De Gentsche vaderbeul

[p. V]

De Gentsche vaderbeul.

Ae Gend le enfandt frappe sae pere se taete desuu
Maes se heppe rompe, si grace de Dieu.

[p. VII]

IN 1371 werden binnen Gent twee voorname edellieden, vader en zoon, gevangen, om dat zy, als wederspannigen, de wapens tegen hunnen natuerlyken prins hadden gedragen. Graef Lodewyk van Male beloofde dien van beiden het leven, die den andere het hoofd zoude afslaen. De twee misdadigen werden ter strafuitvoering op de hoofdbrugge gebracht, zijnde destijds de gerechtsplaetse. Maer als de zoon zich door den vader had laten bewegen, om zijn leven te behouden, en het zwaerd ophief, brak het, en kwetste hem-zelven doodelijk. Deze daedzaek wordt nog op verschillende wyzen in Gent verteld.

In 1374 werden er op de gemelde brugge (gelijk Van Vaernewyck reeds aenteekende⁽¹⁾) twee metalen beelden geplaetst, die den zoon, bereid ter onthalzing zijns vaders, verbeeldden. Onder het beeld des vaders las men het waelsch opschrift, dat wy, verbeterd naer de schildery, waer over nader, uit Sanderus (Flandria illustrata. Col. 1641, T.I. p. 149) getrokken en tot motto genomen hebben⁽²⁾; en op de borst des zoons stond:

Dits die wettelichede der stede van Gendt,
Die boets waerachtig ghebeurde hier omtrent.

(1) Anno xiij hondert ixx wierden oock op die Hooft-brugghe ghestelt den vader, ende den zone van metale, in eeuwighen memorie, daer den zone den vader onthoofde. Historie van Belgies, Ghendt. 1574. in f.^o blz. 123.

(2) Het slot van deszelfs eerste regel se ta es des nu voor se taete desuu, dat is sur sa tête, is zichtbaer by Sanderus verminkt.

[p. VIII]

In dit werk van Sanderus kan men de oude hoofd- of onthoofdbrugge, met deze twee beelden, uitgeteekend vinden. Hy gewaegt ter beroepene plaetse, alsmede bl. 81, van de er toe betrekkelyke geschiedenisse; doch het tweede vers van het vlaemsch opschrift stelt hy aldus:

Die boets (betere) hem die hier is ontrent.

De vermelde standbeelden zijn den 4.^den maert 1799, onder de fransche geweldenary, weggenomen, en niet meer ontdekt geweest⁽¹⁾; maer men treft nog heden op het Gentsche stadhuis in de zael waer de huwelyken geschieden, een schildery aen, die deze geschiedenisse verbeeldt: zy is geteekend P. Heelant, denkelijk de naem des schilders.

Men merke aen, dat het eertijds in sommige streken van Duitschland en elders de gewoonte was, zoo er meer misdadigers ter dood moesten gebracht worden, den genen hunner, die de anderen wilde rechten, genade te schenken⁽²⁾.

De Gentsche dichter Ignatius Dycker (Poëmata, Coloniae 1646. p. 143) heeft een latijnsch vers op het door ons bezongene geval

(1) Aenteekening van den naemloozen schryver (Heye-Schoutheer), welk ons, by Vanderhaeghen te Gent (1829), eene nieuwe uitgave van Van Vaernewyck heeft bezorgd. Zie mede Dierickx Mém. sur la ville de Gand, L. 201 et 457.

(2) Adrien Beyer, pensionnaire de Rotterdam, dit qu'anciennement, dans les Provinces-Unies, il arrivait quelquefois aux juges d'exécuter eux-mêmes leurs sentences. En Espagne, en Italie, en Allemagne, on donnait souvent, selon le même Beyer, la vie sauve à celui d'entre plusieurs condamnés qui consentirait à exécuter les autres. On a vu longtemps à Gand un groupe de bronze qui représentait un père et un fils sur l'échafaud, par suite d'une condamnation encourue par un crime qu'ils avaient commis de concert. Le fils était figuré mettant son père à mort, et obtenant ainsi la remise de sa propre peine.
Musée des familles, Paris 1833-34. in-4.^o p. 30.
Byna soortgelyke straf leide den Hertog Karel van Valois (omtrent den jare 1470) aen zyne pagien op, welke handgemeen waren geweest: hy deed er 36 vangen, en ontkleed zijnde, stellen in een besloten plaetse, gevende aen ieder eene roede met de welke zy twee en twee elkander deftig moesten geesselen, tot dat het hem dacht genoegzaem te zijn. (Chr. van VI. II. 411).

[p. IX]

gemaekt. Wy deelen het (doch met eenige verkorting, en het nalaetste vers eenigzins, uit dien hoofde, veranderd) mede:

Carcere dum pater et natus cohibentur eodem,

Et manicis iisdem compedibusque sedent,

Poenaque damnatis compar cervicibus instat

(Fecerat una pari crimine poena reos);

Solaque restaret feriendi colla voluntas,

Qui gladium vellet stringere nemo fuit.

Ipee etiam genitor ferro submittere collum,

Ultimaque a saevo maluit ense pati,

Sanguine quam nati dextram violare paternam;

Non potuit patris non meminisse pater.

Exuerat, vitae studio, sed viscera natus,

Ut licuit vitam extendere morte patris.

Atque truci collum messurus cuspide, librat

Soevus inhumana tela cruenta manu.

Mitius ingrato mox fractum (res nova!) ferrum

Corruit attonitos judicis ante pedes.

Het gene wy aldus vertolken:

Terwijl de vader en de zoon (als strafgenooten
Van 't zelfde misdrijf) zat in d'eigen boei gesloten,
En de eigen marteldood hun onverbuigbren nek
Bedreigde, was aen d'arm eens wreeden beuls gebrek.
De vader wou veeleer den jongsten slag verwachten,
Dan 't dierbaer bloed zijns zoons te storten. Neen, verkrachten
Kon by de stemme niet, die schreide in 't vaderhart;
Vreemd scheen de ontaerde zoon aen kinderliefde en smart.
Daer durft de ontaerde vuist het blinkend lemmer zwaeien,
Om 's gryzaerts bukkend hoofd (ô grnwel!) weg te maeien:
Maer 't vreesselyke stael, meer zacht dan 't wreed gemoed,
Breekt - en stort neêr voor 's rechters sidderenden voet.

Nog willen wy hier eene zinspeling op het onderhavige geval mededeelen:

De dichter Broeckaert, welkers levensbeschryving ons door Blommaert is medegedeeld in 't Letterkundig jaerboekje van 1837, had medegedongen in den prijskamp voorgesteld te Wacken, op 's Menschen val en verlossing; en zijn vers derwyze ingericht, dat het de aenspraek van een vader aen zijn zoon vervatte. Die

[p. X]

vorm mishaegde den rechteren van Wecken; en Broeckaerts dichtstuk bleef onbekroond. Hierop schreef de te loor gestelde dichter een stukjen, waerin men de verzen onderscheidde:

En dit ontaerde kind werd (als 't nog is geschied)
Zijns vaders beul, maer 't zwaerd brak in zijn handen niet.

Zie daer alles wat wy nopens het verhael van den Gentschen Vaderbeul hebben kunnen opsporen. De anders zoo volledige Chronyke van Vlaenderen, van Wijts, maekt er geen gewag van.