De veroordeelde

[p. 12]

IV.
Johans Ouders.

Den volgenden dag was ik 's morgends al vroeg aen de standplaets der spoorbaen, om met het eerste geleide te vertrekken. En dank zy der wonderbare snelheid, met welke de stoomkracht het reizen bespoedigt, vóór middag had ik het doel myner reis, namelyk myne geboorteplaets, bereikt.

Ik wilde, vooraleer my regtstreeks tot Johans familie te wenden, eenige inlichtingen inwinnen. My met de Ouders over het lot huns zoons onderhouden, was evenwel het voorname, en tevens kiessche, doel myner reis.

Johans vader was een, reeds bejaerde, deftige burger; en zyne moeder eene deugdzame, godsheugende huisvrouw. Sinds Johans misdryf had de oude vader zynen kleinen handel verlaten en dien zynen tweeden zoon, eenen yverigen en oplettenden jongeling, toevertrouwd. Niettegenstaende leefden vader, moeder, zoon en nog twee dochters te samen in één huisgezin voort.

Johans ongelukkig gedrag had over dit gezin eene soort

[p. 13]

van vermaledyding, eene soort van rampbestemming getrokken; dit algemeene lyden, die onderlinge verkwyning stond op het aengezicht van elk lid dier beproefde familie te lezen.

De oude vader, die vroeger een opgeruimd en lustig man, van gemeenzamen en vriendelyken omgang was, had nu, om zoo te zeggen, het spraekgebruik verloren; nooit ontviel een woord zynen monde dan by uiterste noodzakelykheid; en nimmer zette hy eenen voet buiten den huize, ten zy om naer de kerk zyne christelyke pligten te gaen vervullen.

De moeder had den onheilslag met nog minder kracht weêrstand geboden, de zwakke vrouw was sindsdien als van alle denkvermogen beroofd; by poozen scheen zy zelfs met het ongeluk haers oudsten zoons onbekend te wezen.

Dit alles had ik vernomen, vooraleer ik my tot Johans familie wendde; maer verder had men my over de huishoudelyke levenswyze der brave lieden niets meer dan gissingen kunnen mededeelen.

Ik verstoutte my dan maer onbeschroomd binnen te treden en te vragen om den vader alleen te mogen spreken.

Myn verzoek scheen den zoon Hendrik, die my van kindsbeen kende, eenigzins te verwonderen, en als veronderstelde hy de oorzaek myns bezoeks, vroeg hy my beleefdelyk, of het niet mogelyk zoude wezen de zaek met hem af te handelen, daer zyn vader - zoo voegde hy er by - door ongesteldheid zeer weinig geschikt was om zich met ernstige zaken te bemoeijen.

Ik verhaestte my hem te antwoorden dat de zaek, die my derwaerts voerde, hoofdzakelyk zynen vader betrof, en dus ook alleen met hem kon afgedaen worden.

Daerop bood hy geenen verderen tegenstand en ging zynen vader verwittigen.

[p. 14]

De oude man kwam tot my met eene uitdrukking van diepe ontroering en vreesvolle verwachting, en na my vriendelyk gegroet te hebben, vroeg hy my, zonder omweg, naer de oorzoek myns bezoeks.

Ik ving dus aen:

- Uw zoon Johan....

Op het hooren van dien naem, viel de oude man in eene stuiptrekking, die hem nauwelyks toeliet verstaenbaer te stamelen:

Die naem, mynheer, is sinds acht jaren in dit huis niet meer uitgesproken!.... Ik bid u... spreek niet verder.... gy zult my verontschuldigen.... maer alles wat betrekking met... - ‘hem’ heeft, kan ons geenszins aenbelangen!...

Onmogelyk zou het my wezen te schetsen wat er op dit oogenblik op 's mans aengezicht te lezen was, en evenmin zou ik kunnen rekening geven van den toestand, waerin ik my bevond.

Hoe onbedacht, hoe onvoorzichtig had ik het aengelegd om eene zoo kiessche, om eene zoo netelige zaek klaer te brengen!.... Maer ook, wie zou vermoeden den vader eens ongelukkigen, na acht jaren lydens, nog in zulken gemoedstoestand te vinden!....

Ik bedaerde, zoo goed mogelyk, den verbolgen man, sprak hem over andere zaken, om korts nadien tot myn onderwerp terug te komen.

Ik vroeg hem:

Denkt gy dat de mensch van de natuer boosaerdig zou geboren zyn?

- Dat denk ik niet, antwoordde hy; de natuer is in hare uiterlyke vormen volmaekt; waerom zou zy voor den mensch onvolmaekter dan voor de dieren of de planten wezen?

[p. 15]

- En als nu een boom, by voorbeeld, - zoo sprak ik verder - een gebrek hadde: zoo hy geene, of wel slechte vruchten droege, zou dit eene reden wezen, om hem zoo maer, zonder verdere beproeving, te verdelgen?

- Men zou kunnen middelen aenwenden om hem vruchtbaer te maken, bekende de oude man; maer, ging hy voort, zoo de aengewende poogingen mislukten, wat zou er dan anders nog te doen overblyven, dan hem maer als een nutteloos voorwerp, den vlammen ter prooi te geven?

- Zoo de aengewende poogingen mislukten, bevestigde ik, zou men hem met volle regt verdelgen; maer, vroeg ik hem verder, denkt gy niet, dat de goed aengewende poogingen nooit zonder uitslag blyven, wanneer de hoofdbestanddeelen tot verbetering nog aenwezig zyn?

- Wat wilt gy beduiden? vroeg hy op twyfelachtigen toon.

- Ik wil zeggen, verklaerde ik hem nader, dat de boom onfaelbaer met der tyd goede vruchten zou voortbrengen, zoolang de hoofdbestanddeelen - de stam en het sap - in gezonden leven gebleven zyn.

- Gy dwaelt van ons vraegstuk af, deed my de ouderling opmerken, wy gingen van den mensch uit en wy zyn in het plantenryk geraekt...

- Wy zyn gansch niet afgeweken, beweerde ik, mits wy in de regelmatige palen der natuerwerkingen gebleven zyn. - En, zoo waegde ik nog met omzichtigheid te zeggen, ik wilde maer enkel bewyzen, dat de mensch ook, zoo lang de hoofdbestanddeelen der deugd in zyn hart niet uitgedoofd zyn, tot verdelging niet mag veroordeeld worden.

- De mensch!... de mensch!... vatte de ouderling driftig op, de mensch ware beter aen eene verrottende

[p. 16]

vrucht te vergelyken! eens dat het verderf zyne verwoesting heeft begonnen, kan niets zynen voortgang meer te keer gaen!....

- In het menschelyk hart liggen veelvuldige kiemen van deugden en ondeugden, ging ik zoo bedaerd mogelyk voort, en eens dat de kracht der ondeugdskiemen de overhand heeft genomen, moet men trachten het evenwigt te herstellen door de deugdskiemen aen te kweeken; en ik geloof vast dat zulks mogelyk is, zoolang de hoofdkiemen van deugd niet volkomen door de ondeugd verlamd wezen.... En, laet my toe - zoo hernam ik na eene korte poos - u te zeggen dat ik de verzekering heb, dat uw....

En als vreesde de man nogmaels den naem zyns rampzaligen zoons te moeten hooren uitspreken, onderbrak hy:

- Mynheer, zoo klonk zyne stem nu op vasteren toon, gy zoudt my dwingen u te verlaten, zoo gy....

- Wees bedaerd, mynheer, nam ik het woord op, ik zal uw oor met ‘zynen’ naem ‘thans’ niet meer kwetsen. Slechts één woord, heb ik u nog te zeggen; wees zoo vriendelyk, bedwing u zelven en aenhoor my voor een oogenblik. - Hy heeft my verzocht u te verzekeren dat hy nooit weêr voor uw aenschyn zal verschynen.

- Daervoor weze hem de Hemel genadig! stamelde de oude vader, want voegde hy er na eenen pynlyken zucht by, dit verschyningsuer zou myn doodsuer wezen!

- En hy heeft, toen hy my erkende, van schaemte gebloosd, verklaerde ik nog verder.

De vader bezag my strak in de oogen.

Ik hernam:

- Die twee daden vloeijen regtstreeks uit zyn hart: De eerste is eerbied, de tweede eergevoel; eerbied voor zyne

[p. 17]

ouders, eergevoel voor zich zelven! en dit zyn van die hoofdbestanddeelen, van die hoofdkiemen, waerover ik u zooeven sprak; dus kan, ja, ik heb er de overtuiging van, het evenwigt in hem nog hersteld worden! en dan!..

- Onmogelyk!... onmogelyk!... brak de oude man af.

- En dan, hervatte ik, in klem toenemende, naermate ik doel trof, en dan gebiedt u de inspraek van uw vaderlyk hart, dan gebiedt u de Godheid zelf, naer de stem der Geregtigheid en niet naer die der dwaze wereld te luisteren!... Wee den mensch! wiens geest onder het plompe vooroordeel zucht!....

De oude man was diep bewogen; de tranen rolden biggelend langs zyne verdorde wangen, terwyl hy op smartvollen toon sprak:

- Uwe inzichten zyn loffelyk, mynheer, gy handelt uit menschlievendheid, en uit dien hoofde vergeef ik het u gaern my zoo hevig te hebben doen lyden! Maer als gy zyn vader waert; zyn vader, die vlekkeloos eene lange loopbaen op de zondige wereld heeft doorwandeld; zyn vader, die immer de eer, de reinheid van het hart, boven alle aerdsche goed wist te schatten! dan, dan zoudt gy, zooals ik nu, op de wereld niets meer verlangen! dan zoudt gy sprakeloos uw lyden tot het einde dragen! dan zoudt gy, zooals ik, uw doodsuer reikhalzend te gemoet zien!... Dus, verschoon my, mynheer.......

En de oude man liet my blyken dat ik hem zou verpligten met my te verwyderen.

Eene der twee dochters liet my uit.

De kinderen moesten ons gesprek in de nevenkamer gehoord hebben, want een luid gesnik en geween trof myne ooren, terwyl ik den gang naer de voordeur uitging.