Prys-gedichten, ter beantwoording der vraeg: 'Wat de schouwburg vermag op de beschaving der volkeren?'
(1838)–Prudens van Duyse–
Auteursrechtvrij
[pagina 14]
| |
Latere tyden.Natuer treurt stil en doodsch: reeds zwygen de orgelkelen
Van 't boschdoorzwevend choor. Moog' nog een lichtstrael spelen
En tintlen om het top van burcht en torentrans.
De duisternis verbreidt, en dooft den jongsten glans.
Maer twyfel nimmer aen wie 't daglicht riep in wezen:
Naer mate 't hier verzinkt, is 't elders opgerezen.
De kunstzon, voor deez' grond verkwikkend opgegaen,
Schuil in een wolkgordijn voor d'ijsbren krijgsorkaen
Uit Spanjen aengestormd, met d'onverbidbre horden,
Wien 't stalen pantser 't lijf, en yzer 't hart omgordden;
Waer eens 't Esbatement, door zoete scherts en klucht
Den lach ontplooide, smoor' nu sidderende angst den zucht;
Waer 't Abel Spel eens rees, om eer en deugd te preêken,
Rijz' nu (ô helsch tooneel), om Rome en God te wreken
Alleen de houtmijt op, ten feestetoorts bestemd;
De Tael - zie daer het wrak, waer aen zich Vryheid klemt.
En 't Rederykerschoor zal beide 't laetst beschermen,
Ja, d' onverslaefde Bat ontsluit hun broederarmen,
En voor de vloekbre toorts, ontroofd aen 's afgronds brand,
Gaet zacht de fakkel op van 't heldere verstand.
| |
[pagina 15]
| |
Eerst blonk ze dof en doof, met ongewissen luister.
De Rede, niet de smack, brak d'ouwerwetschen kluister:
Verkracht lag nog de Tael, bezoedeld dit kleinood,
Gelijk de parel in der golven modderschoot.
Maer Hooft verschijnt: de Tael, de Schouwburg is geboren:
Als Zusters mogen zy, in morgenluister, gloren.
Het zangerige schoon van Tassoos lied is hem:
En, dondrend, wedergalmt op 't Treurtooneel zijn stem.
Hy maelt een eerbre vrouw door Floris vuig geschonden;
Doch Brutus stierf niet uit, in Batoos, kroost hervonden,
En wie de dwinglandy en snoode wellust vloekt,
Verneemt des monsters straf voor de eeuwigheid geboekt.
Ja, Holland hoort den zang van haren grooten Dichter,
Van haren Tacitus, verheven volksverlichter,
Stout davren op 't Tooneel, ten vloek van dwinglandy.
Elk vers geldt haer een heir, trots Spanjes heerschappy!
Zy zweert, moog' Vryheidszon geheel eene eeuw omwolken,
Eens aen het spits te treên der vrygestreden volken.
De dwingeland bezwijkt, by 't glorierijkst bestand,
En Hooft verheft zich, als Tyrteus van zijn Land.
ô Vondel, ô groot man, zou ik uw naem vergeten?
Mijn hart, heldhaftig hoofd van Nederlands Poëten,
Heeft u vooruitgenoemd, u, die de deugd, gebukt
Voor 't stael des beuls, een kroon op zilvren hairen drukt.
Uw Lucifer is schoon, een morgenstar, waerachtig!
Uw stijl, als Eden, frisch, betoovrend, schilderachtig;
Bevallig als het paer met al de aenvalligheid
Der onschuld nog versierd, en glansrijk overspreid;
Doch waer gy Barneveld, 's Lands Bestevaer, doet komen
Op 't Kunsttooneel, en 't bloed der Vaderlanders stroomen,
Terwijl ge zetelt als de vechter van een vorst,
Die dank en menschlijkheid verworgde in de yzren borst,
Daer wordt ge voor den mensch een bovenaerdschen zanger -
Uw stem, orakeltael, van Vryheidsliefde zwanger,
En, wreker van de deugd, beschermer van het Land,
Stort ge in elkeen 't gevoel, dat in uw boezem brandt.
| |
[pagina 16]
| |
't Is Amstels Rhetorijk, dat, als de Belg, gezonken
In duisternis, nog ligt aen 's lbersthroon geklonken,
De Letterkunde baert, die 't Land op domheid wreekt;
Dichtoefenschool, waer Hooft en Vondel zijn gekweekt.
Zy stegen naer de zon, op jeugdige arendschachten.
Zy schiepen reeds de teelt die eeuwen kan verachten,
En schitterden voor 't volk, als nog in Frankrijksoord
Geen Schouwburgstarre rees.
De kunst kroop traeg er voort.
Het ruw Mysterienspel, als misgeboorte ontsproten
In middeleeuwen, werd in 't einde fier verstooten.
Het menschenbrein werd stout: het dacht! - Aen Seines strand
Ontlook de lauwerboom, door Sophoeles geplant.
Een groot man zag het licht: het Fransch Tooneel, het donker
Ontstegen, blinkt door hem met weêrgaloos geflonker.
Hy leent August een tael, Romeinsche tael gelijk:
‘'k Ben meester van my-zelv', als van het aerderijk.
Ik ben 't, ik wil het zijn. ô Eeuwen! ô Herdenken!
Wilt nimmermeer den roem dier nieuwe zege krenken!
Thands zegeprael ik op den meest gerechten wrok
Waervan geen weêrga licht uwe aendacht immer trok.
Koom, Cinna, wees mijn vriend! Ik ben het die 't u vrage.’
Conde, ô, dat uw hand den dierbren traen niet vage,
Die langs uw jonge wang wellustig nederdropt:
Hy tuigt van 't vorstlijk hart, dat in uw boezem kloptGa naar eind(d).
Eens wordt ge Frankrijks eer! - En gy, wees fier: geen koning
Ontfing, in al zijn pracht, verheevner eerbetooning,
Corneille, Vorst der kunst! Uw naem verdonkert niet:
Gyzwaeit den eeuwgen staf in 't zielenrijksgebied!
't Is recht, dat Frankrijk u, dat u de wareld huldig:
Conde was u een traen, en de aerde wierook schuldig.
Zoo baendet gy het spoor, waerin Racine trad.
Ge ontdektet, gy, de mijn; hy vond een ryken schat.
Athalia.... wat les! wat school voor dwingelanden!
Wat Hemeltroost voor 't hart dat zucht in hunne banden,
En leert, dat als de God der Onschuld nederziet,
De macht des dwingelands hem, als een droom, ontvliedt!
| |
[pagina 17]
| |
't Was groot toen Demostheen de toegestroomde scharen
Door de almacht van zijn woord kon schokken en bedaren,
Gelijk de dolle zee, die by de stormen bruischt,
Of weêr, by hunne vlucht, met effen kabbling ruischt:
Maer grooter was het, toen, ver boven de aerd' geklommen,
De stoute Bossuet de Christnen deed verstommen,
En uit dit hooger oord, bekroond met majesteit,
De Bliksems op hen schoot van zijn welsprekendheid;
En zelf een Lodewijk, op pracht en macht vermetel,
Deed bukken in het stof voor d'eeuwgen Opperzetel.
Wat had dien Redenaer, zoo waerd der Vorsten gunst,
Ter grootsche rol gewekt? 't Was de eedle ScbouwburgkunstGa naar eind(e).
Wat eeuw, die Loodwijks naem tot eermerk keeft ontfangen,
Befaemd als Leos eeuw door kunsttooneel en zangen.
Als Priester van de deugd is ook Moliere groot,
Wen hy den Huichelaer voor 't siddrend oog ontbloot
In zijne afschuwlijkheid, en ware godsvrucht huldigt.
Haer valsche zuster bloost, schoon zy den man beschuldigt,
Wiens wooning open stond voor d'achtbren vrouwenstoet,
Die d'armen zieke pleegt met liefderijk gemoed;
In welker moederarm hy ook zich voelde laven
By d' allerjongsten zucht, in zijn triomf begraven.
't Gezond verstand werkt door Marquisen stout verkracht,
En valsch vernuft won veld, tot by het schoon geslacht.
Welvoeglijkheid en Tael, zoo onbeschaemd bedorven,
Heeft door zijn fiks penceel verjongden glans verworven.
Wetgever van den tijd dien hy geschilderd heeft,
En die, als zijn genie, voor volgende eeuwen leeft,
Tooit hem Natuer en Kunst met onverganklijk loover;
Maer, als Tartuffes broed, liet hy geen telgen over!
Zie hier het lachend Oost, helaes! verkeerd in graf:
Een vloekbre schijnprofeet grijpt, hongrend, naer den staf.
Wat akelig tafreel treft myne ontroerde zinnen?
Wat eeuwge worsteling van haten en beminnen?
De Heerschzucht, met het grijns der Godsdienst opgesierd;
| |
[pagina 18]
| |
De dweeper, die den dolt, op hare wenken, zwiert;
En 't bloed - ô gruwel! 't bloed zijns vaders - uit doet stroomen!
Hardvochte Mahomet, is thands uw wraek volkomen?
Die moord bekroone uw wensch, God strekt naer u de hand;
De wroegingsworm verscheurt 't onzalig ingewand.
Parijs vlecht voor haer zoon, haer Dichter zegepalmen:
Ik hoor zijn eernaem langs de zeven bergen galmen:
En 't glansrijk hoofd der kerk verhoogt zyn zegeprael.
Voltaire knielt in 't stof voor zijn verheven tael.
ô Vyand van 't Tooneel, die bron van Volksbeschaving;
Denkt door u-zelven; schud, schud uit die zielsverslaving,
Doem 't loutrend kunstgebruik om 't smettend misbruik niet.
Verbreek om Neroos staf niet al de throonen; schiet
Uw gif niet op 't altaer, om dat, by bloedgezangen,
't Eens door den stapelbrand rampzalig werd vervangen.
Bloos, bloos, als gy het oog op letterwerken slaet,
Bezield door heldendeugd, die voor alle eeuwen staet!
Natuer heeft u geen hart stiefmoederlijk geweigerd.
Onmooglijk blijft ge koel waer elks ontroering steigert.
Streelt u niet Shakespear, die den diepverhulden smart
Van 't Misdrijf blootrukt tot den bodem van het hart?
Ontroert u niet de Maegd aen Romeo ontzonken
Uit minnend arm, en in den boei des doods geklonken
Spreek: waer de onechte zoon zijne arme moeder vindt
En ze in hem hare ziel omhelst, haer eenig vrind,
Schokt u dit schouwspel niet; kan 't u de deugd niet preêken?
Voelt ge op uw zaelge wang geen teedre tranen leken?
Kan ooit welsprekend boek zoo innig uw gemoed
Verrukken, als 't Tooneel, dat levend leerboek, doet?
Durft gy de ervaring van den grooten man vertreden,
Die vele steên doorzag, en veler volken zeden,
Die, voor hy Ruslands vaen zou grypen in de vuist,
De houtbijl voeren wou, waer Saerdams water bruischt?
ô Scheppend grootsch ontwerp, in 't vorstlijk brein geboren.
Eens zoude 't ruwe Noord door geestbeschaving gloren,
En heffen by den throon, het glorierijke hoofd,
Dat voor des warelds oog het starrendak doorklooft:
| |
[pagina 19]
| |
't Zou ryzen uit het dras, met licht omschitterd ryzen;
't Zou roemen op zijn teelt, zijn Kunstnaers, Helden, Wyzen,
Beschamen 't oud Euroop door deugd, zoo niet door macht,
Gelijk een heldenstam 't gezonken nageslacht.
Hier scheppen kunstpenceel en beitel nieuwe wonderen;
Daer rijst de trotsche woon, die, tergend, spot met donderen;
Gints spreekt het klokkenbrons op dom en torentop,
Als wakend tijdsheraut. De tempels stygen op;
Het godlijk altaer blinkt, gedoscht in prachtig marmer,
En in zijn aenschijn slaet der christenboezem warmer.
De wyze legt den steen der eeuwge zedeleer.
Het lood peilt d' afgrond van de zee, geen afgrond meer!
Reeds dekt een kielenheir den boezem van de wateren;
Reeds doet een heldenstoet de vreesbre wapens klateren,
En zwenkt op een bevel, en vliegt ter zege voort.
‘'t Zy licht!’ almachtig ruischt door 't gantsche rijk dit woord.
Niet langer wil de Rus zijn letterroem verslapen:
De ganzeveder is in zwanestaf herschapen.
Nu wenkt de Czar: de Kunst stapt aen, in feestgewaed;
Hy wenkt: de schouwburg rijst, en Petersburg bestaetGa naar eind(f).
Zoo rees in Didoos vest, voor held Eneas oogen,
De breede Schouwburg naest den tempel fier ten hoogen.
't Vooroordeel zwyge in u voor 's Hemels eêlste gaef,
De Rede, welk een dwaes die parel diep begraev'.
Blooz', zoo gy blozen kunt, verdwaelde Schouwburghater:
Onschuldig kunstgenot tart al uw schimpgeklater.
Uw banvloek plettre vry 't ontaerde wantooneel,
Waer ondeugd zegepraelt, als op 't onrein panneel;
Doem vry een Borgia: mijn Vlaemsche ziel zal juichen.
Nooit wil mijn vrye ziel voor Frankrijks Baal buigen.
Maer, ô! doem ook 't vertoog, eene akte van geloof
Gedoopt, waer by de mensch voor bede en jammer doof,
Zijn hart en ooren sluit, by wraekziek vlammenslingeren.
Grijp, grijp den bliksem vast, in stoute rechtersvingeren,
Waer menscheid wordt verzaekt, en rein gevoel bespot.
De mensch, die 't misdrijfricht, vervangt op aerde God!
|