte, namelijk het brengen van een talloos tal bijzonderheden tot eene bevallige, ten minste tot eene degelijke orde... Ordinis virtus et venus.

Kops werk heeft niet te min zijne waarde, hoe onvolledig het zij, in zoo verre dat hij zich vergenoegde met over den oorsprong der Rederijkeren bloot te zeggen, dat die, in zynen leeftijd, nog volstrekt in het duister lag. Hij zelf zag al het onvolmaakte zijns arbeids in, en zijne zedigheid dreef hem aan te verklaren, dat hij 't zich tot eere zou rekenen, mochten zijne aanteekeningen waardig gekeurd worden tot inslag eens volledigen werks te dienen, eene eer, die den wakkeren konrector zeker daarbij niet kon ontsnappen.

Als slotsom der studiën, die het schrijven dezer verhandeling voorafgegaan zijn, bezitten wij de volgende opstellen:

1⁰ Eene lijst der schietspelen bijgewoond door de Gezellen der consten, voorloopers der Rederijkeren, zoo op 't einde der veertiende eeuw als in 't begin der vijftiende; opgevolgd van de lijst der prijskampen, uitgeschreven door of voor Rederijkers, sedert de eerste helft der vijftiende eeuw tot 1830,

[p. 6]

met de bijzonderheden tot die prijskampen behoorende, en de daarover te raadplegene bronnen, beloopende die uitschrijvingen tot omtrent de 150.

2⁰ De lijst der vlaamsche en hollandsche kamers, alsmede dergene des lands van Luik (zynde dezen maar ten getalle van twee, en zonder bekenden invloed gebleven); benevens de lijst der waalsche kameren, in Belgie gelegen, met de opgave harer instelling of herstelling, de aanduiding harer blazoenen en zinspreuken, de door haar uitgeschreven of bijgewoonde prijskampen, met de bekrooningen dier kamers, loopende de lijst der nederlandsche kamers bij Kops ten getalle van 186, terwijl de onze over de 380 nummers telt.

3⁰ De beredeneerde lijst van omtrent 300 rederijkeren, die geschreven hebben.

4⁰ Eene lijst der rhetorikale spelen van de vijftiende eeuw tot den beginne der negentiende.

5⁰ De lijst aller stellig of vermoedelijk rhetorikale werken die op den index gesteld zijn.

Wij ontsluiten onze verhandeling met een Overzicht van de algemeene Geschiedenis der Rederijkeren, als hoofdbron des te behandelen drievoudigen invloeds.

De kunstinvloed was niet te verklaren dan na het uiteenzetten der verschillende vakken, daar de kamers zich hebben mede bezig gehouden, als des invloeds die zij op taal- en versbouw uitgeoefend hebben. De beredeneerde lijst der nederlandsche Rederijkeren, die eenigen kunstinvloed gehad hebben, althans voornamelijk bekend zijn, moest hierop volgen.

De politieke en zedelijke invloed liet zich gereedelijk in op elkander volgende vertoogen ontvouwen.

Wij zagen ons verplicht, in een aanhangsel des drievoudigen, - vooral - des politieken en zedelijken invloeds der vlaamsche kameren, te spreken over de waalsche kamers, die betrekkingen met de Gezellen der conste of met de Rederijkeren gehad hebben.

[p. 7]

Wij hebben telkens dat ons zulks noodzakelijk toescheen, onze bronnen opgegeven, en onze aanhalingen van verzen, door rederijkers geschreven, nagenoeg tot dezulke bepaald, die nog in handschrift waren of in eenig hoogzeldzaam geworden boek voor kwamen.

Waar ik gefaald heb, is zulks toe te wijten aan eenige mij onbekend geblevene bron, of mijner aandacht ontsnapte bijzonderheid.

Eenige ontdekkingen ('t is het woord meen ik) hebben mij veel genoegen gedaan, en veel vlijts vergoed: onder deze stel ik het opsporen van den naem des dichters der VII mysteriën van Maria, waarvan ook het zevende niet verloren is; eenen vond, des te belangrijker, dat ik den brusselschen factor als den prins der vlaamsche dichters van de vijftiende eeuw aanschouw. Onder die ontdekkingen meen ik ook den zeer vermoedelijken naem te mogen tellen des opstellers van den Homulus, dien men voor den besten vlaamschen dichter van het begin der zestiende eeuw mag houden.

Ik biede deze verhandeling, die een tijdstip van bijna drie eeuwen en half doorloopt, aan de koninklijke Akademie, met vertrouwen op hare welwillende billijkheid, aan. Indien dit werk van harentwege dat hooge onderscheid bekomt, waar ik met zeker hartstochtelijk geduld naar gestreefd heb, zal ik van dien letterarbeid de gezegendste vrucht plukken: ik zal mij in de bewustheid verheugen, iets nuttigs voor de veelzijdige geschiedenis der Nederlanden verricht te hebben.