Voor kleine parochie (Cahiers van een lezer)

[p. 4]

Vous devez être de mon avis: écrire pour dire ce qu'on pense, cela seul compte. Dans le contraire, on ne voit pas où est le plaisir.
P. LÉAUTAUD, Correspondance.

[p. 5]

Aan A.A.M. Stols

[p. 7]

Eerste cahier

[p. 9]

1

Roel Houwink, Novellen. (Bespreking in De Driehoek, April '25).

Ik zou niet gaarne meedoen aan het klasseren van beschrijvend proza naar de hoeveelheid c.M.² druks: wellicht zijn deze korte novellen lange proza-gedichten. Veel zou zelfs m.i. voor die benaming pleiten; want hoewel een goede kleerborstel zonder twijfel een slechte hamer is, een stuk kunst heeft feitelik zo weinig met een gebruiksvoorwerp gemeen. Rustigweg zijn deze Novellen kunst. De taal waarin ze geschreven zijn, is zeer verzorgd (al heb ik persoonlik een hekel aan de precieuze ‘tachtigers’-woorden die er deel van uitmaken), er is een alleszins belangwekkend streven naar bondigheid in het korte, waartoe mede gerekend moet worden afkeer van breedsprakigheid en, als gevolg, schijnbare veronachtzaming van het logies verband, omdat de lezer verondersteld wordt het verzwegene wel te weten; en zij die - vnl. bij Kromming - zullen opmerken dat de schrijver toch ook aan ‘moderne telegramstijl’ doet, zullen hopelik meteen ontdekken dat zelfs telegrammen goed geschreven kunnen zijn. Toch is het nieuwste in Houwink, in dit proza altans, tussen 1920-'22 ontstaan, wel de beoogde kortheid. Op de novellist zou men kunnen aanmerken dat de handeling, ondanks het saamgetrokkene ervan, dat haar juist te forser had moeten doen uitkomen, onder de steeds merkbare zorg voor de uitdrukkingswijs als verloren gaat: een gespierd lichaam onder een mooie wollen deken; maar tegenover de proza-dichter zou het griefje im-

[p. 10]

mers niet meer opgaan? En dichter, naast taalkunstenaar, is Houwink eigenlik in de eerste plaats, getuige het ongedwongen samengaan van juist die bondige taal met haar veelal kort ritme en flitsende beelden, met een bijna mystiek-poëtiese atmosfeer door bijna geheel de bundel. Poëties, - ik dien er bij te voegen dat ik het woord nu neem in zijn begrensde betekenis, die van ‘poëzie is niet overal, m'n vrienden’. Zelf geeft Houwink in het nawoord zijn houding aan: buiten de perken der simpele ontroering in liefde en schoonheid - en wat anders vermag kunst? - poogde uw leidsman u nimmer te brengen. Op de tussen gedachtestrepen gedane vraag is gevaarlik veel, en zonder pedantisme eigenlik niets, te antwoorden; plaatsgebrek, of wat ik soms voor goede smaak houd, doet mij hier het laatste kiezen.

Gaston Burssens, Piano.

Men heeft ons op jazz-bands, saksofoons, en voor het minst, banjo's vergast; Gaston Burssens brengt ons Piano. Waar de dichter zonder aarzeling modern mag worden genoemd, getuigt reeds de titel van een zekere persoonlikheid. Modern zijn is in deze landen nog steeds voor min-of-meer monster doorgaan; en is men zijn reputatie niet altijd iets verschuldigd? Men merkt bij Burssens echter met vreugd de afwezigheid van een paar modelintjes. Gedurende twintig gedichten geen lichtreklame, geen film-affiche, geen neger en geen Eifieltoren. Burssens is uitgesproken modern met een minimum van avant-garde

[p. 11]

branie en dichter met een minimum van geprofeteer. Hij is ook allerminst surrealist (ofschoon ergens een halfingelichte meneer zich natuurlik met die nieuwe grief tegen hem zal wapenen); wanneer enkele gedeelten van Piano minder begrijpelik zijn, d.i. eenvoudigweg meer atmosfeer dan betekenis geven, dan is dit gebeurd door een geheel bewust opzij-zetten der logika in poëzie. Aan de andere kant heeft Burssens niet geschroomd bij herhaling zijn gevoel te doen spreken. Mij dunkt, ten rechte; daar is immers steeds dat grote verschil: sentiment, sentimentaliteit. Mocht hij in zijn Verzen (1918) soms sentimenteel heten, in Piano niet meer. Zes jaar waren ook voor Tamalone voldoende om met een glimlach te leren kijken op zichzelven. Dus ontbreekt ook de ironie niet, maar zij is nogal goedig, en vaak teweeggebracht door speelsheid van de woordkunstenaar, die graag klanken, soms voorzichtigjes, soms bruusk, als om eens te zien en voor het effekt - dat intussen niet altijd gelukkig is - bij elkaar drijft. Maar direkte gevoelsstukjes m.i. zijn Regen, Guido Gezelle, Interieur, Mist; zeker niet de minste uit de bundel; terwijl in andere, als Jean Jaurès, Rosa Luxemburg, Borms, waar de politiek- of humanitair-aandoende titel een soortgelijke inhoud zou doen verwachten, het gegeven nooit meer dan aanleiding tot zuiver-poëtiese uiting is geweest. Piano, instrument van intimiteit. En buiten zijn onderwerpen om geeft ook zijn taal mij de indruk dat Burssens is, van nature stemmingsdichter: mens-alleen, te zwak of mogelik te egoïst om zich als voorlichter der mensheid op te werpen, of - andere mogelikheid - te intelligent om niet vooruit te weten dat men

[p. 12]

zelfs als voorlichter meestal niets weet. Er zijn godgeleerden die de overtuiging missen prediker te zijn. Ik veronderstel met sympatie dat deze dichter de goede smaak heeft zich niet vakkundig met de Grote-Problemen-des-Ingewikkelden-Levens te martelen.