Achter de vuurlijn

[p. 205]

Erich Wichman
In Memoriam.

Hij heeft zijn eerlik leven lang den hoon aanvaard, een ‘andere’ te zijn en is nu jong gestorven, vrijwel plotseling, bij niemand beroemd, door enigen te harteliker en oprechter betreurd. Zijn verlies zal niet worden gevoeld in onze cultuurdragende en -vertegenwoordigende kringen. Geen afgevaardigde met een maatschappelik geweten zal voor de oprichting van zijn standbeeld pleiten; de priester, die zal bidden voor zijn zielerust en het bekent, loopt groot gevaar een zonderling te heten.

De waarheid is daarom niet minder waar: met Erich Wichman stierf niet alleen ‘een typisch vertegenwoordiger van een onhollandsch kunstenaarsras’, niet slechts ‘een bohémien’ met interessante en alleszins beachtenswaardige hoedanigheden, maar een der weinige inwoners van de Verenigbare Nederlanden, die op vandaag de moed nog had iets groots te hopen voor zijn vaderland en een der uiterst zeldzamen, die nog hun heil van de orde verwachtten. Evenals Paul van Ostayen is hij uitgekreten voor krankzinnig. En dit in de meest besliste, meest bepaald bedoelde zin van deze term.

Wanneer van Erich Wichman gezegd en geschreven is geworden, dat hij gek was, had men dat te verstaan als een psychiatriese uitspraak. Het behoorde tot de maatschappelike welvoegelikheid hem niet goed wijs te achten. En hij, die het hevigst van allen in Holland gevochten heeft tegen de machtspreuk en het meerderheids-bewustzijn, zal bij zijn graf niet zijn gediend van de wel-

[p. 206]

willende erkentelikheid, waarmee (nu hij niet meer geducht behoeft te worden) wel toegegeven worden kan, dat hij enige talenten had. Hij zou niets anders verlangen dan deze ene erkentenis, dat men zich niet in hem vergist heeft en dat hij inderdaad uitzinnig is geweest, maar van een schone en edele geestdrift.

Het leek niet goed doenbaar hem ernstig te nemen en met name zijn laatste geschrift over ‘Het Witte Gevaar’, een brochure ‘tegen het melkmisbruik’, heeft er een keer te meer aan herinnerd, dat hij wou worden aangezien voor een soort dolleman met te veel hersens, met wie men nu eenmaal niet redeneert. Doch de goede gemeente vergat, dat Erich Wichman juist voor dit schijnbaar humoristies bedoelde essay'tje op de brandstapel gegaan zou zijn, liever dan er een woord van terug te nemen. Zij vergat dat de hoon van haar wanbegrip, zo goedmoedig en bij wijlen zo goedlachs geschonken, erger dan een brandstapel is.

Want hij had gelijk.

Het is de treurige kant van zijn te kort bestaan geweest, dat hij gelijk heeft gehad. Hij vocht in ernst, in heiligen ernst, tegen den huichel en de ont-ordening en deze strijd rijpte zijn geest, waarvan de groei nog niet voltogen was, toen hem de dood kwam roepen. Niet dat in hem een kunstenaar miskend geworden is, valt op de eerste plaats te betreuren, maar dat zijn stem een leven heeft gevuld zonder ook maar een ogenblik te mogen gelden in het algemeen bestaan.

Hij sprong geheelonthouders naar de keel, niet in een roes, zoals men dat heeft uitgelegd, maar in een grimmige beginselstrijd. Hij heeft het kiesstelsel aangevallen in een paar tekeningen, waarom gelachen werd als om gekke modernismen, doch die even navrant van toon en scherp van accent zijn als sommige der beste verzen van Laforgue. Niets vroeg hij of beoogde hij dan de erken-

[p. 207]

ning van het feit, dat hij gelijk had en wat men hem gegeven heeft was een schouderophaling of een vingerklop, begeleid van welwillende woorden over zijn oorspronkelik, maar lichtelik ontspoord, talent.

Hij worstelde naar het evenwicht voor ziel en gemeenschap, doch gold altoos onevenwichtig, omdat hij iedere oplossing van de hand wees, die te goedkoop bleek om de levenskansen waard te zijn. Opstandeling, was hij een doodsvijand der revolutie. Want hij doorzag het bedrog van de massabetoging en de diepst-egoïstiese leuzen der demagogie. Zijn om haar felheid verfoeide brochure tegen Lenin, meer nog zijn anti-democratiese spotprenten, waren getuigenissen van een oprechter en edeler en hoger strevend idealisme dan de meeste lijvige en professorale maatschappij-leerstellingen. Doch zij ‘maakten niet den indruk van ernstig te zijn’ en konden worden ter zijde gelegd met de bekende glimlach der beaat-verzadigden.

Niets heeft hij dieper gehaat dan dien glimlach. Hij zag dat Holland doodgeglimlacht werd. Zijn fascisme en zijn medewerking aan ‘De Bezem’ werden beschouwd als een nieuwe gril van ‘dit toch soms scherp denkende warhoofd’, maar het zou niet behoorlik geweest zijn een ogenblik te hebben overpeinsd dat hij misschien gedreven werd door een idealisme, een vaderlandsliefde en een geloof, sterker en offervaardiger dan alle opofferende en tijdschenkende volksmannen bijeen wisten te zamelen.

Hij heeft Holland uitzinnig lief gehad en hij had gelijk. Dit is de enige erkentenis, die bij zijn graf niet onpassend zal zijn. Hij heeft Holland lief gehad met een hartstocht naar nationale grootheid, naar vaderlands zelfbewustzijn en naar eigen-grondse schoonheid, zoals zelfs een kunstenaar zelden bemint:

[p. 208]

 

De herfst valt. En wij zijn het haast vergeten,

 

de avond valt. Wij hebben 't eens geweten;

 

wij wisten eens van ‘lente’ en van ‘morgen’,

 

laat ook ons land iets van herleven weten.

Zijn laatste quattrijnen in ‘Erts 1929’ waren een bijna schreeuwende poging om het te zeggen met al de kracht zijner ziel: hoe lief, hoe eindeloos lief hij dit land had, dat hij verworden zag onder een systhematies nationaal zelfbedrog. Hij was geen groot dichter en zijn artistieke kracht lag in zijn tekeningen en in sommige bladzijden van een schoon, hartstochtelik proza, waarin hij zijn ontroering gaan liet, zonder bedwang soms, maar volkomen eerlik en, inderdaad, in den eenvoud des harten. De poëzie werd hem een voermiddel voor zijn meest geliefde gedachten, die hij wilde vasthaken in andermans geest. Doch een enkele maal is het hem gelukt een toon te treffen, die zuiver dichterlik weergeeft wat hij ogenblikkelik gevoelde. Het is in de bekende regels, waardoor zijn reputatie van ‘bohémien’ werd gehandhaafd, maar toch een accent van bijna kinderlike pret om de schone val van de woorden doen horen:

Tot tranen toe ben ik bekommerd,

nu kan ik nooit meer naar den Lommerd,

omdat mijn heele inventaris

al daar is.

Poëties de mindere van Paul van Ostayen, was hij minstens diens gelijke in oprechten afkeer van al het gehuichelde, al het gelogene, al het op-algemeen-inzicht aanvaarde. Zijn leven is een eerlik gevecht geweest tegen de wanorde en een verdediging van wat den allerhoogsten vrede waarborgt. Zij hem in eeuwigheid geschonken, wat hij op aarde oprecht heeft gezocht.