Simon Stevin, naer Voorduin's bekroond werk, met eenige dichtstukken

[p. I]

Inleiding.

Ons weten stuc-werc is.
Spiegel.

Waerom, vraegt men, houden uitgevers, vertalers en schryvers niet eindelyk op voorredenen te schryven, als men sedert lang opgehouden heeft die te lezen? Waerschynelyk om dat zy meenen, dat dergelyke inleiding voor het nieuwe boek zoo noodzakelyk is als aen 't hof een ceremoniemeester. Dat zulks ook ten deele het geval weze met deze Lofrede, kan zyn. Ten minste acht ik het nuttig vooraf te zeggen, wat my dit stuk in onze tael heeft doen overbrengen, wat men over Stevin zelven grootendeels uit zyne werken leert kennen, en wat er sedert het verschynen van Voorduin's schrift, ter Bruggelings eere door Belgie is gedaen.

I.

Het is voor elken regtschapen Vlaming, voor elken waerden landgenoot van Simon Stevin, een groot verdriet te moeten bekennen dat wy, Belgen, het in 't beoefenen der Wetenschappen, by middel der moedertael. nog niet zeer ver gebragt hebben; en echter, sedert Stevin de

[p. II]

gedachte opvatte, om 't Nederlandsche volk in Kunsten en Wetenschappen, door middel dier tael, te ontvoogden en zyn zelfs te maken, zyn er byna twee eeuwen en half verloopen. De geleerde heeft by ons nog weinig gedaen voor de Vlaming, die enkel 't Vlaemsch magtig is. Is 't niet genoeg reeds, dat men zulk een Belg onbekwaem acht om den eenvoudigsten post (b.v. dien van veldwachter) te bedienen?

Eenigen konden dan ook niet begrypen, hoe ik op 't denkbeeld gekomen ware, om my, als vertaler, in een strenger, of wil men (voor velen) voordeeliger vak dan 't gene der eigenlyk gezegde Letterkunde te wagen, met het doelwit om anderen op te wekken, die (even als enkelen in onze dagen)^(a) wel den volke de eer willen bewyzen van te gelooven, dat het niet tot eene eeuwige onwetendheid zal veroordeeld blyven, maer dat de volkstael by uitstek de tael der volkswetenschap is.

Ik ontmoette dezer dagen een dier onbeduidende wezens, en 't volgende gesprek ontstond tusschen ons: ‘Men zegt, dat gy eene Lofrede op Stevin vertaelt..... Waerom niet in 't Fransch? - Veroorlof my u te vragen: waerom in 't Fransch? - Wel dit is immers geene vraeg: daerop zullen zy u best antwoorden, die in 't Fransch schryven: te beginnen met onze Criminele regtbank, en te eindigen met myne waschster; te beginnen met den Diplomaet, en te eindigen met den Cicerone van elk hôtel dezer stad. - Welnu, ik moet zoo hoog of zoo laeg niet ryzen, om rede myner taelkeús te geven: ik vertael de Lofrede van Stevin in 't Nederduitsch, om dat het de lof van Stevin is. - ‘Fiat lux, amice! - Gaerne:’ Nu haelde ik met Spaen-

(a) Onder anderen de Heer Lathauwer, die sedert verscheiden jaren aen een werk over de Kruidkunde arbeidt, en bekend is door de Belgische Zywormenopvoeder (Gent 1840). In Antwerpen geeft Doctor Matthyssens zyne Natuerkundige lessen uit.
Vroeger hebben de Professoren Le Maire, Deprez en Jacquemyns Vlaemsche werken ever de Meet- en Werktuigkunde uitgegeven.

[p. III]

sche deftigheid, uit myn zak een, volgens Van Hulthem, zeldzaem boekje, getiteld: Dialektike, ofte Bewysconst, leerende van allen saecken met recht ende constelich oordeelen; oock openende dan noch tot de allerdiepste verborgentheden der natueren, beschreven in 't Nederduytsch door Simon Stevin van Brugge. (Rott. 1585.) De oorspronkelyke perkamenten omslag er van wekte de nieuwsgierigheid des jonkers, by een halven spotlach, op, en ik las: ‘Deze besundere conste (Dialektiek) hebbe ick voor my genomen u hier naer myn vermogen te verclaren. Aengaende my yemandt segghen mochte, wat gaet u doch over, soodanighen diepsinnighen materie te willen beschryven in de Neerduytsche tale? Want hadde dat met nut doenlick gheweest, het ware voor u al overlanck gesciet; dien sullen wy met twee woorden bescheyden. Ten eersten, nadien sommighe myner seer ghemeene vrienden ende landtslieden, in ander spraecken onervaren, nochtans der Consten uytnemende liefhebbers, verstaen hadden, dat wy yet der Mathematiken in den druck souden doen afveerdighen, maer in vreemder talen, en hebben my (hun wil mocht yemandt segghen niet begheerens weert) niet slechtelick ghebeden sulks in de onse oock te doen, maer bycans met redenen willen overtuygen geen behoorlicke gheneghentheyt te dragen tot onzen Vaderlande; diens voorderinge nochtans, elk naer syn uyterste vermoghen, boven vrienden en maghen, ja, voor syn eyghen selfs, is schuldich te beneerstighen; dit soo beleydende ende voortdringende, dat en hadde ick t'mynder bate niet ghehadt, de ghemeene maniere van doen, ofte de ghewoonte, die niet t'onrecht d'ander natuere geseyt wort, swaerlick soude ick my ontschuldicht hebben: teneynde hun niet alleene belovende naer myn vermoghen in haerlieden begheeren

[p. IV]

te voldoen, maer my selfs door eenen yver daer toe verbonden achtende, hebbe my beneersticht 't zelve totterdaet te brenghen.’

Is het ook noodig te zeggen dat de ondervrager, dien ik wist kundiger in 't Vlaemsch te zyn dan hy wilde schynen, aldus door Stevin's eigen antwoord bediend, verstand genoeg bezat om het te verstaen, en, ja, om zyn vragen te staken?

Wel is waer, dat Stevin in de Physico-mathematische Wetenschappen zoo wel invloed op zyn Vaderland als op den vreemde heeft uitgeoefend, en even door Franschen, Duitschers, Engelschen, Italianen en andere natien, naer waerde is geschat: maer wat echte Vlaming zal afkeuren dat men over Stevin in die tael spreke, welke hy liefkoosde, en voor Nederduitschers in 't Nederduitsch schryve? Want de groote gedachte van Stevin, even als die van zynen boezemvriend H. De Groot, was de verspreiding der Wetenschap onder 't volk. Hy hield voor eene mathematisch bewezene waerheid, dat men alleen door middel der moedertael de weldadige stralen der wetenschappelyke zon tot in de laegste rangen des volks kan doen doordringen, om aldus ook in dezelve mannen op te wekken, door oorspronkelyke grootheid, den lande tot sieraed en bystand. Stevin was even van de doelmatige voortreffelykheid der tael, als van de noodzakelykheid om sommige vakken in die tael te behandelen, overtuigd^(a).

Indien de Wisconstige gedachtenissn aenvankelyk voor Prins Maurits opgesteld zyn, schreef hy andere werken wel degelyk voor het volk; zoo als zyn Burgerlick (politiek) leven, welke stof hy, blykens de opdragt, gedeeltelyk

(a) Ziezyn gevoelen wegens die beide punten by uittreksel medegedeeld in Van Capelle's Bydragen tot de gesch. der wetensch. en lett. in Nederland, blz. 37-58. - Met Stevins gevoelen stemt De Groot volmacktelyk overeen. Zie in 't zelfde werk eene aenhaling uit De Groot's Vergelyking der gemeenebesten, D.lll, blz. 99 an.

[p. V]

gekozen heeft ‘uyt ernstig vermoeden van de wonderlicke verborghen eygenschappen der Duytsche spraeck, en om in deselve sich met besonder lust te oeffenen.’

Hy had besloten om eene reeks van boeken ter studie voor den gemeenen man in die tael te vervaerdigen, en liep aldus het plan van Nieuwenhuizen, tot nut van 't Algemeen, lang vooruit^(a). De straks beroepene Dialectike ofte Bewysconst (Logicu) scheen hem daertoe eene onontbeerlyke inleiding, en hy beloofde het hy dien eersten stap niet te laten berusten, vond dit tractaetje byval, waerin hy, als wetenschaplyk ysbreker, eerst van allen de Logica verduitschte. Hy was aldus den waerdigen tegenhanger geworden van zyn gemelden boezemvriend De Groot, die in zyne (nog heden als taelbydrage zoo bruikelyke Inleydinghe tot de Hollandsche Rechtsgeleerdheyd het taellicht in den bajert der Regtsgeleerde bewoordingen geschoten, en 't Nederduitsche Regt tot eene verstaenbare tael gebragt had.

De nieuwigheid, door Stevin beproefd, vond de gewenschte gunstige deelneming: dit bragt hem op de gedachte om die op de Hoogeschool van Leyden wortel te doen vatten. Daer toch moest de tael der Vryheid bloeijen, waerin 't Request der edelen, de Pacificatie van Gent en de Unie van Utrecht waren opgesteld; daer toch moest de heldentael des Burgemeesters van 't veege Leyden voor geenen banbliksem te duchten hebben. De Hoogeschool, die Maurits zelven als haren leerling nog onlangs op hare banken zag zitten, wist wel dat zy haer bestaen aen 't volk te danken had, en luisterde naer den wensch van den Nederlandschen Bruggeling. Weldra opende zy een dergelyken leergang voor Wis-Weeg en- Bouwingkunst.

(a) Deze Maetschappy heeft Stevin niet vergeten, schoon geenszins uit dit oogpunt, hulde toe te brengen. Zie Levenschetsen van Vaderlandsche mannen en vrouwen, Leyden 1828, blz. 104-108.

[p. VI]

Uit 's mans eigen woorden leeren wy de vruchten van den door hem geplanten boom kennen: ‘'T is wel soo, dat Sterctebou (Fortificatio), Leger-teyckening (Castrametatio), en dierghelicke tot den crygh dienende, met groote vrucht spiegelincsche wyse (Theoretice) gheleert worden. Doch aengesien daeraf in de ghemeene saeck gheen camers, noch raden en vallen, soo schynt datter gheen eygenlicke treflickheydt af en behouft ghemaect te worden; dan genoug te zyn dat mense houdt voór oirboir byvoeghsels, die men nevens de treflikheden leert. Maer sulcke, te weten oirboir byvoeghsels, heeft d'ervaring ghenouch betuycht in stof van crychhandel, mette duytsche lessen die in 't Gemeenschool tot Leyden ghedaen worden, uyt welck ettelicke commende, en hem totten crycbou dadelick begevende, terstont so an 't werk vielen, al of sy te vooren meer ghedaen hadden; jae, in ander landen tot crychboumeesters versocht en ghesonden wierden, inder voughen dat sommige, die hemlien sonder Spiegelinc in de Daet (Practice) lange gheoeffent hebbende, en siende dat soo niet te connen nadoen, sich eindlick daer om tot het leeren der Spiegelinc begaven.’

Wat mag nu de rede zyn, dat zulke heerlyke beginselen langzamer hand afbreúk geleden hebben, en als 't ware, met den naem van hunnen insteller en verdediger, in ben vergetelhoek verschoven zyn? De heer Goethals antwoordt: dat het volk aenvankelyk niet gevoelde, wat belang er voor hem in Neerduitsche studien lag over onderwerpen, die 't nog niet naer waerde wist te schatten. Zou men echter niet uit Stevin's woorden eerder moeten besluiten, dat het volk hier geenszins aen eenig voorzuim schuldig is geweest? Heeft het misschien al spoedig, door onzalige theologische twisten weggesleept, het hersenschim-

[p. VII]

mige boven het stellige gesteld? Hebben de vyanden van die Vaderlandsche gedachte, die ze lang tegenkant hadden, en 't Fransche dan reeds den voorrang gaven, dezelve eindelyk in den grond geboord? Of waren er ook te Leyden sommige hooggezetelde bonnetdragers, die, niet tegenstaende de doorgebroken kunstverlichting, de geleerdheid nog als in de middeleeuwen het liefst in geleerde talen voort behandelden, en wat zy in 't zweet huns aenschyns hadden verworven, zoo goedkoop den volke niet wilden voordisschen?^(a)

In dit begrip, even als in geheel zyn handel en wandel, vertoont zich Stevin als een onbevooroordeelden Wysgeer, als een echt Nederlander, die verstond dat de volkstael, in haer behoud en verbreiding, niet slechts een middel ter beschaving, maer tevens ter ontslaving was. Met onsterfelyken moed streed de groote man tegen de zedelyke en stoffelyke elementen die Holland bedreigden; tegen den invloed des vreemden en de vernielzieke golven, tegen de Spanjaerts en de onduitschgezinden, tegen de vryheidaenranders en de taelbestormers. Ook zetelt hy als taelbeschermer nevens H. De Groote, als vryheidsbeschermer nevens Maurits.

(a) Zie Goethals, Notice historique sur la vie et les ouvrages de Simon Stevin, (Brussel, 1841) blz. 41. Aen dezen schryver komt de eer toe van de beste levenschets van Stevin, uit dezes schriften opgemaekt en tevens de nauwkeurigste opgave derzelve medegedeeld te hebben. Zyn werk heeft ons tot leidraed gestrekt in deze levensschets.

II.
Een oogslag op zyn leven, getuige van zyne werkzaemheid, van zyn vernuft, van zyne voortreffelyke inzigten.

Onze Stevin werd te Brugge geboren omtrent den jare 1548. Wel leerde hy in zyne jeugd de oude talen, die dan

[p. VIII]

slechts dienden ter bekoming van Geneeskunde, Regts- of Godsgeleerdheid; maer de natuer, of liever de Voorzienigheid, had hem een' onweêrstaenbaren trek naer Wiskundige kennissen ingeplant. Na eenigen tyd, als kassier, een Antwerpschen koopman gediend te hebben, bekwam hy in 't kwartier van 't Brugsche Vrye een post by 't bestuer der geldmiddelen. Dan, de Spanjaert, die op Belgie, met een vlammend zwaerd in de hand, afzakte, was oorzaek dat Stevin, met zoo vele anderen, besloot naerelders de wyk te nemen^(a). Denkelyk heeft hy zyn ongelukkig Vaderland, uit eigene beweging vryheidshalve verlaten, by den vast naderenden donderstorm. Hy verklaert ergens, dat hy sedert zyne jeugd altyd in onderwerping geleefd, en dit zoo lang hy maer kon doen, gedaen heeft^(b).

't Is niet onmogelyk, 't is waerschynlyk zelfs, dat hy voor Alvaes aenkomst, naer Polen gereisd hebbe: tweemael spreekt hy van zyn tocht naer Krakkauw. Ook bezocht hy Pruisland en Norweghen. Verscheidene schryvers beweeren, dat hy by zyne terugkomst door Maurits tot leermeester werd gekozen: zeker althans is het, dat Stevin te Leyden verbleef, toen de Prins de Hoogeschool volgde.

Met 1582 ontsloot Stevin zyne kunstloopbaen als schryver: in dit jaer verscheen zyn eerste werk, getiteld: Tafel van Intresten, mitsgaders de constructie derselver ghecalculeert (Antw. Plantyn, in-8°) gedagteekend uit Leyden. - Hy gaf in 1583 uit Problematum Geometricorum, in gratiam D. Maximiliani, domini à Cruningen, etc., editorum libri V (Antw. 1583, in-4°). - In 1585 kwam uit: L'Arithmétique, contenant les computations des nombres d'Arithmétique ou vulgaires: aussi I'Algèbre avec les équations des cinq quantitez

(a) Een ander Bruggeling, Bonaventura Vulcanius (geb. 1538, overl. 1614) was hem daerin voorgegaen. Prof. van 't Grieks te Leyden, heeft zich ook verdienstelyk gemaekt jegens het Nederduitsch.

(b) Burgerlick leven, blz. 31.

[p. IX]

(Leyde, 1585, in-8°; Anvers 1586, in-8°. - It., revue et augmentée par Albert Girard. Leyde, 1525, in-8°). - In 't zelfde jaer verscheen zyne hier voren opgegevene Dialectique (It. Rott., 1621, in-8°). - Zyne Beginselen der Water-weechs en Weegh-const en Weegh-daet (Leyde, 1586, in-4°) maken een zyner byzonderste voortbrengselen uit. - In 1590 verklaerde hy in 't werk: Vita Politica, of Borgerlick leven (Leyde, in-8°) de voornaemste pligten des burgers. Hy denkt er onder andere in, dat het Onderwys wel verre van vry te mogen zyn, door 't Staetsbestuer moekt bewaekt worden, om, gelykvormig aen de wetten, uitgeoefend te zyn^(a).

Het was omtrent den jare 1592 dat hem, niet alleen Prins Maurits leermeester, maer dezes vriend en vertrouweling geworden, het overzicht der waterwerken werd toevertrouwd, dat is, dier werktuigen, waerdoor de bodem tegen 't water verweerd is: een post, die hy 't zyner eere, en, ja, tot elks verwondering bediende.

Twee jaren daerna kwam zyne Sterckte - Bouwing, (Leyden, in-4°. - It. Amst. 1624, in-4°) van de pers.

Ondertusschen werd hy met de boekhouding van 't bestuer der privaetdomeinen van prins Maurits belast, die ten jare 1604, het handel-boekhouden op zyn Italiaensch had ingevoerd. Stevin's werk, vier jaer later daer over verschenen (Vorstelyke boeckhouding op de Italiaensche manier in domeinen ende financien extraordinair) is den minister van Henrik IV, Sully, opgedragen.

In 1605 verscheen zyn Gemeenen Regel op gesanterie, Stevin verzamelde een gedeelte zyner werken in 1608. Uit de voorrede blykt, dat zyn Vorstelyke leerling, (zulk een Meester door zyn vernuft wel waerdig, en even

(a) Zie Goethals b.w., blz 47, die blz. 33-37 Stevin's grondbeginsels voordraegt, waerover nader.

[p. X]

groot wiskundige als veldheer) de handschriften van Stevin alom op zyne reizen en legertochten (als vroeger Alexander de Ilias) met zich voerde Om 't geducht verlies er van te voorkomen, liet Stevin deze schriften in druk uitgaen, en verzuimde daerby niet telkens alles aen te duiden, wat van Maurits zelven herkomstig was. De tytel luidt: Wisconstige gedachtenissen, inhoudende 't ghene daer hem in gheoeffend heeft den Doorluchtigsten Hoochgeboren Vorst ende Heere Maurits, Prince van Oraengien, enz. Zy bevatten vier boeken, handelende van het Weerelt-schrift (de Cosmographia), van de Meet-daet (de praxi Geometrioe), van de Verschaeuwinge (de Perspectivis), van de Weegh-const (de Ponderibus), en van gemengde stoffen (Miscellanea)^(a).

Het is dit werk, dat in zynen tyde meest opgang heeft gemaekt, blykens de vertalingen die er van gemaekt werden in meer dan eene tael: door A. Girard in 't fransch (Leyden, 1634, in-fol.), en in 't latyn door Willebrordus Snellius. In dezelfde tael bragt De Groot het boek der Havenvinding over, zynde 't vyfde deel der Wereldbeschryving van Stevin. Dit boek werd mede in 't Engelsch vertaeld.

De omstandigheden werkten den vlyligen man byzonder in de hand ter studie van waterversterkingen. In 1617 gaf hy te Leyden uit: Sterctebou door Spilsluizen (Ib. 1633, en aldaer in 't Fransch 1618, alle drie uitgaven in-fol.)

In dit laetste jaer ging mede de tweede druk uit zyner Legermeting (Castrametatio): een werk dat Prins Maurits ten sterkste moest bevallen, dewyl hy zich met nog meer ingespannen vlyt dan zyn vader op dit onderwerp toeleide,

(a) Eene nauwkeurige opgave der verdeelingen ven elk boek komt voor in Delepierre, Notice Biographique sur Simon Stevin, blz. 16.

[p. XI]

en aldus Hollandsch vernuft tegen Spaensche magt trachtte tegen over te stellen.

Ook verhoogde de Prins hem niet alleen tot eersten opzigter over 's Lands Waterbouwkundige werken, maer schiep ten zynen oorboore de waerdigbeid van Kwartier-Meester-Generael des Legers van den Staet.

Een zeer catholyk schryver, de Heer Goethals, vindt het zeer twyfelachtig, of die schitterende post van Kwartier-Meester-Generael des Legers van den Staet, opentlyk voor Steven daergesteld, wel ooit iets anders dan een blooten tytel zy geweest: jammer toch, voor zekere mannen, die styf en sterk beweeren, dat Steven meest bekend is om dat hy tegen Belgie, zoo te Nieuport als elders, gestreden heeft. Het is even onbewezen, dat de roemryke uitwykeling van Brugge wel ooit God à la Huguenote gebeden hebbe: zy, die, goed- of eerder kwaedmoeds, niet eens verondersteld, maer als een historisch theorema aenschouwd hebben, dat Stevin zyn land, even als de eeredienst zyner vaderen, ontweken was, hebben niet zeer liefderyk met onzen landgenoot gehandeld, en zelven 't eerste gebod des Christendoms afgezworen^(a). Zeker is het, dat hy met den zedelyken kanker onzer eeuw, onverschilligheid omtrent God zelven, geenszins besmet was; zeker is het, dat hy met de achtbaerste, de godsdienstigste menschen van verschillende gezindheden in nauwe betrekkingen stond, en dat hy de deugd bezat die zyne beledigers ontbreekt: dat hy verdraegzaem was.^(b).

(a) Zie den aenval tegen Stevin in den Moniteur officiel du 21 Février 1843, Herhaeld door den heer D.M. in den Observateur du 5 Mars daerna.

(b). Vergelyk het merkwaerdige zevenste hoofdstuk van Stevins burgerlick leven: ‘Hoe men hem in de Religie burgerlick dragen sal.’ Ja, geheel het werkje is merkwaerdig. Als een echt staetkundige, die met een vaste hand den pael tusschen vryzinnigbeid en losbandigheid wist te stellen, zegt by in 't derde Hoofdstuk: ‘By binnenlantsche twist soo d'een partie de ghemeente waer, sonder dat eenighe der, wettelicke persoonen haer voorstonde, die syde te volghen, is voor ghemeen-regbel onburgherlick. By aldien beyde de twistende partien wettelicke regierders tot hoofden hadden, soo sal men de forme der regiering met yders bepaelde macht aenmerken, daer beneven de saeck daer sy om twisten; vant welck goet bescheyt wetende, soo sal men den genen tegenstaen, die tegen syn eedt de goede wetten, vryheden, ampten, enz., wil veranderen, en die regierders toevallen, die snlex volgende haer cedt beschermen.’
ln 't straks beroepene zevenste Hoofdstuk zegt hy: ‘Sy, die hun ter voorseyde plaetsen daer dwanc is, in een ander religie begeren te oeffenen dan die des lants, mengen sien daeraf oirlof te vercrygen van degene by dewelcke de maght van sulc oirlof te geven wettelic bestaet; counen sy daer toe geraecken, gelyck men tot verscheyden plaetsen wel doet, sy commen tot haer begeeren, sonder van onburgerlickheyt te mengen berispt worden; want soodanige oeffeninge in een ander Religie is 't gebruyck der vryheyt, die wettelick vergunt is. Maer sulck oirlof niet connende crygen, men sal sich na slands Religie gevougen, ist niet in allen punten, doch ten minsten in soo veel, als daermen deur de Overheyt en de Wetten tosgedrongen wordt: dies niet, een van tween, of daer niet blyven of d'uyterste algemeene eerlicke middel gebruycken’
Wat hy door dit middel verstaet, verklaert de liberale man in 't volgende Hoofdstuk: ‘'T moet (zegt by) oirdentlick geschieden deur degene dieder wettelicke maght toe hebben: is die macht u niet ten deele gevallen, gy meught best doen, om hemlieden by dewelcke sy bestaet daer toe te beweghen.... de laetste middel die ieder vrystaet is eerlick gewelt.’

[p. XII]

Een der twee zonen van Stevin gaf de nagelatene werken van zyn vader uit, namelyk: Materioe Politicoe, Burgerlicke stoffen, vervanghende ghedachtenissen der oeffeningen des Prince Maurits, van Oraengie; beschreven door, enz., en uit syn naegelaete handschriften byeen gesteld door syn soon Hendrik Stevin, heere van Alphen, enz., (Leyde, 1649, in-4°); die herdrukt schynen onder den titel van: verhandeling van de voornaemste hoofdstukken specterende tot de Politiek, Finantie en Architecture ('s Hage 1686, in 4°); maer zyne schriften over de Nederduitsche Dichtkonst, even als over de Nederduitsche Redenkonst (anders gezegd Welsprekendheid) zyn verloren.^(a)

Stevin, na zich de vriend des volks getoond te hebben en die van vorstelyke persoonen te zyn geweest, was reeds te Leyden in 1620, oud 72 jaren, ontslapen.

Het karakter van den man doet zich onder de beminnelykste gedaente voor: hy droomde een edelen droom van eene voorledene gouden eeuw der Wetenschap, waerop de geleerde alles voor allen was geweest: maetschappelyk van aert, gevoelde hy voor de toekomst de noodzakelykheid eener vereeniging van mannen, die zich met

(a) Zie de voorrede van 's mans nagelaten werken, en blz. 139, 147 en 150.

[p. XIII]

liefde aen de natuerstudie zouden overgeven^(a):: een denkbeeld, dat onze eeuw schynt te willen verwezenlyken. Zyne zedigheid was hem wat de eerbare schaemte eener maegd is.^(b)

Uit de bloote opgave zyner werken, ziet men dat hy zich tot het ontleden der doode Wetenschap niet bepaelde, maer alles wat hy aenraekte met een scheppenden adem wist te bezielen, terwyl hy de Logica en Taelkunde, de Staetkunst en de Wetenschap te gelyker tyde beoefende. Orde en oorspronkelykheid kenschetsen de uitvloeisels van zyn vernuft. In bespiegeling, toepassing en uitvoering was hy even gelukkig; als taelopbouwer en wiskundige was hy even een groot. Eveneens als van zyn onderwerp, was hy meester van de tael: hy had ze doorgrond. In die stukken vooral, waer van de aerd zyne pen minder aen bepaelde kunstvormen vastbond, bevalt hy door den keus der woorden; terwyl alom 's mans schriften van eene eenvoudige netheid zyn, en in den styl, die hy den Euclidischen of wystydschen noemt, opgesteld^(c).

Doch schoon Stevins voordragt zuiver weze, en hy de tael van 't schuim der basterdwoorden, met de Groot, vooral in 't Wetenschappelyke vak, poogde te zuiveren, zou men zich bedriegen met te denken dat hy die zucht by den aenvang overdreef: hy gevoelde dat hy ook hierin den tyd iets moest toegeven, in de hoop dat latere dagen die pooging zouden voltrekken. ‘Wy sullen sulcke duytsche woorden besighen (zegt hy in de voorrede zyner Dialectike) als wy achten by den ghemeenen man nu ter

(a): Goethals haelt deswege aen Stevin trad. de Girard, Géograpie, p. III.

(b) Zie onder andere de Wisconstighe Gedachtenissen, blz. 94, 107 en 329, waer hy ten slotte zegt: ‘Want ons al veel anghenamer behoort te wesen ware dinghen te leeren, dan gheacht te worden voor menschen sonder dwaling, dat is voor 't ghene wy niet syn’

(c). Mathematicus Stylus: zie eerste Bouck van 't Eertclootschrift in de Wisconstighe Gedachtenissen, blz. 42.

[p. XIV]

tydt alhier ghebruyckelixt, ende alderbest verstaen te zijne, ons daer beneven neygende naer het eygen Duytsch, soo seer wy connen: diens suyverheydt, wel is waer, ick van herten soo seer wensche, als hare ryckheyt ende cierlickheyt grotelicx verdient. Ick wilde oocwel, dat de ghewoonte het daer toe gebrocht hadde, dattet ons niet noodich ware, tot sommige plaetsen (die weynich syn) uytlandische te besighen; maer die te willen weeren door 't beschryven der consten, diens grondt den sommigen duyster ghenouch vallen sal met de woorden die hy best verstaet, 't ware onnut; daerom sal sulcke veranderinghe te verwachten syn, van de beschryvinghe die daeraf eyghen sy, ofte diens gronds van gheender swaricheyt en is.’ En dat hierin eenige verandering moet gekomen zyn, blykt daer uit, dat in al zyne nagelaten werken hy zich zoo gestreng handhaver der taelzuiverheid, als mogelyk is, vertoont; of, waer zulks onmogelyk is, om verschooning bidt^(a)..

Men ziet, dat hy verre van 't denkbeeld was van de basterdwoorden (gelyk de goede Rederykers van zynen tyde) als sieraden der reden te aenschouwen: indien hy de Kunstwoorden niet bestendig in een Neerduitsch gewaed stak, dat weleens tot in 't buitensporige wordt gedreven, hy wist ze des noods over te brengen; en in zulk geval behoorlyk party te trekken van het woordkoppelings-voorregt, onzer tael eigen. Hy waerdeerde de sa-

(a). In de Verrechting van Domeyne mette Contrerolle, blz. 2, geeft Stevin voor oorzaek der onduitsche woorden in dien handel gebruikt, dat de boekhouders van den Prins te veel aen die woorden verslaefd waren om die verandering eener zuivere tael zonder zwarigheid in den aenvang te kunnen invoeren.
Zie over de overdreven zucht tot taclzuivering Collot d'Escury Hollands roem in Kunsten Wetenschappen, III. 218-220. Ondertusschen aenschouwen wy, als zeer belangryk, zoo wegens voordragt als zakelykheid, het achste tractaetje van Stevins nagelaten werken: Van de crijchspiegelinc vervangende d'oirden (orde) der amptlien eens legers met haer en ander eyghen crychwoordens bepalingen. De schryver schynt daerin alles wat Krygsambten betreft, nagenoeg in 't Vlaemsch te hebben willen uitdrukken.

[p. XV]

mengestelde Kunstwoorden, die (zoo hy zegt) ‘gelijck droppelen van quickselver neven den anderen gheleydt van selfs in een cruypen: daer (by exempel) de Grieck bequamelick seggen sal Tetraedon, den Duytsch met uytnemende besonderheyt Viergrondich, daer sal den Latyn met veel woorden moeten segghen Corpus regulare quatuor basium; de Spaignaert ende Fransoys, beide belatynt: Cuerpo regular de cuatro basas, corps régulier de quatre bases; want hare woorden lijden selden tsamenvoughinghe^(a).’

Dit zy voorloopig genoeg, om 't scheppend vernuft te leeren eerbiedigen, dat zulk een grootsch denkbeeld van volksbeschaving en wetenschappelyke onderrigting door middel der tael koesterde; den man, die met het zelfde vrye gemoed, waermede hy de eerambten die vreemde vorsten hem aenboden afwees, ook het vreemde verwierp, dat afbreuk aen 's volks onderwys zou gedaen hebben.

(a) Stevins Dialectike, blz. 151 - Zie mede een artikel van De Laet, opgenomen in Vlaemsch Belgie, 9 en 10 Mei 1844, en weergegeven in het Taelverbond, Antw 1843, 1, blz. 60, waerin 't volgende voorkomt: ‘Genees-, Natuer- en Scheikunde kunnen door imand, die bloot Franschman is met geen goed gevolg bestudeerd worden, ten zy hy aen het navorschen der echte beteekenis ven de Kunstwoorden ruim nog zoo veel tyds verspille als er tot het aenleeren dezer Wetenschappen zelve benoodigd is.’

III.

Menschen die noch hun tydstip, noch hun land, noch hun eigen stand in dit land begrypen: menschen die voor niemands roem (ook voor den hunnen) niet leven, noemen de zucht van Belgie, om hare groote zonen door openbare eereteekenen te huldigen, koudweg, en op zyn Fransch, eene Statuomanie. En dit woord, dat niemand schandvlekt dan de bekrompen ziel die 't voortbrengt, vindt een tegenhanger in dat gene, waermede enkelen sinds eenigen tyd dat dichterlyk gevoel bestempelen, dat ons aen het oord,

[p. XVI]

aen de stad aen de haerdstede, waer wy by opgroeiden, met heilige banden, vasthecht: dit gevoel heeten zy, ook op zyn Fransch, patriotisme de paroisse of esprit de clocher!^(a)

Maer is 't niet de kamer, waer wy geboren zyn die ons aen het huis, de doopvont waerwy in gekerstend werden die ons aen den tempel en zyn toren hecht? Hecht ons niet huis en tempel, wieg en graf aen onze geboortestad, en deze aen het gansche land?

En staet dan ook die boom van vaderlandschen roem niet bovenal vastgeplant, welke diepst zyne wortelen in 't voorleden schiet? Het eerste kenmerk van een groot man is dat hy niet voor zich zelven leve, en zich zelven overleve: zyn roem smelt met dien der vaderen en der nakomelingen te samen.

Eere dan aen de stad Brugge die Stevin een standbeeld oprigt!

Men zou zich echter deerlyk bedriegen met te gelooven, dat de man, alom geëerd waer de Wetenschap bloeit, ook in Zuid-Nederland niet reeds openbaer gehuldigd is in der tyde dat Brugge, zoo groot in 't verleden, nog enkel het standbeeld van een anderen schepper in de kunst bezat. Wel verre van daer: ook eer nog de Staetkunde had gesproken: ‘Belgie zal voor my voortaen alleen Belgie in den bekrompen zin des woords zyn,’ gaf reeds Brugge (om slechts van die stad te gewagen) aen eene harer plaetsen den naem des grooten mans, wiens standbeeld er voortaen zal te pronk staen. Wy, Belgen, hebben niet gewacht de volksnationaliteit in de laetste tyden te handhaven, tot onze nieuwe staetkundige nationaliteit was opgekomen; wy hebben niet gewacht, om

(a) Zie Simon Stevin et M. Dumortier. Lettre à Messieurs de I'Academie des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles, 1845, 4 éd. blz. 31.

[p. XVII]

onafhankelyk van gedachten te zyn, tot Belgies onafhankelykheid door vreemde mogendheden was uitgeroepen; en het voorgaende landbestuer heeft de hulde, die wy onzen grooten mannen wilden toebrengen ondersteund.

Wy verklaren derhalve den heer Dufan (wiens volgeestigheid wy overigens volle regt laten weerwaren) niet wel te verstaen in de zinsnede:

‘Als Belgie, eensklaps tot den rang van onafhankelyke Natie hersteigerd, de noodzakelykheid gevoelde van 't voorleden aen 't tegenwoordige te verbinden, en zich eener toekomst waerdig te toonen, was hare eerste zorg te bewyzen dat zy geene schuld had aen de vergetelheid, waerin al de voorgaende gouvernementen de schoone namen harer geschiedenis hadden begraven^(a).’

Het spyt ons, dat de schryver, die zoo doelmatig de heiligschennis door een enkele aen een groot man begaen, heeft weten te kastyden, en zoo veel ter verdediging van Stevins roem toebragt, niet geweten hebbe, hoe glorieryk reeds het jaer 1821 in Nederland voor onzen Bruggeling is geweest. Men voelt wat bewys er anders, ter bevestiging van Stevins eerenaem ook in Belgie, van af te leiden was.

Met meer regt vervolgt de zedige en geleerde schryver: ‘Te midden der samenkruisingen van de Europeesche Staetkunst, als Belgies bestaen nog t'allen kant bedreigd werd, en dat de verweering harer regten haer tot de zwaerste opoffernigen dwong, besloot Belgie, dat eereteekenen aen hare groote mannen zouden opgerigt worden. Wat is er schooner dan die heilige verzetting eener verlichte vaderlandsliefde tegen den invloed van 't juk der vreemden? Wy bewonderen in de Grieksche en Romeinsche geschiedenis duizend trekken min lof-

(a) Simon Stevin et M. Dumortier, blz. 33.

[p. XVIII]

waerdig dan dit besluit. Ware het twee duizend jaer oud, ware het door een Homerus bezongen of door een Thucydides verhaeld, 't zou allen natien ten voorbeelde voorgedragen worden, en tevens ten bewyze strekken dat de geringe volkeren de groote daden uitvoeren!’

Het is zoo: dan het is ook waer, dat die eereteekenen of voor 1830 reeds bestonden, of voor 1830 reeds aenvang genomen hadden: Calloigne schonk reeds dan aen zyne vaderstad 't standbeeld van Jan Van Eyck, en 't vóór onze omwenteling vervaerdigde model van Egmont berust nog in die stad. Dit alles dagteekent by ons niet meer van gisteren dan de waerdering van Stevin.

De heer Dufan; die zoo veel weet; die een man welke Akademist is, en bewyst Stevin niet te kennen, eene duchtige les heeft gegeven, wist ongelukkig niets van het gene Gent en Brugge, reeds in 1821 voor Stevins eere wedyverend, hebben gepoogd, en hoe die zucht voor den naem onzes Nederlanders ook destyds door Nederlandsche schryvers, zoo hier als in Holland, is ondersteund. Wat hy niet deed, willen wy aenstippen.

Zes jaren na Belg en Bataef gezamenlyk het bloedig juk des vremdelings van den nek hadden afgeschud, herbloeiden reeds by ons de beoefening der Kunsten en Wetenschappen. Niet alleen herleefden onze Rhetoryken zelfs in de geringste dorpen van West-Vlaenderen, ook daer, en in de andere Belgische provincien, bestonden er genootschappen van vaderlansche Tael- en Letterkunde, terwyl de stichting onzer Hoogescholen den geest der eeuw waerdig was, en van de Wetenschappelyke vrygezindheid des Staetbestuers getuigde. Onder deze stedelyke Kunstvereenigingen telde men met eere de Koninklyke Maetschappy van Brugge, even als onder de Hoogescholen die van Gent: beide trokken zich de

[p. XIX]

verspreiding des roems van Stevin in 1821 krachtdadig aen.

Aen den Bruggeling F.-T. Verhaege behoort de eer van het eerst, in eene spreekbeurt by die Maetschappy gehouden na 't uitschryven van een lofdicht op zyn stadsgenoot, by ons in 't vlaemsch 's mans titels tot onze erkentenis voor gedragen te hebben. Jammer is 't dat deze vaderlander de inhuldiging van 's mans standbeeld niet zal bywoonen, daer hy te ontydig nog in den loop dezes jaers is ontslapen.

De dichtkroon viel aen den Rotterdamschen dichter Van Someren te beurt; en zyn werk word nog met belang gelezen van allen, die de Kunstgewrochten der Nederlandsche tael en den luister des mans aen die tael verbonden, beminnen. De Muze verhoorde haren zoon, die uitgeroepen had:

Vlecht, Zangster! voor Stevyn, den roem den Bruggenaren,
Een onverwelkbren krans van eik- en lauwerblaren;
Zing d'ongelijkb'ren man, die, held en wijsgeer zaam,
De onsterflijkheid verbond aen zijn beroemden naam:
Om beurt met pen en staal naast Maurits 't land verweerde,
En over Spanje en vloed gelijklik triomfeerde.

Gent, dat onlangs zyne Hoogeschool, den prachtigsten Kunsttempel van Nederland, onder Willem's bescherming, had opgetrokken, wilde deszelfs ronde hoofdzael met de beeldtenissen van doorluchtige Nederlanders, versieren, en, tusschen H. De Groot en Gregoor van St-Vincent (die daer, op dezelfde plaets, leeraerde) stelde zy Stevin. Dan, dit was dier Hoogeschool niet genoeg: de klasse van bespiegelende Wysbegeerte en Letteren bestond uit vier verdienstelyke mannen: Mahne, Schrant, Rasmann en Raoul, allen door hunne schriften en geleerdheid beroemd. Deze klasse droeg ter prysvraeg den Lof van Simon Stevin voor,

[p. XX]

en het gelukte den heere Justinus Cornelius Voorduin, van Utrecht, den zegepalm weg te dragen.

Reeds vóór dezen jongen schryver, had de Hoogleeraer Van Cappelle, den vriend van Maurits en De Groot, als zyne tydgenoten, regt laten weervaren^(a). Van deze verhandeling heeft de schryver, dien wy vertalen, met dankbaerheid party getrokken.

Het is jammer, dat het werk van den Utrechtschen Laureaet den Heer Dufan niet gekend zy geweest: anders zou deze schryver dien zeker onder de inlandsche voorvechters van een groot man geteld, en van hem, als dusdanigen, gesproken hebben, gelyk hy gedaen heeft van eenen Willebrord Snellius, een Girard, eenen Dechales (1670), eenen Bayle (1737), eenen Meerman, eenen Moll, by de Bataven; en van eenen Ph. Lansberg, eenen Adriaen Romanus, eenen Foppens, eenen De Feller (eerste druk van den Dict. Hist.), eenen Chasles, eenen Coomans, eenen Fetis, eenen Goethals, eenen Garnier, en vooral eenen Quetelet, by de Belgen.

Had de Heer Dufan het werk van Voorduin gekend, hy zoude, meenen wy, niet geschreven hebben: ‘Men vindt in de werken van Stevin, het bewys dat hy zich dikwyls met Grotius over de Wysgeerige denkbeelden onderhield, waermede zyn geest zich ophield. Ter gelegenheid van den Wysentyt, een onderwerp dat de aendacht der schryvers die over Stevin geschreven hebben, niet genoeg heeft opgewekt, en waerop ik my voorstel weêr te keeren,

(a) Wy moeten hier nog een woord byvoegen: De Heer Dufan zegt dat hy des Hoogleeraers werk niet kent, ‘want hy hadde vruchtelooze poogingen gedaen om er een enkel afdruksel in beide Vlaenderen van te ontdekken.’ In alle publieke Boekzalen is het zeker, en waerschynelyk ook in de meeste onzer Tael- en Kunstliefhebbers: maer de Heer Dufan zal zich waerschynelyk vervoegd hebben tot Collectiomanen van rare en rarissime boeken, by welke men ligter het werkje van den Heer Coomans vindt: Notices Biographiques [Gand 1836], behelzende eene Levensschets van Stevin, op gekleurd papier en slechts op 43 afdruksels getrokken.

[p. XXI]

ziet men dat Grotius getuigenissen ten behoeve zyns onderwerps heeft bezorgd.’

Wy zullen hier uit éénen adem byvoegen, wat de Hoogeschool van Gent verder voor Stevin heeft gepoogd te doen. ‘Reeds in 1825, dreef de Heer Renard, dan kandidaet in de Wetenschappen by die School, zyne medeleerlingen van Leyden of Holland aen, om in 't werk van Stevin, het vraegstuk over de zwaerte der lucht na te gaen, en voegde er by: ‘Indien hy die eigenschap slechts aengeeft, blyve ons ten minste de eer van te zeggen: De eerste die de luchtzwaerte raedde en verkondigde, was de Belg Simon Stevin.’

Professor Garnier, die deze mededeeling des Heeren Renard, in de Correspondance Mathématique, had opgenomen, dreef den Heer Quetelet, oud leerling derzelfde Hoogeschool, aen, om dit belangryk punt der geschiedenis van de Physica te onderzoeken. Deze oproep bleef van den kant van den Secretaris der Akademie niet onbeantwoord^(a).

Ook Professor Timmermans heeft nog onlangs hulde aen Stevins scheppend vernuft toegebragt, en zich aldus uitgedrukt: ‘Wordt de belangrykheid eener ontdekking door 't aental er van afgeleide gevolgtrekkingen bepaeld, en door den invloed die zy op den opvolgenlyken voortgang eener Wetenschap heeft uitgeoefend, dan moet men ongetwyfeld, als Stevins schoonsten eeretitel, die hem onder de mannen van genie eenen verheven rang toewyst, de ontdekking der wet aenschouwen, volgens welke men de magten berekent, die gelyktydig op een lichaem werken. De ontdekking van de dampkring-zwaerte, van de drukkingswetten des vochts op de binnendeelen der vaes die 't zelve besluit; van den waterdrang, van

(a) Zie beroepen Correspondance, Revue d'Août 1823, blz. 482.

[p. XXII]

de decimale breukbespiegeling, hebben zeker tot den voortgang van natuer-, reken- en bouwingkunst medegewerkt; en uit dit oogpunt aenschouwd, is elke derzelve toereikend om Stevins naem onsterfelyk te maken: doch geen enkele, die, even als zyn parallelograem der krachten 't voorregt heeft gehad om eene eenigzins gansch nieuwe wetenschap te scheppen.’^(a).’

Men denke niet dat Brugge zelve geene andere pennen dan die des Heeren Verhaeghe ten kampstryde voor den Bruggeling hebbe opgewekt.

De zedige Stadssecretaris Scourion dreef den Abt De Foere aen, om eerder aen zynen stadsgenoot dan aen Regiomontanus de uitvinding der decimale telling toe te schryven^(b).

In 1835, en vooral vyf jaren later, hield de, voor Brugge's herinneringen vlytige en werkzame, Heer Delepierre zich met Stevin bezig, en riep byzonder de aendacht in op den invloed, dien deze Wiskunstenaer in zyn Vaderland, en wel meest by den vreemde, had uitgeoefend. Hy liet niet na, den wensch te uiten, dat de groote man den eersten mogt zyn, wien Brugge een gedenkteeken zou oprigten, zoo de Provinciale Raed van Westvlaenderen, het ten voorgaenden jare (1839) genomen besluit uitvoerde, en een aenvang nam met het daerstellen van gedenkteekenen voor vermaerde West-Vlamingen.

Deze wensch was binnen Brugge algemeen, en de Heer Delepierre was in die gelegenheid slechts de secretaris van

(a) Zie verder Bulletin de l'Académie Royale, Brux. 1846, XIII, 313-319.
Uit hoofde der moeijelykheden had Stevins voorganger, Guido Ubaldi, aen 't onderzoek der voorstellingen betrekkelyk dit onderwerp moeten vaerwel zeggen. Delepierre, Notice sur Stevin, p. 9.
Men vindt dus te regte de voorstelling van Stevins standbeeld door den Heer Simonis gelukkig: de beroemde man dracgt in de regter hand een passer, terwyl de linker op 't bewuste parallelograem rust.

(b) In den Spectateur Belge, Avril 1823, Zie Delepierre, Résumé Biographique sur Simon Stevin, voorkomende in de Annales de la Société d'Émulation, D.I, p. 8 et 9.

[p. XXIII]

't publiek. Dit standbeeld, zegt een Wiskundige, zal inderdaed opryzen. 'T zal een der schoonste sieraeden zyner geboortestad zyn, die trotsch op hem is, gelyk hy het zelf op haer was: want 't is de eenige titel die hy in zyne werken aennam, op wier eerste blad men deze woorden leest, zoo merkwaerdig om hunne eenvoudigheid: door Simon Stevin, van Brugge^(a).

Het moet enkel aen eene verstrooidheid toegeschreven worden, zoo de heer Dufan schynt aen te duiden, dat er ook in Brugge menschen zyn welke zich eenigzins onverdraegzaem jegens Stevins glorie schynen voor te doen op het voetspoor van den heere D.M......, die (volgens den Heere Dufan) de schryvers niet bemint, ‘dwaes genoeg om fier te zyn op hunne rede, hun van God alleenelyk gegeven om er geen gebruik van te maken.’ Trouwens, de laetstgemelde zegt: ‘De nieuwe uitgever van Fellers Geschiedkundig Woordenboek schrabt er Stevins naem in uit; en de Abten Carton en Vande Putte, overigens wyze en bezadigde menschen, laten hem achterwege in hunne Levensschetsen der merkwaerdige West-Vlamingen;’^(b) en hy voegt er den wensch by, dat die Heeren deze vergetelheid in 't door hen aengekondigde byvoegsel mogen herstellen. De Heer Dufan, die geen alledaegsch schryver is, heeft hier gelyk een alledaegsch lezer te werk gegaen: hy heeft het voorberigt der drie uitgevers overgeslagen. Anders had hy er in gelezen: ‘Liever dan onvolledige levensschetsen op te leveren, hebben wy verkozen onze opzoekingen voort te zetten, en in een derde deel, noodwendig aenhangsel onzes arbeids, de nog onvermelde Geleerden en Kunstenaers te vereenigen.’ Echter is 't voorberigt dier Heeren pas eene blad-

(a) Quetelet, Simon Stevin, Brux. 1845.

(b) Uitgegeven met de medewerking van Doctor J. De Mersseman, schryver eener afzonderlyke Lofrede op Palfin.

[p. XXIV]

zyde groot! eene vergetelheid van wege zulk een geleerde, die voor den schryver dezer, onder de hand gedurig uitdygende, voorrede waerlyk niet zeer geruststellend is.

Vóór den Heere Delepierre, van wien wy zoo even spraken, komt, als eenigzins uitvoerig opsteller eener Levensschets van Stevin, de Heer Coomans voor. (Notices Biographiques, Gand 1836.)

Nu verliepen er eenige jaren, gedurende welke men by ons over Stevin niet schreef, maer die voor zyn roem niet verloren gingen. Het ontwerp, om ook hem te Brugge eene openbare hulde toe te brengen, die tot dus verre slechts de beide scheppers onzer Schilderschool hadden bekomen, rypte allengskens.

Het schynt, dat de historische schets op 's mans leven en schriften door Goethals (Brux., 1841) geschreven is, om een hooggeplaetsten ambtenaer met den beroemden Bruggeling nader bekend te maken.

De zwakke zyde van dit schrift was te zoeken in de waerdering der wetenschappelyke waerde van dezen: heerlyk wierd die gaping aengevuld door een man, die, zelf een voornaem Wiskonstenaer zynde, byzonder geroepen scheen, om die waerde juist te schatten, en in het licht te stellen. Had Stevin zich ook met de fraeije letteren bezig gehouden en over Dichtkunst en Welsprekendheid geschreven, de Heer Quetelet, als om met hem eene nieuwe overeenstemming te bezitten, offerde mede in zyne jeugd aen min strenge Muzen dan Urania. Beknoptheid, orde, sierlyke styl, bevattelykheid by het uiteenzetten der uitvindingen van een schepper in de Wetenschap, alles maekt dit werkje tot een merkwaerdig voortbrengsel. Ook hebben wy niet nagelaten naer dit te verzenden telkens dat het ons byzonder belangryk voorkwam te raedplegen wegens eene of andere plaets van den door

[p. XXV]

ons overgebragten Lofredenaer, die (men houde dit wel in het oog) omtrent vyf-en-twintig jaren vroeger dan de Secretaris der Koninklyke Akademie schreef.

Wy meenen dat een woord over den Heere Voorduin den lezer zal welkom zyn. By de bekrooning van zyne Laudatio de Simone Stevino was hy een jongeling van eenen-twintig jaren, die de Mathesis als byvak bestudeerd had. Buiten deze lofrede, die in de Annales Academioe Gandavensis 1821-1822 voorkomt, kan men twee andere vruchten van zynen arbeid zien in 't voorgaende deel dier verzameling, en in de Annales Academioe Rheno-Trajectinoe 1822-1823 vinden: zoo dat hem de byzondere onderscheiding te beurt is gevallen, drie jaren achtereen aen 's Lands Hoogescholen de gouden Medaille te behalen. De driedubbele Laureact, mede in de oude Letteren et Wysbegeerte ervaren, had de Regten tot hoofdvak verkozen. Hy stelde zich, na zyne promotie, te Utrecht, zyne geboortestad, als Advocaet neêr, en bedient aldaer, sedert 1838, den post van Raedsheer in 't Provinciael Geregtshof^(a). Het is my een waer genoegen hier by te voegen, dat deze verdienstelyke geleerde my, op 't eerste verzoek, vriendschappelyk 't oorlof heeft vergund, om de hier megedeelde Lofrede op Stevin, waerin deze, als Taelkundige, byzonder goed gewaerdeerd wordt, in die tael te vertolken, die Stevin als het werktuig aenzag, waerdoor de wetenschappelyke kennissen tot in de laegste volksklassen moesten nederdalen^(b). Een scheppend genie als Stevin, dat zulk een diep doorzicht had in de Wiskonstige, en niet

(a) In de regten heeft hy geschreven: Geschiedenis en beginselen der (nieuwe) Nederlandsche Wetboeken (Utrecht 1837 en volg. jaren, XI deelen). In de Nederlandsche Jaerboeken van Regtsgeleerdheid en Wetgeving (Amst. 1845, XIII deel), ontmoet men van den Heere Voorduin: Gedachten over eene geschiedkundige Beoefening onzer oudvaderlandsche Regten, hare hooge waerde en klaerblijkelijk nut, eene merkwaerdige voorlezing, waerin de onpartydige man erkent dat ook daerin Belgie Holland vooruit is. (Zie aldaer blz. 2.)

(b) Quetelet, Simon Stevin, blz. 7.

[p. XXVI]

zelden ook in de Natuerkundige Wetenschappen, heeft zich zeker ook daerin niet bedrogen. Hy stapte in het spoor van een ander groot man digt by Brugge geboren, die, schoon de scheppingsvlam hem boven 't voorhoofd niet gloeide, toch ook als een wonder zyner eeuw mag aenschouwd worden, ja, die zelfs aen zyne Dichterlykheid, ten behoeve van het volksonderwys; door de Vlaemsche Letterkunde bevorderd, vaerwel zei: Stevin volgde ‘den Vader der Dietsche Dichtren al te gader!’ Dat ook voor deze het uer van regt en echte waerdering sla, en hem een blyvend eereteeken daergesteld worde, vooral door de uitgave zyner nog deels onbekende werken!

Het is ons aller pligt die mannen na te streven.

Dit begrypt de Brugsche Maetschappy, onder zinspreuk Yver en Broedermin, ter dege: heeft de stad Brugge gezorgd voor de verspreiding van Stevins roem in 't fransch, zoo onder diegenen onzer landgenooten die geene Vlaemsche Belgen zyn, als by den vreemde, de gemelde Maetschappy tracht zich haren tytel waerdig te toonen; zy heeft de Nederduitsche Letterkundigen opgewekt om het offer van Nederlands erkentenis aen de voeten van Stevins standbeeld neder te leggen!

Het tydstip schynt onzen vaderlandschen wenschen en poogingen byzonder gunstig, om de eer van den Bruggeling te verbreiden, dien men wel niet meer durft miskennen, maer die, vooral by ons Vlamingen, nog niet genoeg gekend is, 't zy als godsdienstig Vryzinnige, 't zy als Wis- of Taelkundige! Tot die verbreiding (Nederland, en, ja, Duitschland door) moge, met deze vertaling, de Vlaemsche Lofrede des heeren Van Kerckhoven, door de Brugsche Maetschappy onderscheiden, medewerken!

'T is ons vergund dit, levendiger dan ooit, te verhopen, op een tydstip dat Duitschland een philologisch Congres

[p. XXVII]

samengeroepen, en daerop, onder anderen, den Heer Willems uitgenoodigd heeft^(a); op een tydstip dat, tot tegenhanger van het Vlaemsch Taelverbond, het Vlaemsch en Duitsch Zangverbond tot stand gekomen is; dat de Nederduitsche Letterkunde de openbare hulde van den Minister Vande Weyer heeft ontvangen, en eenigen harer beoefenaers aen de Akademie en Hoogescholen heeft doen byvoegen; op een tydstip dat er aen dezelfde Gentsche Hoogeschool, die voor Stevins lauweren zoo yverde, een vrye leergang is geopend ter vergelyking der Moedertael met de andere talen van 't Noorden, mag men overtuigd zyn, dat de Taelklauwaerts het voor de Taelleliaerts niet zullen opgeven, als het er op aenkomt om 't brood der Wetenschap aen 't volk toe te reiken in die tael, waerin de ware zieleherders tot dus verre te regte het brood der Godsdienst toedienen. Pieter de Coninc, onze Brutus in voorzichtigheid en moed, sprak geene andere tael; dan, met natuerlyke welsprekendheid begaefd, begeesterde hy het volk, en 't volk gehoorzaemde aen zyn wil. Wat deze voor de vryheid was, kan een Vlaemsch schryver van genie, een zoon van Stevin, voor de Wetenschap worden!

Willen wy, als dit beroemd vernuft, van den landzaet en van den vreemde gewaerdeerd worden, bezitten wy, dan als hy, het zielverheffende gevoel van nationale zelfwaerde! Zyn wy op onze tael trotsch als de man, wiens laetste verdediger tegen een onbegrypelyken aenval, de meermaels aengehaelde Dufan zegt^(b): ‘Te rekenen van Adrianus

(a) Sedert het schryven dezer regelen is onze Vaderlandsche Kunstvriend zachtekens in den Heere ontslapen. Wat verlies!

(b) Blz. 23 en 14. De Heer Dufan, de Obserrateur en andere dagbladeren hebben den Heer D.M...... zwaer genoeg voor zyne zonde doen boeten. Indien deze Bergenaer, die zich sterk met het pleit der Vlaemsche Spelling voor de Kamers heeft bemoeid, het Vlaemsch kende, zonde hy ook een artikeltje in 't Kunst- en Letterblad. Gent 1843, blz. 5, kunnen lezen. De klos is nu afgesponnen; maer wy kunnen den trek niet wederstaen om hier ten slotte eenige hexameters te stellen, getrokken uit een gedicht, door J. Tornius, gesteld aen 't hoofd van Stevins Arithmetique, door Albert Girard vertaeld:

Quid vero tibi, Stevini, ignorantia crassa?
Proximus ergo dolo latam committere culpam:
Improbus et potui crasse ignorare quod omnes
Seu norunt, sive ignorent, nossent tamen omnes
Optandum simul, atque operae pretium foret, atqui
Credo equidem norunt communiter, aut melior pars.

Dat, tegenstrydig aen de veldwinnende mode, onletterlyk vertaeld, aldus klinkt:

Wat schaedt u, o Stevin, de aertsdomheid van een lompert,
Of een' geleerde, wie of 't zich vermeten zou?
Zoo 'n roekelooze schuld greenst digt aen kwade trouw.
Hoe is 't Godsmogelyk, dat ik, (ik, arme stompert!)
Nietwes ter wereld wist van wat elk weten kan,
En zeker weet, is hy geen diep onwetend man?

[p. XXVIII]

Romanus tot Whewell, vereenigen zich al de geleerden van Belgie, Holland, Frankryk, Duitschland en Engeland, om Stevin naer eisch te waerderen..... Zoo wel de Geschiedschryver, die den voortgang vaststelt, welken hem de Wetenschappen verschuldigd zyn, als de Dichter, die zyne wondere vindingen bezingt, en de Romanschryver, die in de onsterfelyke bladeren van zyn Tristram Shendy diens naem als 't ware doorbalzemd heeft. Weinige menschen hebben meer levensbeschryvers, weinige denkers meer bewonderaers gehad.’