De veroordeelde

[p. 91]

XVII.
De brand.

Als wy nu in onze woonsteden terug gekeerd waren, hernam Johan zyn dagelyksch werk en zynen gewoonen levensloop; voortdurend volgde hy myn studiestelsel, het is te zeggen, hy betrachtte yverig de kennis van zich zelven en van anderen.

Het vertrouwen dat zyn meester onbewimpeld in hem stelde, deed ook het vertrouwen zyner werkgezellen aengroeijen.

Deze hadden eene maetschappy gesticht van ouderlingen bystand, ten doel hebbende elkander in ziekten of werkgebrek by te staen; zy hielden eene spaerkas, waerin elke werkman wekelyks eenige centimen stortte; er werden ook bytyd vermakelykheden gegeven. In den beginne was Johan daerby niet aengenomen geworden; het wantrouwen dat de veroordeeling zynen medegezellen natuerlyk inboezemde, was een beletsel voor zyne aenneming geweest.

Dry jaren zyn thans verloopen sinds de vrystelling van

[p. 92]

Johan, en zoo verre heeft hy het nu reeds gebragt, dat hy, op voorstelling van eenige zyner gezellen, met algemeene stemmen, in den vriendenkring der werklieden is aengenomen geworden.

Hy had die tyding als een heilnieuws vernomen; ja meer, oneindig meer verheugde hem die blyk van vrye achting dan zyne verlossing uit de doodsche, nare muren des gevangs hem verheugd had.

De avond van den dag zyner aenneming kwam hy ten mynent binnen, - niet gegaen, maer geloopen. Hy drukte my de hand met geestdrift, stamelde onverstaenbare woorden, waeruit ik eindelyk opmaekte dat hy nu als lid van het werkmansgenootschap aengenomen was, en dat hy zich, dien ten gevolge, in de oogen zyner gezellen als in zyne eer hersteld mogt beschouwen.

Die gebeurtenis bragt alweder eenen stevigen steen aen den grondslag van ons gebouw.

Johan had reeds door zyn goed gedrag, door eigenwaerde, by zyne gezellen een deel van zyne burgerëer herwonnen.

Het misdryf dat hem zyne eer had doen verliezen, had hem te duer gestaen om nu nogmaels te willen verliezen wat hy er met zoo veel moeite en zoo langzaem had van weêr gewonnen.

De weg naer de eerherstelling, die Johan nu bewandelde, mogt ik vergelyken aen eene treftervormige net⁽¹⁾ in eenen snellen stroom, waerin de beweging ‘vooruit’ noodzakelyk, en de beweging ‘achteruit’ onmogelyk is.

- Het verheugt my, Johan, zeide ik hem, toen zyne aendoening een weinig bedaerd was, u zoo regt gelukkig om die eerbewyzing te zien.

(1) Gewoonlyk een looper geheeten.

[p. 93]

- Ho, mynheer, betuigde hy my met dankbaerheid, my dunkt dat iemand, die nooit zyne eer heeft verloren, de prys der herwonnene eer niet naer waerde kan schatten.

En zyne opgewondenheid steeg weêr ten top. Hy drukte my met overstelping zyne dankzeggingen uit om myne medewerking tot zyn geluk, en ik onderbrak hem:

- Bedaer u, Johan, wy zyn nog verre van onze taek volbragt te hebben; gy hebt nu wel de achting uwer werkgezellen weten te herwinnen, met u zelven, met uw eigen geweten zyt gy reeds in vrede, nu, dit zegt al zeer veel, maer, er blyft ook nog veel te doen.

Die laetste woorden had ik op zoo beduidenisvollen toon uitgesproken dat Johan derzelver gansche beteekenis scheen te begrypen.

- Ja, 't is waer, sprak hy half luid, terwyl hy de oogen neêrsloeg, myn vader... myne moeder... myne familie!... En er ontglipte hem nog een woord dat my ‘Maria’ scheen toe te klinken.

- Nu, zoo sprak ik hem hoop in, een groote stap is tot het goede vooruit gedaen; geene hinderpalen staen in den weg, dus daerby blyft men niet. Wy zyn op het regte spoor en wy zullen er op voortwandelen; en, hem de hand vattende, vervolgde ik: Ik heb u immers gezegd: ‘als de mensch wil, kan hy veel!’ - Gy ‘wilt’ en gy zult u zelven geheel en al herstellen.

Dien avond duerde ons onderhoud veel langer dan naer gewoonte; de toestand, waerin Johan zich bevond, was allergeschikst om het betrouwen in zich zelven, dat hy sints zoo lang miste, in hem herop te wekken.

Toen hy my omtrent tien uren 's avonds verliet, was hy volkomen van myne meening overtuigd, dat de wilskracht by den mensch de spil is, waerop zyne gansche handelingen draeijen; en dat, by gebrek aen wilskracht,

[p. 94]

de man als een, door den storm voortgezweept, stof is, dat, zonder vaste leiding, heen en weêr vliegt, dewyl hy met die kracht, met die zelfsovertuiging, welke wy bedoelen, aen eene rots mag vergeleken worden, die zelfs, ja, in de hevigste stormen, onwankelbaer staen blyft!....

Johan was nauwelyks eene halve uer vertrokken, toen ik de alarmklok hare angstwekkende klanken over de stad hoorde galmen, en een onduidelyk rumoer zich door al de straten hooren liet. Ik zag door het venster; ik hoorde het volk ‘brand’ schreeuwen en zich in aller haest naer het hooge der stad voortstuwen.

Zonder te overleggen of myne tegenwoordigheid, by een dergelyk rampgevaer, wel van eenig nut zou kunnen wezen, vloog ik den huize uit naer de plaets waer de brand woedde.

Een huis stond in vollen rook; de vlammen speelden door het dak en door de venstergaten! het volk huilde en schreeuwde!... De spuitwerkers kwamen juist aen, toen op eens eene vrouw met een kind aen de borst gedrukt, zich voor een bovenvenster vertoonde, in doodsangst om hulp kermde en als verstikt nederstortte!...

De kreten van angst en verwarring onder het toegestroomde volk waren onbeschryflyk.

De eene stootte den anderen vooruit, en niemand, neen, niemand dorst het wagen de vrouw met haer kind, die reeds door de vlammen omringd werden, te redden, toen een man met geweld door de menigte drong, en, onaengezien 't gevaer, door edelmoedigheid aengedreven, slechts aen de inspraek van zyn hart gehoorzamende, het huis binnen sprong en in de dikke rookwolken verdween.

De menigte stond sprakeloos en angstig!

Dry, vier, vyf minuten verliepen... niemand kwam te voorschyn.

[p. 95]

De angst groeide aen! de harten klopten geweldig!

De vrouw met haer kind en de redder bleven onzichtbaer! Eene algemeene rilling doorliep die vreesvolle menigte; men hoorde geene ademhaling, zoo benauwd, zoo beknepen was elke borst! Alleen het gekraek der alles verslindende vlammen liet zich hooren?

De kruin des gebouws stortte in! De vlammen dwarlden hooger en geweldiger!... De zoldering van het derde verdiep stortte op het tweede neêr!... De rookwolken verduisterden alles!...

Gered!.. Gered!.. ryst eensklaps de kreet; de triomphkreet aen de voordeur - en de heldhaftige redder verschynt met vrouw en kind in zyne armen!...

Hunne kleederen hadden reeds vuer gevat!

Nog één stond!... en zy waren dry lyken!....

Een gebuerhuis werd dadelyk voor de geredden ontsloten... De heldhaftige redder droeg zynen kostbaren last op veilige schuilplaets, en eer men er nog aen gedacht had te vragen, wie die edelmoedige man, die elks bewondering wekte, wezen mogte, was hy verdwenen!

Ik had in hem Johan - de veroordeelde Johan - erkend!....