Tegenonderzoek

4

Ik schrijf hieronder nog een fragment af, waarin ik de voornaamste fouten van mijn stuk verdedig, n.l. - altijd weer - de ‘onbillikheid’ tegenover Leopold en Van de Woestijne.

... Mijn tirade over Van de Woestijne is onrechtvaardig, maar geef ik dat niet duidelik genoeg aan? De meneer-met-de-hoornen-bril maakt me toch een standje? Mijn artikel is tendenzieus en als zódanig reeds onrechtvaardig (in zoverre als een vrijwel onbekend schrijver als ik ‘onrechtvaardig’ zou vermogen te zijn tegenover iemand met de reputatie van Van de W. - laat ons vaststellen dat ik bij de meeste mensen mijzelf schade berokken op deze manier en

[p. 91]

verder niets!) - maar, als ik let op mijn gevoel alleen, dan heb ik mij nog zeer voorzichtig uitgelaten, want ik kan je moeilik doen meevoelen hoe ongelooflik protserig en opgeschroefd de taal van Van de W. mij soms aandoet. Toch weet ik, voèl ik tegelijkertijd, dat hij inderdaad een groot dichter is. Maar kan dit dan niet samengaan? kan men bijv. een vrouw niet prachtig vinden, een monster van schoonheid en temperament, de onvergelijkelike supervorm van een genre vrouw - en toch de lust hebben haar onder een douche te zetten, in haar jurk van goudbrokaat?

Wat Leopold betreft, ik wou dat jij mij uit kon leggen waarom dit gedicht Cheops mij zo grondig antipatiek is. Ik heb het minstens vier keer gelezen, en bij iedere nieuwe lezing sta ik er ongeloviger naar te kijken. Ik zie bij de eerste regel al de opgeheven handen, de skanderende vinger die de rituele stem vergezelt, waarmee het onvermijdelik moet worden gelezen. Als ik kom tot: de Koning Cheops. (punt.) heb ik al lust om te fluiten, als bewijs dat de hypnose niet pakken zal. Daar is dat wonderdoenerige dat voor anderen niet alleen verheven, maar mystiek schijnt te zijn, daar is ook het ritme van Leopold, dat exasperant-vrouwelike ritme waar ik nog eens zo weerbarstig tegen word als het plechtigheid moet suggereren. In De Laatste Wil van Alexander, waar het element ‘vertoning’ niet zo uitkomt, kan ik de plechtigheid overigens al veel beter hebben, al vind ik ook dit gedicht lang niet zo prachtig als jij en anderen het doen. Ik vind Leopold dikwels zéér mooi, maar de ware liefhebber van dit soort kunst word ik nooit, omdat wat voor jullie eigenlik het meest geslaagde,

[p. 92]

savoereuze, ontroerende is, mij altijd min of meer wee maakt; niet misselik, maar bevangen door de eigenaardige wee-heid van iemand die dadels zou eten of de verfijndste rahat-loekoem, terwijl hij eigenlik matig tegen zoet kan. Als ik bij Leopold verzen lees als deze (die ook ik toch tot zijn allermooiste reken):

O nachten van gedragene extaze
en diep gedronkene verzadiging,
als elk met zijn geluk te rade ging
en van alleen zijn langzaam wij genazen,

enz., vind ik het mooi, diep, fijn, magies desnoods, maar met toch een nuance van kiespijn. Die beurtelings doffe en uitgestreken a's en de ‘inkeer na, of reeds gedurende de wellust’ die door de verzwaarde toonloze e's moet worden uitgedrukt, ik kan het bewonderen, maar met voortdurend innerlik verzet. Denk nu niet dat ik in principe reeds niet voor Leopold voel; 1e wantrouw ik altijd dergelijke principes, ook bij mijzelf, en keer ik met grote koppigheid terug tot de lektuur van dingen die nu eenmaal voorbeschikt schijnen om mij vreemd te blijven; 2e is Leopold mij als mens: in zijn trots, zijn schuchterheid, zijn onmiskenbaar grote dichterlikheid, ook in het leven (ses ailes de géant l'empêchent de marcher) meer dan sympatiek. Maar ik zie niet in waarom ik mijzelf of anderen een verwantschap zou wijsmaken, in welke graad dan ook, wanneer die niet bestaat. - En wat mijn anti-Verhevenheid betreft, soms denk ik zelf: ben ik werkelik alleen maar een kleine ikonoklast, die de ware grootheid niet verdragen kan? -

[p. 93]

Maar dan weer: Neen, ik protesteer alleen met alle kracht tegen een soort verhevenheid die door anderen met ‘de enige ware grootheid’ wordt vereenzelvigd. Er zijn andere manieren van groot, van éven groot zijn - of Dostojevsky en Stendhal zouden maar half meetellen, of Villon en Baudelaire zouden inderdaad maar kleine jongens zijn, naast Milton en Rossetti. De ‘magie van het woord’ - neem Magie met een hoofdletter en Woord ook - is niet vrijwel alles, is niet decisief in deze eeuwige kwesties van grootheid, en de hovaardige botheid van de ‘ware poëziekenner’ is niet minder hovaardig en niet minder bot wanneer hij een dergelijk laatste oordeel velt, d.w.z. zotteklap uitslaat met het gezicht en de stem van de man die altijd weer Isis ontsluiert. En geheel afgescheiden van de verwantschap die er tussen ons mag bestaan, zegt mijn verstand mij dat Slauerhoff groot is, naar de mate juist waarin zijn poëzie deze tempelmysteriën dom maakt.

Januari 1931.

Een direkte reaktie heeft mijn Gesprek niet opgeleverd. In Het Vaderland een paar anonieme regelen van Borel of een onder-Borel om te onthullen dat de door mij ‘voor prullen uitgemaakte kritici’, mijn eigen verzen niet erg mooi hebben gevonden. Geantwoord dat ik deze psychologiese trouvaille zie als: qua procédé, woordkeus en karakterkennis, het typerend getuigenis van een huisknecht.

Toevallig vernomen, uit een brief van hemzelf, de

[p. 94]

sterke instemming van Jan Engelman. Vreemd, ik had aan de mogelikheid van een dergelijke instemming niet gedacht. Des te beter, in dit geval.

Een mij onbekend kristen daarentegen zet in het blaadje Opwaartsche Wegen (vermaard om zijn kerstboompoëzie) de dierenverhalen voort uit mijn Gesprek, door mijzelf met een bulterrier te vergelijken, vechtend tegen een denkbeeldige vijand. Men heeft mijn hondse natuur meer gesinjaleerd; ik wijs dus, om de vergelijking even vast te houden, deze kristen hierop, dat mijn vechten hem koud kon laten, omdat noch voor een huisvol gesneden katers noch voor de bejaarde maagden wier hart door hun muziek gestreeld wordt, een hond zijn poot zelfs oplicht - tenzij in het voorbijgaan.

Tenslotte nog enige echo's van andere mensen die van gevoelen zijn dat Slauerhoff er ook zonder mij wel zal komen. Noch hij, noch ik hadden daaraan zo gauw gedacht; het ergens komen is anders toch een kapitaal punt voor wie nu eenmaal meer of minder publiek geworden zijn. Maar ik heb verzuimd die mensen te vragen wat zij eigenlik bedoelden: in de Hemel of in de Maatschappij van Letterkunde?