Antoon van Dyck, of De reis naar Italië
(1841)–Prudens van Duyse–
Auteursrechtvrij
[pagina 46]
| |
Eerste tooneel.VAN DYCK, KLAERTJE.
VAN DYCK, met palet en penceel in de hand, voor de schildery.
Ik hoef er maer een punt by te stellen. 't Is goed rusten op gedaen werk. KLAERTJE.
Wat hebt gy daer bygezet, myn vriend. (zy leest.) Antonius Van Dyck fecit. Wat beteekent dit leste woord? VAN DYCK.
'T is latyn. KLAERTJE, verwonderd.
Gy kent dan ook latyn? ik dacht dat men ten minste pastor moest zyn om dit te kennen, (ter zyde) Die mynheer Antonius is toch een regt meester. (luid) Myn vriend, ik kan maer niet begrypen, hoe men zoo vlug en vlytig een altaerstuk kan afschilderen - myn grootje zou haer kantje nauwelyks op dien tyd kunnen afmaken - Gy hebt er slechts eenige dagen, en dat nog by tusschenpoozen, aen gewerkt; zelfs heb ik u niet zelden komen verhinderen. | |
[pagina 47]
| |
VAN DYCK.
Verhinderen is het woord niet, myne beste. KLAERTJE.
Wat is alles levendig op uwe schildery! Hoe deftig is de H. Ridder!... gy gelykt elkander als twee druppelen water. Voorwaer, myn vriend, als ik er in de kerk voor zal knielen, zal ik niet weten, of het voor den Heilige of voor den schilder is, die daer op afgebeeld staet. VAN DYCK.
Lief Klaertje! KLAERTJE.
Wat ziet hy er braef uit, die H. Man! - En het paerd is ook permentelyk 't uwe: myne ouders zyn er wat te vreden over - Daer zal onze pastor ook meê in zyn schik zyn. Al onze boeren, Pieter Klam niet uitgezonderd, zullen zeker dat schoon grys geplekte paerd sterk bewonderen; en onze boerinnekens, den H. Marten - Of zy er ook geerne voor zullen bidden! Als zy maer niet te veel verstrooid zyn met den H. ridder te bezien. VAN DYCK.
Gy spraekt zoo even van Pieter: gy denkt dan nog aen hem? KLAERTJE.
Ach, myn vriend, dat zal een woord buiten myne gedachten geweest zyn - Doch 't is natuerlyk, dat men aen een eersten vryer nog al eens denke - ik heb er zoo 'n mede- | |
[pagina 48]
| |
lyden meê - hy wordt zoo treurig, dat hy verleert te spreken en drinken... hy is toch een braef man, en vooral een goed zoon! - en ik ook, beste Tone, ik zoude toch geerne by myne ouders blyven. VAN DYCK.
Dit kindergevoel doet u eer aen: ik bemin er u te meer om. KLAERTJE.
Gy bemint my! ô myn vriend, wat zoete woorden!.. hoe ontroeren zy myn harte - zie, ik voel my reeds sterk geneigd, om voor dit ridderlyk beeld te knielen. Ja, zeker: St. Marten heeft u zyn bystand geleend. Zonder hemelsche hulp was 't onmogelyk zoo voortreffelyk in dit meesterstuk te slagen. (No 7.) STEMME: Ange à la voix tendre. VAN DYCK.
Ja, een geest des Heeren,
Rein, zelfs in zyn oog,
Dien de mensch moet eeren,
En, die van omhoog,
Neêrgedaeld op aerde,
Voor zyn Schepper knielt,
Heeft gewis, myn waerde,
Myn penceel bezield. (Bis.)
KLAERTJE.
Een geest, zegt gy? Wie mag die geest zyn? Ik ben half nieuwsgierig. | |
[pagina 49]
| |
VAN DYCK.
Als het nachtlyk duister
My met rust bespreidt,
Blinkt voor my zyn luister,
En 'k ben zaligheid.
Met het licht gerezen,
Spreekt hy zachtjes: vrind.
KLAERTJE.
Wie toch mag hy wezen,
De engel, dien gy mint? (Bis.)
VAN DYCK.
'T is een geest des Heeren,
Rein, zelfs in zyn oog,
Die myn hart blyft eeren,
Dat hem tegen vloog,
Enkel mist hy pennen,
Om het stof te ontvliên.
Kom, wilt gy hem kennen?
'K zal... een kus hem biên. (Bis.)
Hy omhelst haer. | |
Tweede tooneel.DE VORIGEN, BAES POK.
BAES POK, die niet dadelyk bemerkt wordt.
(Ter zyde) Selderment! - Pieter heeft my wel gezeid, dat die schilders niet te betrouwen zyn op 't artikel van schoone meiskens! - doch laet ons het spelleken niet verbroddelen - ik zal haer wel spreken. (luid, op een zachten toon.) Mynheer - mynheer Tone. | |
[pagina 50]
| |
VAN DYCK.
Baes - wat is er, baes? BAES POK.
Een groot heer uit Antwerpen is even aengekomen... VAN DYCK, met verwondering.
Uit Antwerpen! - BAES POK.
Hy verlangt u te spreken. VAN DYCK, eenigzins hersteld.
Een oogenblik, en - hy kome. (Baes Pok en zyne dochter af.) | |
Derde tooneel.VAN DYCK, alleen.
Een groot heer! - uit Antwerpen! - die my verlangt te spreken! Wie mag hy wezen? - Rubens? doch neen! - hy zou zich niet by zyn leerling doen aenkondigen, maer regtstreeks intreden. Waerschynlyk is 't een myner vrienden die, op reize mynen naem hier toevallig vernomen heeft. Welligt is 't ook een liefhebber, die myne sterkgemagerde beurs komt voorzien. Moed! | |
Vierde tooneel.DE ZELFDE, RIDDER NANNI.
VAN DYCK.
Ridder Nanni! - gy hier? | |
[pagina 51]
| |
NANNI.
Gy hier, Rubens zoon? - Van Dyck, Van Dyck!... (na een poos zwygens.) Vergeet gy zoo de lessen van uw meester? VAN DYCK, wat van zyne eerste verbazing hersteld, op zyne schildery wyzende.
Zie daer myn antwoord! NANNI, die het schildery beziet.
Uw antwoord is grootsch, 't is uwer waerdig. Maer 't zyn geene schilderlessen, die ik u kome herinneren. Hebt gy vergeten, dat Italië u wacht? VAN DYCK.
Ach! neen, ridder. NANNI.
Rubens weet alles: een toeval heeft hem uw vertoeven te Saventhem overgebriefd: ‘Ga, ridder, sprak my de groote man, myn zoon vergeet de glorie voor de liefde. Ga, zeg hem liever eeuwige laurieren dan kortstondige roozen te plukken. Ga, en wys Van Dyck den weg naer Italië! - VAN DYCK, ter zyde.
God! - ik ben verloren. NANNI.
Zoo niet’ - Is 't noodig dat ik vervolge? VAN DYCK.
Ridder Nanni, heb mededoogen! | |
[pagina 52]
| |
NANNI.
Met uwe liefde! met uwe doling! - VAN DYCK.
Ach, Ridder, zoo gy haer kende! NANNI.
Ik verlang ze niet te kennen, al ware zy zoo schoon als de Fornarina van Rafaël - Gy - volg hem in zyne grootheid, niet in zyne zwakheden! - Denk aen Antwerpen - aen uw vaderland - aen Rubens - aen het nageslacht, dat reeds voor uw kunstvader bestaet! Zy allen omringen u, en roepen u, met uitgestoken vinger, toe: Naer Italië! VAN DYCK, ter zyde.
Vreeslyke tweestryd! NANNI.
Heeft Regulus geaerzeld om zyn pligt te volbrengen, als die pligt hem toedonderde: Naer Carthaeg! - Naer Carthaeg! waer hem niet de kunst en de onsterflykheid, maer de dood en de onsterflykheid verwachtte? VAN DYCK, ter zyde.
Hy spreekt als een Romein! NANNI.
Wie zich te Kapua in den schoot der wellust begraeft, zal nimmer Rome begroeten, noch van Rome begroet worden. | |
[pagina 53]
| |
VAN DYCK.
Geen wellust, maer liefde voor onschuld - NANNI.
Nog een woord: Rubens en de liefde spreken tot u; kies tusschen hen beiden: uw meester of uw meestres? VAN DYCK, schielyk.
Myn meester! NANNI.
Gy hebt beslist! - Kom, haesten wy ons! - Kom, de noodige bevelen ter reize gegeven. | |
Vyfde tooneel.KLAERTJE, alleen.
Laet ons zien. (Met een langen hals.) Is hy reeds alleen? - (Binnen.) Ik ontdek hem nergens. Wat mag er gebeurd zyn? Hy is waerschynlyk met dien pas aengekomen reiziger eens uitgegaen. Deze reiziger moet er allerprachtigst uit zien: vader is er door blindgeschitterd; hy heeft er schier het hoofd van verloren, en is zoo fier als 's keizers kat - Dat loopt my meê, en spaert my een nieuwe strenge preêk van zynen kant: hy heeft my vast door Van Dyck zien omhelzen - Wat blyft die schilder toch lief voor my! Terwyl hy met al anderen deftig, en, zoo men wil, eenigzins trotsch is, handelt hy met my toch allervertrouwelykst. Hy zegt my, dat hy de geliefde leerling van Rubens is, een man | |
[pagina 54]
| |
die met vorsten omgaet, en in een paleis woont. Wie weet, waer toe de leerling van zulk een meester nog kan komen? Ja, ik wilde wet met meester Tone woonen, binnen ons dorp, in een schoon huis; dan zoude ik regt gelukkig zyn, en veel gelukkigen kunnen maken - Dan zou ik vader menig flesken wyn, daer hy juist geen vyand van is, kunnen schenken - moeder zou schoone damasten kleederen krygen - En Pieter Klam, wat zouden wy met hem doen? - Ja, daer zoude ik meest meê verlegen zitten - 't Is vreemd, hoe een eerste vryer ons aen 't harte blyft hangen! - Nu wy zouden er al iets meê doen: denken wy voor 't oogenblik liefst aen Van Dyck. (No 8.) Stemme: Souvenirs du jeune âge.
Wat zou ik zalig wezen
Met zulk een goeden vriend?
In zyn oog mag Klaertje lezen,
Dat hy ze teeder mint.
Doch in al die genuchten,
In al die pracht en eer,
Zou 'k altyd zeker zuchten: (Bis.)
Geef my myn dorpje weêr!
Doch, my dunkt dat ik iemands voetstap verneme. | |
Zesde tooneel.VAN DYCK, KLAERTJE.
VAN DYCK, half treurig.
Klaertie! | |
[pagina 55]
| |
KLAERTJE.
Myn vriend, er scheelt u iets. Heeft u ook 't overmatige werken kwaed gedaen? VAN DYCK.
Neen, myn beste! stel u gerust. KLAERTJE.
Ik bedrieg my niet: er steekt iets byzonder treurigs in uwen toon - Verberg my niets, bid ik u - Heb ik ooit eenig vermogen op u gehad - VAN DYCK.
Dat weet gy... helaes, 't is besloten... ik kan u niets meer verbergen. KLAERTJE, teeder.
Myn vriend! - VAN DYCK.
Uw vriend zal niet lang meer 't geluk hebben u te zien. KLAERTJE.
Wat zegt gy, Tone - het bloed stolt in myne aderen! VAN DYCK.
De vreemdeling, die my uit Antwerpen komt opzoeken, werd door mynen meester Rubens gezonden - ik moet Saventhem voor Italië begeven, om er myne schilderstudien voort te zetten. KLAERTJE.
Genadige Hemel! | |
[pagina 56]
| |
VAN DYCK.
Klaertje, ik moet u verlaten - Rubens. die my als zyn zoon aenschouwt, Rubens gebiedt - De pligt spreekt luid, hoe zeer geheel myn gevoel er zich tegen verzette. KLAERTJE.
En gy zoudt my kunnen begeven! - my kunnen vergeten! VAN DYCK.
U vergeten, nooit! u vergeten, ware de dood myner ziel - uw herdenken volgt my in 't graf - o, Voor ik u kon vergeten, moest ik niet dood, maer vernietigd zyn. KLAERTJE.
Tone, ik heb u als eene zuster bemind. VAN DYCK.
Klaertje, blyf Tone als een broeder beminnen. Myn opoffering is zwaer - ook myn vertrek moet u veel kosten - bid den Hemel, dat hy in deze gelegenheid uwen moed ondersteune. KLAERTJE.
De Hemel... hy schynt my met u te verlaten. VAN DYCK.
In Gods naem! - bedaer - ik verwacht alle oogenblikken de gezaghebbende van 't dorp, die my hebben laten vragen of er geen belet was. (Klaertje gaet ter zyde weenen.) | |
[pagina 57]
| |
Zevende tooneel.DE VORIGEN, DIEDERIK, GEZAGHEBBENDE, PIETER.
DIEDERIK.
Mynheer Van Dyck, wy komen u, namens alle onze inwooners, onze dankbaerheid uitdrukken voor uw uitmuntend geschenk. Onze woorden zyn zwak, maer uwe grootmoedigheid zal er 't gebrekkige van aenvullen. De naem, die op dit meesterstuk staet, zal met gouden letters op het boek van de weldoeners onzer kerk geprent worden. VAN DYCK.
Mynheeren, ik ben ten uiterste gevoelig - gy zyt dus te vreden over uw St. Marten. EEN GEZAGHEBBENDE.
Men kan niet meer... (Allen knikken bevestigend, uitgezonderd Pieter.) DIEDERIK, die zich met de anderen naer het schildery wendt.
De H. Ridder is allerdeftigst - my dunkt, hy heeft veel van uwe trekken, mynheer - ook kost gy daertoe geen beter model kiezen (Van Dyck buigt.) PIETER, ter zyde.
Geen beter model! met uwe permissie, dat ik daer op stond, ge zoudt een ander spel zien. EEN DER GEZAGHEBBENDE.
En het ros - een allerschoonste Brabandsch peerd. Wat felle klauwer! 't vuer schittert hem ten oogen uit. | |
[pagina 58]
| |
PIETER, ter zyde.
Bah, dat van Borstelaer op 't uithangbord is veel nature lyker. DIEDERIK.
Het harte wordt vermurwd, als men die smeekende menschen nagaet - Men ziet den ridder, die ze wil helpen uit hun verdriet, en wordt er door bewogen. PIETER, ter zyde.
Dat doet die verwenschte Antwerpenaer in 't geheel niet - hy zal nog zoo veel uitregten, dat ik my van liefdeverdriet zal dooddrinken. EEN DER GEZAGHEBBENDE.
En die meêgezel van den ridder is baes Pok, trek voor trek. PIETER, ter zyde.
Met uw permissie, baes Pok en St. Marten - 't is een fraei koppel! VAN DYCK, ter zyde.
Welaen, Van Dyck - toon dat gy boven alles de kunst bemint. (Luid.) Vrienden, ik zou verlangen een oogenblik de ouders van Klaertje te spreken. EEN DER OMSTAENDERS.
Ik ga ze verwittigen. PIETER, ter zyde.
Verdord! nu word ik eerst woedend? - Wat wil die verliefde St. Marten - myn meisken afvragen? - Dat zullen wy zien - (Hy bemerkt eerst Klaertje.) Hemel, daer is zy - Ach, waerom heb ik zulk eenen schat door myne schuld verloren! | |
[pagina 59]
| |
Achtste tooneel.DE VORIGEN, BAES EN BAZIN POK.
VROUW POK.
Mynheer Van Dyck, gy verlangde ons te spreken. VAN DYCK.
Ja, goede menschen, BAES POK.
Is er ook nieuws in de wereld, Mynheer? VAN DYCK.
Ach, ja, baes. BAES POK.
Ik zoude verlangen te weten... VAN DYCK.
Ik kreeg bevel om stappens voort te reizen. 't Spyt my innig u te verlaten! BAES EN BAZIN POK, te samen.
Ons verlaten! DE GEZAGHEBBENDE.
Ons verlaten! KLAERTJE.
Geen hoop of twyfel meer... myn ramp is zeker. VROUW POK.
Dat is spytig. (Ter zyde.) Nu mag 't Klaertje 't opgeven. Adieu, kasteelen in de lucht! | |
[pagina 60]
| |
BAES POK.
Dat is ellendig, en gy hebt van myn versch ontsteken ton oud bier nog niet eens geproefd! DIEDERIK.
En gy hebt uw schildery nog op hare plaets niet gesteld gezien! PIETER, ter zyde.
Dat is olie in myne lamp! - Als die verduivelsche vent Klaertje maer niet meêslepe in zyne klauwen. VAN DYCK, die ondertusschen stil tot Klaertje gesproken heeft en wien 't gelukt schynt haer te troosten.
Vrienden, herdenkt somtyds met welbehagen aen meester Tone. - En gy, goede Baes en Bazin, gulhartig verleende ge my de herbergzaemheid: gy hebt my uw volle vertrouwen geschonken, en ik ben 't waerdig gebleven. Gy aenzaegt my als kind van den huize: ontvangt er myn hartelyksten dank over. KLAERTJE, die toegenaderd is.
o, Van Dyck, waerom zyt ge myn broeder niet: gy zoudt ons dan niet moeten begeven! PIETER, ter zyde.
Ik wenschte dat hy maer al weg ware. VAN DYCK, op een veelbeduidenden toon.
Klaertje! - (Na een oogenblik zwygens) Gy verstaet myne stilzwygendheid. - Vrienden, ik ga na een ver land, | |
[pagina 61]
| |
doch verhoop u vroeg of laet weêr te zien. Hoe gelukkig zoude ik my achten, mogt ik, voor aleer my op reize te begeven, eenige goede daed verrigten. Haer herdenken zou my onder wege tot een aengenaem gezel verstrekken! - Klaertje, ziet gy hier niemand, dien gy bemind hebt? (Klaertje beziet Van Dyck teeder.) Iemand, die het eerst uw jong en schuldeloos harte van liefde heeft doen kloppen? iemand die u menig zalig oogenblik verschafte? Wie toch is die gelukkige. PIETER, toeschietende.
Dat ben ik, Pieter Klam, met uw permissie. VAN DYCK.
Ja, myn vriend, gy zyt het - ik weet het - En indien er Klaertje in wilde toestemmen, met hare ouders - PIETER, onthutst.
Wat is dat? Spreekt hy kramerslatyn, die oolykert? VAN DYCK, ter zyde.
Klaertje, ik ging u voor in 't pynlyk offer. KLAERTJE.
Bemint ge my nog, Pieter. PIETER.
Of ik u bemin? - met uw permissie, dat is een vraeg! - meent ge dat zulks van my afhange? - Ik zit nog altyd opgekropt van liefde, gelyk een koebert. | |
[pagina 62]
| |
BAES POK.
Ja, maer, Pieter, ook met uw permissie, gy drinkt zoo veel. PIETER.
Ik dronk slechts wat te veel ter gelegenheid der kermis en voort om myn verdriet wat te verzetten. BAES POK.
Gy belooft dus niet meer te drinken - ten minste niet dan met mate - zelfs op de kermis? PIETER.
Ik beloof het, al wierd ik herbergier - ik beloof, u en vrouwe Pok, benevens myn ouden vader, te beminnen en gelukkig te maken... ik beloof - ik beloof al wat gy wilt. KLAERTJE, ter Zyde.
Welnu, vader: hy stelt ons immers gerust. BAES POK, tot zyne vrouw.
Wat dunkt er u van, vrouw? (Zy bezien een wyl elkander: Van Dyck neemt de hand van de gelieven, en legt ze in die der ouders, die ze vereenigen.) | |
Negende tooneel.DE VORIGEN, EEN KNECHT, RIDDER NANNI.
EEN KNECHT.
Mynheeren, alles is klaer tot de reize. | |
[pagina 63]
| |
NANNI.
Heer Van Dyck, 't is hoog tyd van vertrekken. VAN DYCK, op Klaertje wyzende.
Zie, 't offer is voltrokken. NANNI.
Wel. (Ter zyde.) God, wat is ze aenvallig! Ik ben niet verwonderd, dat hy ze aenbad. PIETER.
Mynheer, Tone Van Dyck, ik ben te vreden over u: gy zyt een brave vent. 't Spyt my, dat ge zoo spoedig doorgaet - ik zou u anders op de bruiloft verzocht hebben, om met myn snoeperig wyveken, die den dans sterk bemint, eenige flikkers af te leggen; maer, met uw permissie, zonder kussen - onder ons gezeid - gy verstaet my, kameraed! BAES POK.
Pst! pst! VAN DYCK, Klaertje de hand drukkende.
Klaertje, vaerwel! - Vaerwel, Pieter; volbreng uwe belofte: maek ze gelukkig. Goede baes en bazin! vrienden vaert allen wel. Tot weêrzien: Italië roept my. Naer Italië! naer Italië! ALLEN, hem groetende.
Tot weêrzien, Van Dyck! - God geleide u! God geleide u! TAFEREEL.
EINDE. |
|