Het oude Nederlandsche lied. Deel 3

[p. 2680]

698. Adjeu, adjeu, wy scheyden.

1.
Adjeu, adjeu, wy scheyden,
adjeu, ô Kevelaer;
al trecken wy ter heyden,
wy laeten 't herte daer.
Adjeu, ô maget soet,
die ons bewaeren moet.

2.
Wy sullen ons gesellen,
als wy zyn weer gekeert,
tot uwen lof vertellen,
hoe gy hier wordt ge-eert.
Adjeu, ô maget soet,
die ons bewaeren moet.

3.
Die aen de Schamber woonen
en die aen Kempen-lant
om eer aen u te toonen
zijn daer gelijcker hant.
Adjeu, ô maget soet,
die ons bewaeren moet.

4.
Adjeu, adjeu, wy scheyden,
adjeu dan, Kevelaer;
adjeu, wy gaen ter heyden,
maer laeten 't herte daer.
Adjeu, ô maget soet,
die ons bewaeren moet.

Tekst.

Het Pelgrimken van Kevelaer ... door den Eerw. Pater A.P. (Adriaan Poirters), Kevelaer, z.j. (geestelijke goedkeuring 1655), bl. 32, met opschrift: Het Pelgrimken scheydende van Kevelaer beveeldt zich in de bescherminge van de heylige Maget, ‘Op de wijse: Wat sal ick gaen beginnen’, tekst hierboven weergegeven; - S. Theodotus, Het Paradys der geestelijcke en kerckelijcke lof-sangen, Antw. 1665, bl. 774, zelfde wijsaanduiding, met bijvoeging dezer strophe, als voorlaatste:

[p. 2681]

 

De Maes moet ook belijden,

 

dat sy siet op de baen

 

de pelgrims t' allen tijden

 

soe vlijtigh naer u gaen.

 

Adieu, o maget soet,

 

die my bewaren moet.

In De Kevelaersche devotie, Kevelaer, z. naam van dr. noch j., bl. 48, vindt men str. 1, 2, 4 van bovenstaande lezing uit Het pelgrimken, enz., en als derde strophe:

Die aen de Y-stroom wonen
en die al van Holland,
om eer u aen te tonen,
zijn daer gelijkerhand.

Adieu, o maget, enz.

Willems, Oude Vl. ldr., 1848, nr. 217, bl. 464, naar Geestelijk lusthofken, Emmerik 1683, bl. 258; zelfde tekst als bij S. Theodotus, buiten deze strophe, bij Willems de vierde:

Wy hebben daer ghelaten
van die sijn boven Rijn,
als ook van die u haten
en die beneden sijn.

Adieu, enz.

Hoffmann v.F., Holländische Volksldr., 1833, nr. 24, bl. 54, en Niederländische Volksldr., 1856, nr. 206, bl. 362, telkens naar Een gheestelijck lust-hofken, Kevelaer 1683, bl. 261.

Kevelaar is een klein vlek in de Pruisische Rijnprovincie, in het district Düsseldorf en in het arrondissement Geldern. Het ontleent zijne vermaardheid aan een wonderdadig Mariabeeld, weshalve duizenden bedevaarders jaarlijks derwaarts trekken (Winkler Prins, Encyclopaedie). Zooals te lezen staat o.a. in het werkje Beschrijving van Kevelaer, enz., Gelder 1792, bl. 14, dagteekent de ‘opkomst en voortgang der Kevelaersche devotie’ van het jaar 1641. - Eene latere beschrijving van denzelfden aard: De bedevaert ic Kevelaer, door J.H. Krickelberg, pastoor te Kevelaar, uit het Hoogduitsch vertaald, zag het licht te Grave in 1842. - In 1890-91 verscheen te M. Gladbach de eerste jaargang van de ‘Illustrierte Monatsblätter’, getiteld: Maria-Kevelaer und Muttergottes-Rosen. - Hoffmann v.F., Gesammelte Werke, herausgegeben von Dr. H. Gerstenberg, Berlin, VII (1892), Mein Leben, bl. 85, beschrijft den terugkeer van de processie van Kevelaar, dien hij te Keulen zag in 1819, en spreekt over de bedevaarten in het algemeen.

Kevelaar maakte tot in 1559 deel uit van het aartsbisdom Keulen. In dit jaar werden in de naburige Nederlanden de bisdommen heringericht en werd de gansche

[p. 2682]

landstreek tot dewelke Kevelaar behoorde aan het bisdom Roermond toegekend. Toen Napoleon van Pius VII de oprichting van het bisdom Aken bekwam, werd Kevelaar daarbij gevoegd. Door de pauselijke bulle ‘De salute animarum’ van den 16^den Juni 1821, verloor Aken zijn bisschopsstoel en maakte Kevelaar met den ganschen Nederrijn van Herdingen af, deel uit van het bisdom Münster in Westfalen, waartoe het nog heden behoort.

Niet alleen door het lied, maar ook door volksprentjes werd O.-L-V. van Kevelaar gevierd. Op een dergelijk prentje te Turnhout bij Brepols en zoon gedrukt, leest men:

Komt Pelgrims komt met vlijt, wilt deze maget eeren,
Zoo hoort zij uw gebed, eer gy zult weder keeren,
Zy is een voorsprekeres by God voor al te gaer,
Bezoekt dan deze plaats en komt naar Kevelaer.

H. Heine's (1799-1855) bekend spotgedicht Die Wallfahrt nach Kevlaar, werd in 1896 door E. Humperdinck in muziek gebracht.

Melodie.

De wijs: ‘Wat sal ick gaen beghinnen // Maria maghet soet’, is de aanvang van een lied geteekend ‘L. de G. Peyst om d'Ure’, met zelfden strophenbouw, insgelijks voorkomende in Het pelgrimken van Kevelaer, 1655, bl. 17, en dat, omgekeerd, tot stemaanduiding voert: ‘Adjeu, adjeu wy scheyden’. - In Theodotus' verzameling, bl. 772, heeft het lied ‘Adjeu’ enz. alleen tot opschrift: ‘Op de wijse alst begint’. - In Den Blijden-wegh tot Bethleem, Antw. 1645, bl. 170, en in Den gheestelycken speel-wagen, Antw. 1671, bl. 166, vindt men voor het lied: ‘Wat sal ick gaen beginnen // Maria’ enz., de stemopgave: ‘Tousiours toute ma vie etc.’, die eene variante van de Wilhelmus-melodie aanduidt (zie hiervoren II, bl. 1640), melodie welke dus insgelijks diende voor het lied: ‘Adjeu, adjeu wy scheyden’. Het lied zal ongeveer geklonken hebben zooals wij het hierboven noteeren. - Naar hetgene ons welwillend medegedeeld werd door den Eerw. Heer H. Roes, doet het lied: ‘Wat zal ick’, enz. zich reeds voor in Drie vraegh-liedekens... door H. Frederick Reyniersz. van Cranenburgh. Met noch eenige andere niewe liedekens door P. Franciscus Costerus ... Antw. 1643, sign. C 3 r^o, exempl. ter Kon. Bibl. te 's-Gravenhage. Echter is het refrein hier eenigszins verschillend. Volgens laatstgenoemde verzameling werd het lied voorgedragen op de wijs: ‘Sonatemi un balletto’; de melodie bij Valerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem, 1626, bl. 278, voor: ‘Des hemels licht ,, doet ons bericht’, en Stalpaert, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 850, voor: ‘Seraefja, van de maeghden // d'aldersuyverlijckste blom’.

Anderen strophenbouw hebben: ‘Wat sal ic nu beghinnen / waer sal ic gaen om raet’, op de wijs ‘Hier comen drie licht gheladen / of het gaet op: O mey God danck’, ‘oft op: Wat gaf hi haer te loone’, te vinden in Een dev. en̄ prof. boecxken, 1539, nr. 47, uitg. D.F. Scheurleer, bl. 114 (zie hiervoren I, nr. 80, bl. 360, ‘Hier zyn drie’, enz.); - ‘Wat zal ick gaen beghinnen // ick ben beswaert van binnen’, voorkomende in Het prieel der gheest. melodie, Brugghe 1609, tekst bl. 150,

[p. 2683]

melodie bl. 139; - anderen strophenbouw hebben mede de liederen die zich voordoen in Den boeck der gheest. sanghen, (Den blyden requiem) Ghendt 1678. bl. 6, 63. Bl. 133 aldaar vindt men de wijsaanduiding: ‘Wat sal ick gaen beginnen // Maria maghet soet’, voor: ‘Bloot moet een ziel' van alles wesen.’

Van den Eerw. H. Heer Roes vernamen wij insgelijks, dat nog heden varianten van het oude pelgrimslied in Nederland worden gezongen, o.a. in de Nijmeegsche en in de Groningsche processie, doch telkens op eene andere, meer moderne melodie.