|
| |
| |
| |
250. Dats wildi vander waerheyt horen singen?
(Een liedeken van Sint Jacob)
A.
Dats wildi vander waerheyt horen singen?
rijc heere God, so latet mi volbringen
die waerheyt, die ic u singhen sal
Die vader sprack tot sinen sone met liste,
een so goeden bevaert dat hi wiste
al op den wech sint Jacobs waert;
Mer doen si aenden wege quamen gaende,
eens waertshuis dat si daer vonden staende.
Die vader totten sone sprack:
‘wi willen ons ghelt verteeren
ende houden ons ghemack.’
| |
| |
Die weert sprack tot alle sine gasten:
‘ick hebbe ons bereyt al vanden besten;
eet, drinct, ende weset vro,
wi willen genoechte hantieren.’
Dat sprack die weert also.
Mer doen die goede broeders waren geseten,
die dochter vanden huyse quam ghestreken
costelijck in dier ghewaet;
den alder ioncsten broeder
thoonde si een fier ghelaet.
Die dochter sprac tot haren vader bouden:
‘den alder ioncsten broeder wil ic behouden;
want hi is edel ende fijn;
so swijcket dat herte mijn.’
Die vader van sinen sone dat verhoorde;
hi antwoorde met so soeten woorde:
‘myn sone met mi, ende ick met hem;
wi willen sint Jacob besoecken
als warachtich pellegrem.’
Tsavonts, als die broeders slapen ginghen,
die dochter peynsde om haer valsce dingen
ende si nam eenen vergulden nap,
stacken si in des vaders sack.
Tsmorgens, als die broeders waenden gangen,
so quam die valsche weert en dedese vangen.
Die weert tot sinen rechter sprac:
Die sone van sinen vader dat verhoorde.
Hi antwoorde met so soeten worden:
‘ic wil voor mijnen vader staen;
Die heeren daer toe in rade ghinghen:
den sone dat si voor den vader hinghen;
den oudsten broeder lieten si gaen.
Mer hoe dat spel ten eynde quam,
| |
| |
Mer doen die vader tot sint Jacob quam,
hi sprac: ‘heer sint Jacob, wat heb ic misdaen?
Ick hebbe verloren mijnen sone,
Helpt heere God wten throone!’
Die vader offerde ende quite sijn bevaert,
ende ginck wederom tsinen lande waert,
daer hi sinen sone quam bi:
‘och sone,’ sprack hi, ‘sone,
dese bevaert schencke ick dy.’
Die sone tot sinen vader sprac wederomme:
‘die bevaert is u gheworden suer om doene,
verblijf u nu ende weset vro:
sinte Jacob heeft mi geholpen,
Die vader verhoorde dat so gheringhe,
hi ghinck tot dier herberghe binnen,
daer laghen drie hoenderen biden vier,
doen sprack tot hem die valsche waert:
‘wat dinghe doet ghi hier?’
- ‘Ic ben die selve broeder die sint Jacobs ginc,
doemen mijnen sone aender galgen hinck;
mijn sone leeft noch, hi en is niet doot;
sint Jacob heeft hem geholpen,
Die valsche waert begon te grimmen:
‘waerom liechdy met uwen schimmen?
Tis also waer, al overluyt,
als den ghebraden hoenderen
Mer eer die waert dat woort wt sprack,
deen hoen na den anderen vanden speet brac;
si vloghen opter straten;
si vloghen op sinte Dominicus huys,
daer alle die broeders saten.
Mer doen die heeren dat verhoorden,
si riepen alle met luyde woorden:
‘wel op, pastoor ende cappellaen,
onder dat gherechte gaen.’
| |
| |
Mer doen si onder dat gerechte quamen,
den ontschuldighen man dat si af namen;
den waert datmen voor hem hinck;
die dochter wert ghedolven,
Dit liedeken dat wi singhen is seker waer;
sint Jacob dede groot miracel daer.
Veel broederen tuyghent ooc met dien,
dat wonder hebhen ghesien.
B.
Dats wildi vander waerheyt hoeren singhen,
God vanden hemel dye laetse my volbringhen,
dye waerheyt dye ick u singhen sall:
van vader ende van soene, een wonderlyc ghevall.
Dye vader sprack tot zijne zoen mit listen,
van eender gueder bedevaert dye hij wiste,
all opden wech Sint Jacobs waert,
hy wilde wael besuecken den milden onghespaert.
Maer doen zy opten weghe quamen gheganghen,
eens werders huys dat sij daer vonden standen;
dye vader al totten soene sprack:
‘wye willen ons gelt verteren en houden ons gemac.’
Dye wert dye sprack tot allen zynen ghesten:
‘ick hebbe gecoeckt, bereyt all vanden besten;
eet ende drinckt ende maeckt u vroo,
wy willen vruecht hantieren,’ sprac hij dy wert alzo.
Maer doen dye broeders allen waere gheseten,
dye dochter vanden huys dy quam voert gestreken
custelijck in haer ghewaet;
den alder ioncsten broeder toenden sy een fier gelaet.
Dye vader vanden soene das verhoerden
hy antwoerde met so soeten woerden:
‘my soen by, end ic met hem;
Sint Jacob willen wy besoecken als waerachtich pelgrem.’
| |
| |
den alder ion[csten]............
och scheyt hij nu van hanen, so brict dat herte myn.
Maer doen dye broeders allen slape gingen,
dye dochter dacht op hare valsce dinghen,
ind zij nam eenen vergulden napt:
al met veraderyen stack syten in svaders sack.
9. Dye dochter sprack tot haren vader boude:
‘den alderoutsten broeder den wil wyr houden,
wy willen hem doen groet onghemack,
want dees heeft gestolen das eynen vergulden napt.’
Des morgens, als dye broeders meynde ganghen,
doen quam dye valsche wert en deetse vanghen.
Dye wert all totten rechter sprack:
‘dees heevet my gestolen das eynen vergulden napt.’
Dye soen al vanden vader dat verhoerden;
hy antwoerden met so soeten woerden:
‘ick will vuer mynen vader staen,
ind alle syne sculden wil ic op my ontfaen.’
Dye heeren inden raede daer toe ginghen:
den soen alvoer den vader datsy hinghen;
den alsten broeder lieten sy gaen;
maer hoe dat spel voleynde, dat salstu wayl verstaen.
Maer doen dy vader in Sint Jacobs kerke quam:
‘o grote heere Sint Jacob, wat heb ic u mesdaen?
ick heb verloren mynen soen
albuyten syne sculden, helpt heergod uyten throen!’
daer hij...................
‘och sone, lieve sone, dees bevaert scenck ick dij.’
Dye sone sprack tot zynen vader wederomme:
‘dye bevaert is .u. gewoerden suer om doene,
verblyt u nu ende weeset vroo;
Sint Jacob heeft my gheholpen, Maria uyt alder noet.’
| |
| |
Dye vader keerden hem wederom geringhe,
hy ghinck weder ter selver herberghen inne,
Dye valsche wert in bij bestont te grimmen:
‘hoe staedy hier in liecht mit luyder stemmen?
Dat is soe waer all overluyt,
als dees gebraden honder vliegt ter doren uyt.’
Maer eer dye valsce weert dat woert ten halven sprack,
dat een hoen naden anderen al vanden speete brack;
sy vloghen daer ter dueren uyt,
sy vloghen op Sinte Dominicus huys; sy maecten een soete geluyt.
Dye heeren allen dat vernamen
‘welop, pastoer en cappellaen,
wy willen met processien onder tgerichte gaen!’
1, 3; 4, 3; 13, 2. t.: w = u; vgl. 15, 3. - 4, 4. wy willen vruecht vruecht hantiren. - 6. Strophe met kleiner letter geschreven, doch vermoedelijk van dezelfde hand. - 7, 1-3. Wat hier ontbreekt is uit het Hs. verdwenen. - 8, 2. t.: valste. - 9, 3. t.: onghemaeckt. - 9, 4. t.: vergulden apt. - 14, 1-3. Wat hier ontbreekt is uit het Hs. verdwenen. - 16, 2-4. enz. Wat ontbreekt is in het Hs. open gebleven. - 18, 2. t.: hoe staedy hier in licht, enz.
| |
Tekst. A.
Antw. lb., 1544, nr. 20, bl. 26, ‘een liedeken van sint Jacob’; overg. door Uhland, Volksldr., nr. 303; - aangeh. door Dr. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 409.
| |
B.
Hs. vroeger in het bezit van C.P. Serrure, thans ter Gentsche Bibliotheek berustend; door hem beschreven in Vaderlandsch Museum, Gent, IV (1861), bl. 181 vlg., en aangeh. door Mone, Uebersicht, 1838, bl 138, § 133, die bl. 240, § 329, ons lied vermeldt ‘mit dem Beisatz anno 1518 dem 14 Apr.’ en het een ‘historisch Lied’ noemt. - Waarschijnlijk gaat deze lezing uit van iemand, die haar volgens zijn geheugen opschreef en hierin niet al te wel door dit geheugen werd gediend.
Volgens de legende werd in 829 het stoffelijk overblijfsel van den apostel Jacobus (Santiago), den jongere, den beschermheilige van Spanje, gebracht in de hoofdstad van het Koningrijk Galicië, in de provincie Coruña, ter plaatse die van daar Santiago de Compostéla werd genaamd. Vanouds werd deze stad eene beroemde bedevaart- | |
| |
plaats, waar ieder pelgrim een getuigschrift (compostéla) van zijn bezoek ontving. Op hunne hoeden droegen de bedevaartgangers vroeger eene schelp, die den naam van St. Jacobsschelp verkreeg.
Dr. Kalff, t.a.p., doet opmerken, dat, ofschoon bedevaarten in vroegeren tijd niet tot de zeldzaamheden behoorden, toch weinig pelgrimsverhalen onder onze liederen te vinden zijn. Andere St. Jacobsliederen hebben nochtans ten onzent bestaan, zooals blijkt uit de wijsaanduidingen:
a. ‘Wie Sint Jacobs broeder wilt zijn’, aangeh. in Alle de Psalmen des H. coninklyken Propheten Davidts, z.n.n. pl. 1567 (zie Wackernagel, Lieder der niederl. Reform., bl. 22-24), en in Schriftuerlicke liedekens, Leyden 1595, bl. 320 vo (vermeld door Dr. F.C. Wieder, De Schriftuurlijke Liedekens, 's-Grav., bl. 66 en Regist. nr. 881, ‘Wie sint Jacobs broeder zijn wil’), voor: ‘Wie de ellendicheyt voldoen wil wel’, navolging van het Duitsche lied: ‘Welcher das ellend bawen wil’, te vinden bij Böhme, Altd. lb., nr. 611b, bl. 722, op zijne beurt eene geestelijke navolging van het pelgrimslied: ‘Wer das elend bawen wil’ (van el en land = ander, vreemde land; bawen, oorspronkelijk = wonen, dus = wie in den vreemde wonen wil); - b. ‘Die na Sint Jacob wandelen wilt’ (in Een nieu liedenboeck, 1562, bl. 226 en in Het tweede liedeboeck, Amst. 1583, bl. 271, zie Wackernagel, bl. 14 en 80 en Dr. Wieder, bl. 66 en Regist. nr. 159), voor: ‘Die wil nae dat nieuwe Jerusalem’; - c. ‘Wie Sint Jacob besoecken wil’ (in Veelderhande Schriftuerlijcke nieuwe liedekens, Utrecht 1593, bl. 313) voor: ‘Laet ons in sheeren tempel gaen’, een lied dat ook tot stemaanduiding heeft: ‘Te mey, als alle de vogelkens singhen’. Zie dit laatste hierna. Ongetwijfeld hebben de wijsaanduidingen a, b, c betrekking op eenzelfde, de bovenstaande en hierna aangehaalde, melodie.
Het reeds genoemde, ook het meest verspreide der Duitsche St. Jacobsliederen, gaf aanleiding tot verschillende geestelijke omwerkingen in ‘Jacobston’. Zie Böhme, t.a.p., nrs. 610 en 611, bl. 718 en vlg., Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, III, nr. 2091, bl. 780 vlg.
Over de St. Jacobsliederen bij de Franschen, zie Alexis Socard, Noëls et cantiques imprimés à Troyes, Paris, 1885, bl. 69 vlg.
Het, volgens E.u.B., reeds in de 14de eeuw gezongen Duitsche lied ‘Wer das Elend’, was en bleef zoo populair, dat Simrock het nog in 1850 te ‘Burgen im Moselthal’ in eene vernieuwde lezing uit den volksmond mocht opteekenen.
Indien het Nederlandsche St. Jacobslied zulke diepe sporen niet heeft nagelaten, toch waren in de XVIIIde eeuw ten onzent de bedevaarten naar Spanje nog niet in onbruik geraakt. In een Kluchtigh ende belachelyck verhael-dicht van allen het ghene men roept, singht ende schreeuwt soo op de merckten, als straten van de princelycke stadt Brussel, Brussel 1708, leest men:
Men vinter oock die achter straet loopen
En roepen sonder iet te verkoopen,
Dat zyn bedelaers die de stadt passeren
En daer in gasthuysen logeren,
| |
| |
Al oft sy uyt vremde landen quamen,
Van S. Jacob uyt Galicien, en seggen veel namen
Van steden en plaetsen, en wat daer geschiet,
En singhen aen ieder deur S. Jacobs liet,
Quand nous passions le pont qui tramble, helas! mon Dieu.
Het roept en singter soo Mans als Vrouwen,
Jae, selfs clyne kinders hoort men den thoon houwen;
Sy draegen bordons van leir gegarniert,
Met schelpkens en kruyskens verciert.
Aen den riem draegen sy schoon callebassen,
Die op de custen van Spagnien wassen,
Om hunnen dranck daer in te bewaren.
En sy vercoopen oock somtydts al waeren,
Beldekens en paternosters van houdt oft steen,
Van amber oft eenigh fray been.
Vander Straeten, La mus. aux Pays-Bas, VIII (1888), 405 vlg., die dezen tekst insgelijks aanhaalt, trachtte te vergeefs het aangeduide lied op te sporen. Ook de melodie bleef hem onbekend. Het bovenstaande Fransche vers is eene variante van het begin der veertiende strophe van ‘La grande chanson des Pélerins de Saint Jacques’. Het lied vangt aan:
Quand nous partimes de france en grand désir,
Nous avons quitté Père et Mère, tristes et marris,
Au coeur avions si grand désir
Avons quitté tous nos plaisirs,
Pour faire ce saint voyage;
Nous prions la Vierge Marie, son fils Jesus.
De veertiende strophe luidt:
Quand nous fûmes au pont qui tremble,
A nous voir entre deux montagnes,
D'ouir les ondes de la mer
Compagnons, nous faut cheminer
Nous prions la Vierge Marie, son fils Jesus.
Het lied werd herdrukt door Al. Socard, t.a.p., bl. 75, naar: Les chansons des Pélerins de Saint Jacques, kerk. goedk. Troyes, 1718. Maar het stuk moet ouder
| |
| |
zijn. Volgens Vander Straeten dagteekent de eerste uitgave van het Kluchtigh en belachelyck verhael-dicht, van 1604. Het ‘air des Pélerins’ moest toen reeds zeer bekend zijn. Eene parodie daarvan wordt gevonden, met de melodie, in de door Ballard uitgegeven verzameling La clef des chansonniers, ‘ou Recueil des Vaudevilles depuis cent ans et plus’, Paris 1717, I, 268, voor het lied: ‘Nous sommes de l'amour tranquille // les pelerins’. Aan het laatste vers der voorgaande strophen, hierboven diplomatisch teruggegeven, wordt echter door die zangwijs geene plaats verleend. Verder vindt men den aanvang der voorzeide veertiende strophe en dezelfde melodie in een tooneelstuk: Le temple de l'ennui, ‘prologue représenté à la foire Saint-Germain en l'année 1716’, voorkomend in OEuvres de Le Sage, Paris, 1823, dl. XIII, bl. 250, nr. 153 der muziekbijlagen.
| |
Melodie.
Alhoewel Hoffmann v.F., Gesch. des deutschen Kirchenliedes, 3 de uitg. 1861, bl. 216, sprekende van het voormelde Duitsche en van het hier behandelde Nederlandsche St. Jacohslied, van meening is, dat beide liederen zijn: ‘im Ton des Jacobsliedes gedichtet’, bestaat er nochtans tusschen de twee teksten verschil in opzicht van het metrum. Het Duitsche lied heeft den vorm der oude Lindensmidstrophe: 4 - a, 4 - a, 3  b, 4 - x, 3 b:
der mách sich áuff und zíeh dahín,
wol áuff sant Jácobs strásse,
zwéy par schúh die músz er hán,
ein schüssel únd ein fláschen.
Volgens den algemeenen strophengang zou de Nederlandsche tekst hebben tot schema: 4 - a, 4 - a, 4 - b, 3 x, 3 b.
Dit verschil in metrum zal wel niet belet hebben, dat de hier besproken Nederlandsche tekst op de melodie van het Duitsche lied werd voorgedragen, die ten onzent wordt teruggevonden in de zangwijs: ‘Ic weet nog eenen acker breit (zie nr. 37, bl. 207 hiervoren, en vgl.: ‘Bistu een crijgher’, nr. 221, bl. 808 insgelijks hiervoren). Overigens hebben de hierboven aangehaalde liederen: ‘Die wil nae dat nieuwe Jerusalem’; - ‘Wie de ellendicheyt voldoen wil wel’; - ‘Laet ons in sheeren tempel gaen’, het metrum van het Duitsche ‘Wer das elend’, wat natuurlijk ook, voor den aanvangsregel het geval is met de wijsaanduiding: ‘Wie Sint Jacob besoecken wil’.
De Duitsche melodie is te vinden bij Böhme, t.a.p.; - Erk u. Böhme, t.a.p.; - Bäumker, Das kath. deutsche Kirchenl., II, nr. 88 en 184, bl. 144 en 203, en I, nr. 308, bl. 606; - Zahn, Die Melodien der deutschen evangelischen Kirchenldr., I, nr. 1707, bl 456. Ziehier de melodie, hierboven weergegeven naar dezen laatste en volgens eene verzameling van 1552, waar zij voor eene vergeestelijking dient:
| |
| |
Wer hie das E - lend bau - en will,
und geh des Her - ren Stras-se;
Glaub und Ge - duld beid darf er wohl,
soll er die Welt ver - las - sen.
Over den St. Jacob-Tanz, een dans naar aanleiding van onze melodie, zie Böhme, Geschichte des Tanzes, I, 59, 252, 257.
|
|
Auteursrecht onbekend