Het oude Nederlandsche lied. Deel 2

[p. 1108]

313. Ik drink den nieuwen most.

⁽¹⁾

1.
Ik drink den nieuwen most,
'k en vraeg niet wat hy kost;
't is my al eens, als ik hem drinken mag
als ik myn liefste heb op myn gelag.
'k En vraeg niet wat zy doet,
want haer lief wezen valt my al te zoet;
't is my al eens, als ik aenschouwe
haer vriendelyk gelaet,
dat my zoo wel aenstaet.

(1) Tekst f.

[p. 1109]

 

2.

 

Haer oogskens, als cristael,

 

hebben my menigmael

 

myn ziel gekwetst, myn jeugdig hert doorwond,

 

en my gekost zoo menig honderd pond;

 

haer borstjes leliewit

 

dede my dikwyls zeggen: ‘liefste zit,

 

doet my de eer, myn soeten engel:

 

zit neder hier by my

 

en laet ons wezen bly.’

 

 

 

3.

 

- ‘Heer weerd, brengt ons zeer ras

 

een versch gespoeld gelas

 

en daer by eenen pot met rhynschen wyn,

 

daer toe moet eenen schotel suyker zyn;

 

brengd ons een kaerte-spel:

 

want ik moet spelen met myn Isabel

 

eerst een piquet; eens fraey gedronken!

 

ende daer naer gespeeld,

 

eer ons den tyd verveeld.

 

 

 

4.

 

‘Maer vriend, ziet, deze fluyt

 

moet gy eens drinken uyt,

 

ter eere van myn zoete herderin,

 

die ik meer als myn eygen ziel bemin.

 

Avous! want ik begin:

 

ziet, kameraed, daer en is niets meer in.

 

Houdt vast de fluit, ik zal ze vollen,

 

en zet die aen uw mond;

 

doet toch bescheed terstond.’

 

 

 

5.

 

Als ik het spel begin,

 

zoo kwam de moeder in

 

en zey: ‘myn dochter’, met een grammen moet,

 

‘gaet uit de kamer op den staenden voet!’

 

- ‘Och moeder, niet zoo wreed:

 

want aen u dochter is geschied geen leed,

 

laet my met haer een weynig spelen;

 

maer stoort u niet zoo zeer,

 

doet my nog deze eer.’

 

 

 

6.

 

- ‘Neen, jongman, 't is genoeg,

 

adieu tot morgen vroeg.’

 

- ‘Maer neen, vrouw moeder, drinkt een roomer wyn,

 

zit wat by ons en laet ons vrolyk zyn.’

[p. 1110]

 

- ‘Neen, jongman, ik moet gaen.’

 

- ‘Och neen, vrouw moeder, eerst bescheed gedaen,

 

neemt dit gelas, wilt neder zitten;

 

sa, lustig eens geboeft,

 

waerom zoo lang getoeft?’

 

 

 

7.

 

Den wyn klimt in den kop,

 

men weet van geen staen op;

 

't is: ‘nog een pot, brengt ons eenen citroen,

 

soucies en peirkens en nog een limoen,

 

en nog wat suikerwerk;

 

want dezen wyn is voor Bello te sterk,

 

dat zoete kindjen kan hem niet drinken,

 

dezen zoo harden wyn,

 

hy moest gesuykert zyn.’

 

 

 

8.

 

Dan heeft zy my geboôn

 

als toekomenden zoon;

 

maer ziet, eylaes, 'k en had het noyt gepeynst,

 

dat zy zoo dobbel was ende geveynst:

 

het was maer valschen schyn,

 

de reden die zy sprak was vol fenyn.

 

En is dat niet een valsche vrouwe,

 

die my zoo zeer verdoofd

 

en al myn goed beroofd?

 

 

 

9.

 

‘O valsch, venynig hert,

 

oorzaeke van myn smert;

 

wat hebt gy nu dat gy my hebt verraên,

 

dat ik om u heb al myn geld verdaen?

 

Hadde gy my gezeyd,

 

dat gy om trouwen niet en waert bereyd,

 

'k had weggegaen en u verlaeten,

 

en elders wel gevreyd

 

tot myn meerder profyt.

 

 

 

10.

 

‘Maer nu is 't al te laet

 

te volgen uwen raed,

 

en uwe moeder haer fenynig hert

 

dat my hier brengt in deze groote smert.

 

't Scheen 'k was van haer bemind,

 

maer gy, gy waert tot myn verdriet gezind,

 

en doch ten kond niet anders wezen,

 

want zoo de oude zong

 

zoo pypen ook haer jong.

[p. 1111]

 

11.

 

‘Oorlof nu, Isabel,

 

verstaet myn reden wel:

 

in uwen mond en is niet eenen tand

 

of hy heeft my gekost een diamant;

 

denkt wat de liefde doet;

 

om uwen 't wil heb ik verteerd myn goed,

 

om uwen 't wil zoo moet ik dolen;

 

maer overdenckt den staet

 

daer gy my nu in laet.’

1, 5. en bijgev. - 1, 6. t.: zoet wezen. - 3, 4. t.: een schotel. - 3, 7. eerst bijgev. - 4, 5. avous = à vous! aan u, op uwe gezondheid! Nu bestaat nog avoezen, op iemands gezondheid drinken. - 5, 3. myn bijgev. - 6, 3. wyn bijgev. - 6, 7. t.: glas. - 7, 3. t.: 't is nog eenen pot, brengt eenen citroen. - 7, 4. en bijgev. De Coussemaker schrijft: berdellen, perkels en nog een lamoen; terwijl Willems stelt: sauciesen, peeren, en nog een lamoen. In een lied getiteld: ‘Het vrolijk geselschap vaarend met Schip Reyn Uyt, vois: De Mars van Marlbourg’, lied waarvan de aanvang luidt: ‘Saa, laat ons nu eens vroolijk zyn // en vieren Bacchus feest’, en dat voorkomt in Het vermaakelyke Haagsche Bosch, Amst. 1714, bl. 59, vindt men:

Brengt worst, en sprot, en karbonaat,

kappers, olyven meê,

souçys Boulonje maat,

waar blyft de wrange sleê (pruim)?

Breng al wat dat dorst maaken kan,

dat elk kan buyzen als een man, enz.

Zie voor de ‘Mars van Marlbourg’ of ‘Malborough’, J.W. Enschedé, Marschen en marsmuziek, enz., in Tijdschr. v. N.-N. mzgsch., VI (1900), bl. 106. - 7, 6. Bello = Isabel. - 8, 3. het bijgev. - 8, 6. zy spraken vol. - 9, 3. V.P.: wat hebt gy nu dat gy hebt beraên; - De C.: wat helpt u dat gy my hebt zoo verraên. - 9, 5. sic De C.; ontbreekt bij Van P. - 9, 6. t. sic; De C.: dat gy trouwe. - 9, 7. tekst: 'k had gegeven. - 9, 8. wel bijgev. - 10, 1. t.: is het 't al. - 10, 3. t.: en uws moeders. - 10, 4. hier bijgev. - 10, 6. t.: maer gy waert. - 11, 4. t.: of hy kost my.

Tekst.

Van Paemel, los blad, nr. 37. ‘Liedeken van den nieuwen most. Stemme: van Sylvia’, tekst hierboven; - Willems, Oude Vl. ldr., nr. 104, bl. 244, met weglating van str. 6, 8 en 11 en met talrijke veranderingen, daarbij deze aant. van Snellaert: ‘dit lied in de verzameling van Van Paemel voorkomende, wordt nog algemeen gezongen. Willems noteerde zelf de melodie’; - De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 123, bl. 358, met deze aanmerking: ‘Peu de chansons ont été plus populaires que celle-ci dans notre Flandre. Elle est

[p. 1112]

connue partout où l'on chante encore. L'air surtout, dont le caractère est franc et original, a eu une très grande vogue. On y a adapté une foule d'autres chansons. Nous avons pris un soin particulier à le recueillir très exactement, et nous croyons avoir réussi à le donner dans son intégrité primitive. Dans celui que rapporte Willems, il y a des inexactitudes et même des fautes typographiques évidentes’.

Dat de melodie inderdaad voor veel andere liederen diende bewijst Van Paemel's uitgave zelve, waar zij als stem wordt aangeduid voor de liederen: ‘Christene zielen al’, bl. 9; - ‘'k Moet naer myn kleyn verstand’, bl. 16; - ‘Christene menschen al’, bl. 20; - ‘Wat is de liefde blind’, bl. 36 en bl. 80 zelfde lied; - ‘Aenmerckt hier een uytleg’, bl. 39; - ‘De liefde triomfeert’, bl. 43; - ‘Komt kinderen vat en leert’, bl. 54; - ‘Gods kerke triumpheert’, bl. 55; - ‘Hoord katolyken al’, bl. 56; - ‘Wat baert de liefde niet’, bl. 65. - De besproken wijs wordt nog o.a. aangehaald in de volgende verzamelingen: Den eerelyken pluk-vogel, Antw., 8^ste druk (kerkelijke goedkeuring 1669), bl. 98: ‘La Silvie oft Ik drinck’, enz. voor: ‘'k Zag lest met groot vermaek’; - D. Bellemans, Het citherken van Jesus, Antw. 1698, bl. 80 en 88, ‘Ick drinck’ enz. (oft ‘O nacht, ô blyden nacht oft La Sylvie’) voor: ‘Ghelijck een hert of dyn’ en ‘Komt altemael tot my’; - 't Groot Hoorns lb., Amst. z.j., c. 1700, bl. 148, voor: ‘Speelnootjes die dit feest’; bl. 262, voor: ‘Gebiedster van mijn hert’; - Elisabeth van Wouwe, Gheestelyck maeghden-tuyltjen, appr. 1708, uitg. Antw. 1722, bl. 130, voor: ‘Eylaes wat droef allarm’, bl. 152, voor: ‘Wys die sijn ziele siet’; - F. Matthaeus de Bie, Rosa mystica oft verborghen rose Maria, Antw. z.j. (kerk. goedk. 1711), bl. 131, ‘La Sylvie (oft) Ick drinck’, enz., voor: ‘O! Arragons gebiet // Wat is in u geschiet’? - Jac. de Ruyter, Nieuw lb. genaemt den maegdekrans, Duynkercke (kerk. goedk. 1712), bl. 19, voor: ‘Wat voor een droeve maer’, en bl. 49, voor: ‘Wat gaet gy grooten Godt’? - Het nieuwe vermakelyke Thirsis minnewit, II, Amst. 1731, bl. 52, voor: ‘Myn soete 's Jacolyn’, bl. 54, voor: ‘'k Veracht de min-godin’, bl. 96, voor: ‘Ach! vals-gebrayde net’; - Den nieuwen bergh Parnassus, Gent 1732, bl. 20, voor: ‘O Jesus maeckt my reyn’; - J. S[tichter], Oude en nieuwe lofzangen, Amst. 1740, bl. 45, voor: ‘Verlaat nu Bethlehem’; - Id., Oude en nieuwe geestelijke liedekens, Amst. 1740, bl. 12, voor: ‘Agnes getrouwe maagt’; bl. 90, voor: ‘o Prins van 's hemels hof’.- Los blad nr. 36, gedr. bij Thys te Antwerpen, voor: ‘Ach schrikkelyk gepys’ (‘Treurliedeken van de trompetten der helle’). Nog in 1849 gebruikte Prudens van Duyse deze wijs voor een liedje in populairen trant: ‘Kom grootvaêr, goede man’ (De prentverkooper), te vinden in De Eendragt, Gent, 1849, nr. 21, bl. 83.

Melodie

A. Willems, t.a.p.; - Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, Gent, 1852, nr. 24, bl. 14, en 1864, 2^de uitg., nr. 32, bl. 41, hierboven weergegeven; - B. De Coussemaker, t.a.p.:

[p. 1113]

Ik drink den nieu - wen most;
'k en vraeg niet wat hy kost;
't is my ge-
noeg als ik hem drin - ken mag,
en ik myn lief - ste heb op myn ge-lag.
'k En vraeg niet wat het doet:
want haer ge - zich - te is my al zoo zoet;
ik ben ver - rukt zoo haest ik ze aen - schou- we,
haer lie - velyk ge - laet,
dat my zeer wel aen - staet.

C.

Hs. van c. 1621, nr. 4858 der K. Brusselsche Bibl., bl. 276 (vgl. de lezing J hierna):

O dach! o blij - den dach,
Soo lang, soo lang ver-wacht,
Als ick hier sien den af - laet in - ge - stelt
Om in dees vlam niet meer te sijn ge- quelt.
Gy die mijn vrien-den sijt,
En my ge - kent hebt o - ver lan - gen tijt,
Ick bid u nu door mij - ne tra - nen,
Helpt my uut het vier
Int welck ick brand al - hier.

D.

Amsterdamsche Pegasus, 1627, bl. 153, ‘Harders-liedt tusschen Phillis en Silvia, stemme: La Royale’. De naam van Silvia zal hier toevallig gebruikt zijn en niet in betrekking staan met de wijs ‘la Sylvie’:

[p. 1114]

Silvia.

Phil - lis, wer - re- waerts drijft
ghy met u - we schaep - jes
So haest'-lijck heen /
eer zich den dagh tot ney - gen port?
Toeft / toeft / ey Nim - phe - lijn /
want Maegh-den en Knaep - jes /
Wy wil - len oock meed /
soo flucx' 't maer e - ven duys - ter wort.
Ick ben van meeningh wat Bosch-waert aen
Mijn Vee te doen in 't klaver gaen

Starter, Friesche lusthof, Amst. 1627, bl. 193, ‘stemme: La Royale’, voor: ‘Juffrou, als ick u deugt’, zelfde melodie, buiten het slot dat daar klinkt:

F.

Pers, Bellerophon, Amst. 1633, bl. 212, stem: ‘Royale of Juffrou als ick u deughd’:

Treet aen ghy groo - te hoop /
al nae den Oe - ver /
Daer leyd de Schuyt ghe - reet /
be - taelt daer u - wen tol.
Ghy moe - ter toch heen /
al saegh-dy schoon droe - ver /
Al tiert ghy seer be - deest /
ghy staet doch op de rol.
Want Key-ser en Ko - ningh / en Prins of Heer/
Be - ta - len tol aan Cha-rons Veer

G.

G.F. Bussé, Het gheestelijck blom-hofken van Bethleem, Antw. 1663, bl. 32, ‘stemme: als volght’, en volgens de tafel van het boek: ‘stemme: o Nacht, ô blyden nacht, etc.’ (zie onder de geestelijke liederen onzer verzameling, en nr. 165, bl. 615 hiervoren) een lied, dat nochtans anderen strophenbouw heeft:

[p. 1115]

O Je - su weest ge - groet,
Die ons hier vreugt aen - doet,
In de - sen stal sijt ghy ge - wor - den Mensch,
ge - lijck ons seg - gen uwe En - gel - tîens.
Wat lief - de dwinght u Heer:
Dat ghy ghewor - den sijt een Kin - tien teer?
T'is on - ver - dint,
wie kant verghel - den dat ghy wort een Kint,
Om dat ghy on - se siel be - mint.

Ook in D. Bellemans' Het citherken van Jesus, hierboven, bl. 1112, aangehaald, vindt men voor liederen, die wèl denzelfden strophenbouw hebben als ‘Ik drink den nieuwen most’, de wijsaanduidingen: ‘La Sylvie (oft) Ick drinck, enz. (oft) O nacht, ô blyden nacht’.

H.

Evangelische leeuwerck, Antw. 1682, II, 200, ‘wijse: Drinckt van den nieuwen most’ (‘La Royale’; nog aangeh. lb. II, bl. 10, 29, 96, 209):

[p. 1116]

Den op - per - heer van al
Is in dit tra - nen - dal ge-wor-den mensch,
Om - dat hy ons na wensch
Sou ma - ken vrij
van Sa - tans sla - ver - ny.
Die 't al syn we - sen geeft,
Light in een stal
En nu self
niet en heeft.
Hij beeft van kouwe
En schreyt van rou - we,
In een krib op stroy,
Be - deckt al - leen met hooi.

I.

Oude en nieuwe Hollantse boeren-lieties, Amst. c. 1700, 2^de druk, nr. 458: ‘van de nieuwe mos[t]’:

⁽¹⁾

(1) t.: b a a.

J.

Ib. nr. 746: ‘Courante diminuée’:

[p. 1117]

Deze laatste zangwijs sluit zich aan bij de lezing te vinden in H. Sweerts' Innerlykke ziel-tochten, 4^de uitg., Amst. 1701, bl. 161, ‘toon: Je voy toutes les nuicts, of: ‘Dat Jupiter sijn (throon)’, voor: ‘O Jesu, eeuwig licht’. - ‘Je voy’, enz. of ‘Dat Jupiter’, enz. worden aangeh. in 't Groot Hoorns lb., bl. 146, voor: ‘Al die den egten-staat’.

K.

Jan van Elsland, Gezangen, enz., 4^de druk, Haarlem 1738, bl. 138, ‘stem: Ik drink’, enz.:

Myn Kal - li - oop, myn pop,
Sa lus - tig haal eens op,
En zing met my by 't glaas-je en by de fles,
't Ver - jaa - ren van myn vrind; kom zan - ge - res!
'k Heb nu een lug -te bui;
Mos-sieur A - pol met uw ge - mui - ze-brui,
Sta by en helpt me nu ver - jaa - ren,
't Mag 'er nu op staan,
Laat keel en snaa-ren gaan.

L.

Den singende swaan, Leyden 1728, bl. 123, onder stemaanduiding: ‘Op een tijd wat geleên’, voor het lied: ‘Het menschelyk geslacht’, dat op zijne beurt wordt aangehaald als wijs, bl. 216, voor: ‘Al die zijt droef van hert’, terwijl men, bl. 491, de twee laatste aanvangsregelen met: ‘Ik drink’, enz., aangehaald vindt voor: ‘Wat dunkt u is Ambroos?’

[p. 1118]

Het men - sche - lijk ge - slacht
Had in een duyst' - re nacht
ge - le - gen lang;
soo dat-'et haer ver - droot
Te blij-ven lan - ger in die groo - te noot.
Sy had - den lang ver - beydt
Na blij - de
tij - ding / die haer was voor- seyd /
Dat ko - men sou
haer trouw Ver- los - ser /
die haer los - sen sou
Uyt hae - re groo - te rouw.

Eene 16^de-eeuwsche Fransche melodie: ‘La Royale’ of ‘La Sylvie’, zal hebben aanleiding gegeven tot de hier besproken zangwijs, die gedurende meer dan twee eeuwen populair bleef.

De hier besproken melodie is ook niet zonder overeenkomst, ten minste wat de eerste maten betreft, met, de Fransche melodie: ‘Si cette malheureuse bande’; zie het lied: ‘'tGeween, 'tgehuyl, 'tgekryt’.