|
| |
| |
| |
665. Al die Christen zyn geboren.
(Van de H. Barbara)
Al die Christen zyn geboren,
luystert toe hier allegaer,
ik zing u een waer historie
Komt, zondaers en zondaressen,
en hoort hier haer leven aen,
van de heylige martelaresse,
wat dat zy heeft onderstaen.
Barbara was jong en schoone,
en daer by een eenig kind;
God die gaf haer 's hemels kroone,
omdat zy hem heeft bemind;
haer vader eerde de afgoden,
en was eenen grooten tyran,
maer Origines heeft de geboden
en 't waer geloof haer ingeplant.
Als haer vader dit kwam te hooren,
heeft hy straks zonder gena
doen maken eenen hogen toren
voor zyn dochter Barbara,
daer in deed hy twee vensters maken,
waer hy zyn dochter op stak;
maer Barbara tot haer behagen
heeft een derde daer in gemaekt.
De venster tot haer behagen
bedied d'heylige Dryvuldigheyd,
die zy in haer hert kwam dragen;
tot haer vaders leed en spyt,
kwam zy in dien toren maken
een gekruysten God in een pilaer,
't welk bedied - ô wonder zaken! -
Jesus op den berg van Calvaer.
| |
| |
Als haer vader was t'huys gekomen
en alles kwam wel te verstaen,
is hy naer zyn kind - watschroomen! -
seffens met 't bloot zweerd gegaen
om haer van 't leven t'ontmaken;
Barbara die vlucht van daer
in een steenrots - ô wonder zaeken! -
die daer opende voor haer.
Al vloeken, zweeren en tempeesten,
zogt haer vader nu naer haer,
het scheen dat de helsche geesten
schier verwoed, vol zwaer gepeyze,
kwam hy langs de straet gegaen;
een schaepherder kwam hem aenwyzen,
waer dat zy was ingegaen.
Toen hy Barbara had gevonden,
dien zoo vreeden moordenaer
gaf haer menig wond op wonden,
en sleepte haer by het hair
door kwaê wegen en door straten;
maer zy riep: ‘ô Jesus zoet,
Maria, komt my ter baeten
en versterkt toch mijn gemoed.’
Haren vader - wat grouwzaem werken! -
heeft zyn kind met vreed gemoed
weggesteken in eenen kerker,
die kwam altyd te volherden,
en zy riep met kloeken moed:
‘voor u wil ik geern sterven
Om haer te benemen 't leven
heeft haer vader - wat ellend'! -
haer in d' handen komen geven
die meynde haer met zoetigheden
wel te krygen tot zynen zin;
maer zy verachte al zyn reden,
want zy niemand als God bemind.
Den rechter om haer te kwellen
en te verzaeden zyn gemoed,
deed hy Barbara naekt schier stellen
en haer geeselen tot den bloed;
dan heeft hy haer weer verwezen;
in den kerker, riep zy aen:
‘Jesus, wilt myn pyn genezen!’
't Welk hy aenstonds heeft gedaen.
's Anderdags kwam men haer brenge
nog eens voor den president,
die stond vol verwonderinge
dat deês maegd was ongeschend;
maer hy kwam nog zeer vergrammen,
hare zyde, met yzere kammen,
doen open krabben tot den bloed.
Men kwam in de wonden steken
brandende toortsen - wat torment! -
maer deês maged, zonder spreken,
die bleef altyd ongeschend;
men kwam haer met hamers slagen
op haer hoofd, en dan bespot;
Barbara kwam dit te verdragen
al ter liefde van haren God.
Peyst wat dees maegd heeft geleden
van dien vreede moordenaer,
zy wierd haer borsten afgesneden,
maer God die versterkte haer;
zy riep dikwyls in haer lyden:
voor u wil ik geern sterven
en vergieten al myn bloed.’
Den president, om haer te kwellen,
die heeft deze maget zoet
doen ontkleeden en naekt stellen
en doen geeselen tot den bloed,
en deed haer rond de stad trekken;
zy riep menigmael: ‘ach God!
wilt myn naektheyd tog bedekken,
dat ik niet en werd bespot.’
| |
| |
Maer niemand kost met haer gekken;
God zond eenen engel reyn,
met een kleed om haer te dekken,
dat blonk als de zonneschyn;
maer dan waeren d' afgodisten
zy zochten dan alle listen
om te dooden deze maget zoet.
Haer sententie wierd gelezen,
en men heeft aen haer gezeyd,
dat zy nu onthoofd moest wezen,
en z'ontfing die met dankbaerheyd;
want zy wilde te geern sterven;
zy riep: ‘grooten God van al,
wilt u dienaers troost verwerven,
Jesus kwam haer te verkloeken;
het geen dat zy zou verzoeken,
dat zou worden toegestaen;
haren vader heeft, zonder beyden,
met een boos en vreed gemoed,
haer hoofd van 't lichaem komen snyden,
en daer stroomde dat heylig bloed.
Haer vader kwam zich beroemen
over zyne kloekmoedigheyd,
dat hy had het bloed doen stroomen
van zyn dochter - wat vreedheyd! -
maer God kost het niet verdragen:
hy heeft dien vreeden tyran
van den bliksem doen verslagen,
en tot asschen toe verbrand.
Daerom, zondaers en zondaeressen,
bid haer altyd met liefde groot,
mids zy is de patroonersse
laet ons haer veel eer bewyzen,
op dat z' ons in de ellend
uyt deze wereld niet laet reyzen
zonder 't heylig sakrament.
1, 2. t.: allegader. - 1, 6. en bijgev. - 1, 7. van d' heylige. - 2, 3. die bijgev. - 2, 7. Origines, Origenes de kerkvader, geb. te Alexandrië in 185, gest. te Tyrus in 254. - 3, 1. te bijgev. - 5, 2. te bijgev. - 5, 6. t.: maer Barbara vlucht, enz. - 6, 2. nu bijgev. - 6, 5. t.: schier als. - 7, 2. zoo bijgev. - 7, 5. t.: en straten. - 8, 1. t.: haer. - 8, 3. t.; gesteken in, enz. - 9, 6. wel bijgev. - 9, 8. want bijgev. - 10, 3. t.: schier naekt. - 10, 4. haer bijgev. - 11, 7. t.: haer. - 12, 2. t.: torsten. - 12, 7. te bijgev. - 12, 8. al bijgev. - 14, 4. doen bijgev. - 15, 5. maer bijgev. - 16, 3. t.: dat zy moest onthoofd wezen. - 16, 4. en bijgev. - 17, 5. t.: haer. - 17, 8. en bijgev. - 18, 2. t.: zyn.
| |
Tekst.
Van Paemel, Gent, los blad nr. 5, ‘Liedeken van de heylige maegd en Maertelaresse Barbara, bezondere patrooners in de uer des doods. Stemme: Van den bekeerden zondaer’, hierboven weergegeven; - J. Bols, Honderd oude Vl. ldr., Namen 1897, nr. 43, bl. 79, zelfde tekst ‘gezongen te Kapelle-ten-Bosch (Brabant) met varianten, waarvan enkele door ons werden benuttigd. - Onder nr. 44, bl. 85, deelt J. Bols, t.a.p., eene verkorte Mechelsche lezing mede, bestaande uit zes strophen, aanvangende met de tweede strophe van bovenstaanden tekst: ‘Barbara was jong en schoone’, voorgedragen op de wijs: ‘Femmes voulez-vous éprouver’, ontleend aan Le secret, opéra-comique in één bedrijf, tekst van Fr. B. Hoffman, muziek van J.P. Solié, Parijs 1796. - Nog een ander ‘liedeken van de H. Bar- | |
| |
bara’, met aanvang: ‘Komt hier van verre nae’, zonder wijsaanduiding, is te vinden onder nr. 7, der losse bladeren gedrukt te Antwerpen bij J. Thys. Zooals J. Bols, t.a.p., doet opmerken, bewijst de slotstrophe: ‘Confreers en confreeres // laet ons met goed betrouwen’, dat dit lied voor een Broederschap van de H. Barbara moet vervaardigd zijn.
C.G.N. de Vooys, Verspreide Mnl. geestelike gedichten, liederen en rijmspreuken, in Tijdschr. voor Ndl. taal- en letterk., Leiden, XXIII (1904), bl. 65, deelt naar het Hs. W. 12o 25, bl. 160 ro, van het Stadsarchief te Keulen, den tekst mede, van een ‘Sinte berbara liechtken’, zonder wijsaanduiding, met aanvang: ‘Eijn schoen fontein is ons ontsloten // vander barmherticheit Gods wtgevloten’; - C. Lecoutere, Mdnl. geest. liederen, in Leuvensche bijdragen, Antw.-Leipz., III (1899), nrs. 22-27, bl. 87-94, deelt zes liederen mede op dit onderwerp: ‘Barbara die reyne maecht’; - ‘Kinder, al siwi in dit sneven’; - ‘O Barbara, ons herte verblijt’; - ‘Wi vernamen hare doecht’; - Barbara, die clare sonne’; - ‘Scoender maeght, voer noch na’.
Zie nog de liederen voorkomende: Een dev. en̄ prof. boecxken, 1539, nr. 16, uitg. D.F. Scheurleer, bl. 36: ‘Int herte heb ick vercoren // die alderscoonste maecht’, met wijsaanduiding: ‘Het viel eens hemels douwe’. Voor de melodie, zie hiervoren I, nr. 64, bl. 321, en III, nr. 483 B, bl. 1876; - Stalpaert, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 1154: ‘Drievuldigh is mijn uytverkoren’, stem: ‘Nerea schoonste van u geburen’ (melodie bij Stalpaert, Extractum catholicum, Loven 1631, bl. 52; - Theodotus, Het Paradys der geest. en kerck. lof-sangen, Antw. 1648, bl. 106, en Pers, Bellerophon, Amst. 1633, bl. 169); - Den singende zwaan (Antw. 1655), Leyden 1728. bl. 482: ‘Barbara! Goods groot vrindinne’; - Sint Barbara! ik groet u maegd; en ‘O getrouwe Patronesse’, met de daar voorkomende of aangeduide wijzen; - in O. en n. geest. liedekens (vervolg op de O. en n. lof-sangen), uitgegeven door J. S[tichter], Amst. c. 1740, bl. 79, ‘Doen Barbara gebooren // uyt adelijke stam’ - ‘stemme: Wilhelmus van Nassouwe’.
De H. Barbara stierf den marteldood den 4den December 235.
| |
Melodie.
J. Bols, t.a.p., deelt de melodie mede aanvangend met het tweede deel, zooals hierna bij Zuccalmaglio, Deutsche Volkslieder:
Al die chris - ten zijt ge - bo - - ren,
luis-tert toe maar al - le-gaar!
Ik zing u een waar his - to - re
Van de hei - li - ge Bar - ba - ra.
Voor de laatste vier regelen van elke strophe wordt deze melodie herhaald. Deze zangwijs stamt af van de Fransche melodie: ‘Que ne suis-je la fougère’, tekst
| |
| |
van Ch. H. Riboutté (1708-1740), o.a. te vinden, met de muziek, in Monnet's Anthologie françoise, z.p. noch n. van dr., 1765, II, bl. 261:
Que ne suis - je la fou - gè - re,
Où sur le soir d'un beau jour,
Se re - po - se ma Ber - gè - re,
Sous la gar - de de l'A-mour!
Que ne suis - je le Zé - phi - re,
Qui ra - fraî - chit ses ap-pas,
L'air que sa bou-che res - pi - re,
La fleur qui naît sous ses pas!
Verder treft men de melodie aan in: Recueil de romances, II, z.j., noch pl., noch naam van drukker, bl. 77, met den tekst van Riboutté; - Les plaisirs de la société, Paris 1761, herhaaldelijk en o.a. in het eerste deel onder nr. 55 der muziekbijlagen; - La clé du caveau, Paris 1811, nr. 490, zooals hierboven genoteerd met 3/4-maat.
Du Mersan, Chansons nationales et populaires de la France, Paris 1847, bl. 89, geeft den tekst, onder den titel van ‘Les souhaits’ en schrijft de muziek toe aan Giovanni Battista Pergolese (1710-1736). - P. Scudo, Critique et littérature musicales, Paris 1865, bl. 328, Esquisse d'une histoire de la romance, schrijft: ‘Voici d'abord la charmante idylle: ‘Que ne suis-je la fougère? dont Riboutté, amateur de poésie, fit les paroles sur un vieil air qu'on a faussement attribué à Pergolèse’. - F.A. Gevaert, Hist. et théorie de la musique de l'antiquité, Gand, II (1881), bl. 27, sprekende van de ‘dipodies ioniques: membres de douze unités’, geeft den aanvang der melodie, mede met 3/4-maat genoteerd, zooals zij voorkomt in La clé du caveau, en als behoorende bij eene ‘chanson française du XVIIIme siècle’.
Volgens J. Tiersot, Hist. de la chanson populaire en France, Paris 1889, bl. 256, bracht J. Fr. Le Sueur (geb. o. 1760, gest. te Parijs in 1837) in het ‘Kyrie’ zijner Messe de Noël, ‘le cantique’ (de melodie van het geestelijke lied): ‘Au sang qu'un Dieu va répandre’, door hem genoemd: ‘Air antique de la première Église d'Orient’, geen ander dan de melodie van de welbekende ‘romance’: ‘Que ne suis-je’, enz.
Huard en Ben Tayoux, La chanson française illustrée, Paris, z.j. [1895], bl. 348, leeren, dat men de melodie ‘Que ne suis-je la fougère’, verward heeft met de zangwijs: ‘Que ne suis-je la fleur nouvelle’, van J.J. Rousseau, en daardoor aan dezen laatste heeft toegeschreven.
| |
| |
Dezelfde schrijvers doen opmerken, dat Riboutté's tekst, volgens de eerste uitgaven, werd voorgedragen ‘sur l'air: D'une amante abandonnée’. Zij zijn mede van meening, dat de thans bekende melodie bij een oud kerstlied behoort. Daarmede is echter niet bewezen, dat diezelfde zangwijs niet oorspronkelijk voor een wereldlijk lied diende. Rousseau's melodie, welke niets gemeen heeft met de bovenstaande zangwijs, is te vinden bl. 278 van een boek in 1781 te Parijs, na zijn dood, verschenen: Les consolations des misères de ma vie ou recueil de romances.
Onder de liederen en dansen uitgevoerd tijdens den stoet van den landbouw te Brussel op 23 Juli 1893, en voorkomende in Cortège de l'agriculture, vieilles chansons, airs populaires et originaux, harmonisés et orchestrés par G. Huberti, Brux. z. pl. noch n.v. dr., bl. 3, vindt men als ‘air de galoubet’ (Provençaalsche dans):
In Kretzschmer's Deutsche Volksldr., Berlin 1840, II, vervolgd door A.W. von Zuccalmaglio, nr. 114, bl. 238, doet onze melodie zich voor bij een lied: ‘Die Rettung (zur Hirlandasage, vom Niederrhein)’, aanvangend met het tweede deel:
Auf dem Schei - ter - hau - fen kla - get,
Böhme, Volksthümliche Ldr. der Deutschen, Leipz. 1895, nr. 129, bl. 109, geeft dit lied als ‘Gedicht von Zuccalmaglio. Text aus Wiesdorf 1830. Mel. von Musikdir. Buhlmann in Crefeld (Notiz von Zuccalmaglio)’. - Die Melodie hier, aus Dr. Arnold's Nachlasz (over Dr. Arnold zie hiervoren II, bl. 1530). Deze lezing aanvangend:
Auf dem Schei - ter - hau- fen kla - get,
waarvan Böhme het verschil met Zuccalmaglio's doet uitschijnen, is eene variante van de Fransche zangwijs, wier oorsprong aan Böhme ontsnapte.
De stem: ‘Van den bekeerden zondaer’ wordt nog aangehaald bij Van Paemel, bl. 12, voor: ‘Beletina wilt aentrekken’ (Afsterven van Maria-Theresia, 1780); - bl. 18, voor: ‘Komt gy oude en jonge lieden’ (Van den Franschen Graeve); - bl. 31, voor: ‘In de vreede (sic) oorlogs tyden’ (Jan van Haelst en Fidelia); - bl. 38, voor: ‘Komt hier oud en jong van jaren’ (Martel-dood van Marie Antoinette, 1793); - bl. 43, voor: ‘Als de rampen zyn ten hoogsten’; - bl. 48, voor: ‘Alderliefste stervelingen’; - bl. 69, voor: ‘Liefde die heeft wonder kragten (Romanus en Blondina); - ‘Que ne suis-je la fougère’, wordt aangehaald o.a. in Sédaine's Diable à quatre, voor de eerste maal vertoond op het ‘théatre de la
| |
| |
Foire de Saint-Laurent’ in 1756 (OEuvres choisies de Sédaine, Paris 1813, I, bl. 177), voor: ‘Vous paroissez interdite’; - Recueil de chansons patriotiques dédiées aux Belges, z. pl. noch j. [Brussel c. 1790] II, bl. 1, voor: ‘Rompons le lien funeste’ - sur l'air: ‘Que ne suis-je la fougère ou Dans l'isle de Cythère’; - Lootens et Feys, Chants populaires flamands, Bruges 1879, nr. 57, bl. 113, voor: ‘'t Kwam te Rijsel te geschieden’ (Het brandmerk), een lied, waaraan, volgens L. en F., Henry R. Addison, die langen tijd te Brugge woonde, waarschijnlijk de stof ontleende van The brand, te vinden bl. 69 van: The diary of a judge, Brussels, 1838. - De melodie: ‘Dans l'île de Cythère’ = ‘Dans ma cabane obscure’, is te vinden in La clef du caveau, 4e édit., Brux. c. 1830, onder nr. 118.
|
|
Auteursrecht onbekend