Moeder Lysbeth
(1856)–Emmanuel van Driessche–
Auteursrechtvrij
[pagina 10]
| |
II. Lysbeth en Tone.Dat verhoede God!.... Dat verhoede God!.... Zoo mompelde een stokoud wyveken dat uit een strooijen hutjen kwam, en den straetweg naer het dorp op stapte. Zy scheen de grootste moeite te hebben om voort te geraken, zoo oud en gekromd was zy; hare hand steunde op een geknobbeld doornstokjen, verders was haer geheel lichaem onder eenen vuilen mantel verborgen, die zoodanig met lappen en lompen aeneengetakeld was, dat het volstrekt onmogelyk zou geweest zyn er nog de oorspronkelyke stoffe aen te herkennen. Naermate zy voortstapte, scheen zy te verklibberenGa naar voetnoot(1) en meer zwakheid in de verstramde leden te krygen. Hare hut stond, gansch afgezonderd, wel eene groote halve myl van het dorp af, en het duerde niet veel meer | |
[pagina 11]
| |
dan eene halve uer of het wyveken was achter den kerkmuer verdwenen, terwyl zy nog immer mompelde: - Dat verhoede God!.... Sinds den vroegsten gedenke van reeds bejaerde menschen, had men dit wyveken op het dorp immer gekend onder den naem van Moeder Lysbeth. Sedert vele jaren was er geenede minste verandering van aengezicht, lichaemsvorm of kleedy aen moeder Lysbeth te bespeuren. Lieden, die nooit het dorp verlaten hadden, en haer van hunnen eerste kommunietyd kenden, getuigden dat zy haer nooit anders gezien hadden dan met een gerimpeld aengezicht, gekromden rugge, haer doornstokjen en haren gelapten kapmantel. Moeder Lysbeth oefende sinds onheugelyke tyden den onmaetschappelyken stiel van bedelaresse uit. Van over verscheidene jaren reeds leefde zy moederziel alleen in haer afgezonderd hutjen; vroeger nogthans had zy een kind opgekweekt, een verlaten wicht naer men zegde, dat gedurende lange jaren met Lysbeth gewoond en gebedeld had, maer nu als knecht by pachter Jambers, achter het dorp, op den Kattenwyck diende. Het was in den herfst, negen ure 's avonds en reeds pikdonker, toen moeder Lysbeth heimelyk achter den kerkmuer verdween en op de rustplaets der dooden stapte. Zy rigtte zich regt naer het beenderhuis; daer nam zy eenige voorwerpen op, borg die onder haren mantel en sloop van het kerkhof weg, terwyl zy mompelde: - Dat verhoede God!.... Eenige stonden later kroop zy langs henen de hageeener aenzienlyke pachthoeve van den kattenwyk; door een achterpoortjen kwam zy in den lochting (moestuin) en van den lochting op het voorhof; na eenige minuten omzichtig rondgeloerd te hebben, sloop zy in de slaepstêe des paerdenknechts neven aen de veestallen. | |
[pagina 12]
| |
- Dat verhoede God!... grommelde zy nogmaels en borg zich achter de deur. Daer zat zy op haren huik van onder hare kap te loeren, en alwie hare gryze verglaesde oogen, by de ligte schemering der maen, hadde bespied, ware welligt voor haer als voor een wezenlyk nachtspook, gevlugt. Eenen geruimen tyd bleef zy daer beweegloos zitten. By wylen mompelde zy in haren tandeloozen mond: - Dat verhoede God!... Het sloeg langzaem tien ure op den nabystaenden kerktoren en een zwaerlyvige, plompe boerenjongen stapte met zyne houten schoenen het voorhof over naer de stalling, waerin hy zyne slaepstêe had. Hy stiet de deur open, en bereidde zich om te bed te gaen, terwyl hy krochte en blaesde, als iemand die te veel geëten heeft en niet over zynen buik bukken kan, om zich van zyne broek te ontdoen. Die jongen was niemand anders dan Tone, de peerdenknecht van pachter Jambers. Tone was, van zyne vroegste jeugd tot zyne achttien jaren, door moeder Lysbeth opgevoed geworden, van dan was hy, eerst als koeiwachter, dan als handknecht en nu eindelyk als peerdenknecht by pachter Jambers in dienst geweest. By den eersten aenblik kon men Tone voor niets anders dan voor een lompen vlegel, voor een puer materiëel mensch aenzien. Zyn hoofd was uit der mate dik, en met eenen ongekamden, ruwen rosachtigen haerbosch bezet; zyne leden waren sterk, maer grof en plomp; zyn ligchaem vormloos, overal even dik en hoekig; zyn aengezicht was met grove lynen afgeteekend; zyne dikke wenkbrauwen hingen over zyne kleine gryze oogen neder; zyn neus was sterk gevleesd en regtneêrdalend; zyne lippen | |
[pagina 13]
| |
dik, wyd uitgezet en onsierlyk gesloten; zyne bewegingen waren immer langzaem en regelmatig. Tone kon nu omtrent dertig jaren oud wezen. Hy was van eene buitengewoone ligchaemskracht; de peerden, hoe wederspannig of boos ook, wist hy onder zyne gespierde en stoute hand te dwingen; daerdoor bewees hy pachter Jambers goede diensten; daerenboven wist Tone zich te doen beminnen door eene schynbare lydzame onderwerping en door eene onafgebrokene schynheilige eerbewyzing aen zyne meesters. Sedert omtrent twaelf jaren woonde hy by pachter Jambers en hy had nooit, wat men hem ook gebieden mogte, tegengesproken of nagelaten de gegevene bevelen uit te voeren. Nooit had hy verwaerloosd zyne meesteresse des zondags naer de vroegmisse te leiden, en haer dan weêr naer huis te vergezellen, als het maer eenigzins slecht weder of donker was. Zoolang Netjen, 's pachters dochter, eigenlyk nog in de kinderschoenen liep, bezorgde Tone haer vogelnestjens, timmerde haer een karretjen, ja, hielp haer zelfs eene pop aenkleeden. Uit dit alles mag besloten worden dat Tone, schoon hy de vlugheid miste en niet alles bezat wat men te regt van eenen goeden knecht zou kunnen vorderen, dan toch van zyne meesters in den vollen zin des woords bemind wierd. Als Tone nu de staldeur achter zich gesloten had, en al gereed stond om te bed te gaen, rees moeder Lysbeth uit haren hoek op en sprak den jongen aldus aen: - Luirik, gaet gy zoo maer gerust uwen tyd verslapen! Tone verschrikte eenigzins, doch herstelde weldra, want Lysbeth was hem zoo nog al onverwachts op de | |
[pagina 14]
| |
hielen geweest; doch nimmer was zy tot in zynen slaepstal gedrongen. - Wat wilt gy zeggen, moeder Lysbeth? vroeg Tone verwonderd over de verwytende tael zyner pleegmoeder. - Gy slaept! gy slaept! hernam de oude bedelares, op den zelfden toon, terwyl zy hare hoofdkap een weinig opstiet en by de maenschemering haer verrimpeld aengezicht liet zien, - gy slaept! en men snydt u het gras van onder de voeten!... - Maer, viel Tone in, moeder Lysbeth, ik begryp uwe zonderlinge woorden niet; wat wilt gy daermêe zeggen: men snydt my het gras van onder de voeten? - Netjen Jambers trouwt met Karel van de Meerhoeve; gy staet er met uwen neus by, en gy weet het niet! sprak de oude bitsig, terwyl zy met haer doornstokjen op den grond stampte. - Hoe zoo! hernam Tone, heel verwonderd over de zekerheid, waermeê Lysbeth sprak, dit zal toch maer straetklap zyn!... - Straetklap! straetklap! herhaelde spottend de bedelares; weet gy dan niet, vervolgde zy, dat Netjen met Karel op de kermis gedanst heeft, en dat zy sindsdien al druk aengevreën hebben. - Daer heb ik wel zoo iets van gehoord, zeî Tone, maer trouweu, trouwen! zoo ver is het nog niet.... - Gy zyt myner lessen onwaerdig, jongen, verweet Lysbeth bitsig; is het zoo dat ik u geleerd heb door de wereld te komen! de fortuin is u in de armen geloopen, en ge zoudt ze u laten ontrukken zonder het zelf te weten! - Ho, toch niet! toch niet! ik zal... - Ik zeg u dat Netjen trouwt met Karel, hoort ge!... doch, vervolgde zy als by zich zelven, ‘dat verhoede God!...’ | |
[pagina 15]
| |
- En wat zoudt gy doen om het huwelyk te verhinderen, zoo het nu reeds besloten ware? vroeg Tone. - Gy zyt een domkop! morde de oude grimmig; wat ik doen zal? - ik zal doen en gy zult doen; maer gy zythet leven onwaerd, zoo Netjen Jambers niet uwe vrouw en deze hoeve niet uw eigendom wordt!... En zy bezag den jongman met scherp peilende blikken, als wilde zy zeggen: ‘Durft gy alles wagen?’ - En wat zullen we doen? vroeg nu Tone op geheimzinnigen toon, daer hy verstaen had dat Lysbeth op list doelde. - Alles! alles! grommelde de oude, terwyl hare oogen vonkelden als die eener furie. Tone scheen voor die onbepaelde woorden, op dien geheimzinnigen toon uitgesproken, af te schrikken; hy deinsde onwillekeurig achteruit. - Hoor, jongen, hernam nu de oude met beradenheid, een arme mensch is op aerde een hond! een rampzalige hond! een ellendige hond, die voor de voeten van anderen kruipt en zich nog gelukkig acht als hy niet verpletterd wordt!... Gelooft gy dat, jongen, gelooft gy dat? vroeg zy hem, terwyl zy hem vlak in de oogen staerde. - Dat voel ik! antwoordde Tone met bitterheid. - Weldan, hernam de oude met blykbare voldoening, gy voelt het; goed. En zy vervolgde: - Ryk zyn is genieten! ryk zyn is de hemel! ryk zyn is mensch zyn!... wilt gy ryk worden? - Ja, ik wil zeker ryk worden, antwoordde Tone met geestdrift; maer.... voegde hy er twyfelachtig by. Die twyfelmoedige maer onderdrukte zynen opgewonden drift naer bezitten. Lysbeth had hem reeds vroeger hare plannen voorgelegd, maer Tone had er nooit goed klaer in gezien, en wanhoopte dezelve te kunnen verwezenlyken. | |
[pagina 16]
| |
Het is reeds te verstaen dat Lysbeth een huwelyk beraemde tusschen Tone en Netjen Jambers. Tusschen Tone, een opgeraepte vondeling door eene oude tooverheks, zooals men veelal Lysbeth noemde, als bedelaer opgevoed, tusschen Tone, de lompe plompe boerenknecht, en Netjen Jambers, de beminnelyke, de lieftallige dochter eens ryken pachters! Tone had zich met die schoone hoop wel eens gevleid; immers, wie bouwt er zich geene luchtkasteelen? Tone had meer dan eens de weelderige akkers, de prachtige hoeve in oogenschouw genomen en zich in de toekomst eigenaer van dit schoone bezit gedroomd! maer, als hy er dan over nadacht hoe hy het aen boord zou leggen om de lieve jonge pachteresse tot vrouw te krygen, dan zonk hem de moed tot diep in de schoenen, en zyn beeldgeluk verdween als een rook... Uit Lysbeth's beraden tael op te maken, zag deze meer kans om de schynbare onoverwinnelyke hinderpalen uit den weg te ruimen; ook wierp zy blikken als schichten op den weifelenden jongman, als deze zyn mismoedig maer uitsprak. - Gy zyt een bloode lafaerd! grynsde zy hem aen, en zult immer een nieteling, een rampzalige blyven!... Zoo had moeder Lysbeth haren pleegzoon nooit toegesproken; ook ontroerde dit laetste verwyt hem diep. - Dat hebt ge gelogen! moeder Lysbeth, sprak hy op vasten toon, terwyl hy het hoofd verhief, ik ben geen lafaerd! en, om het u te toonen, wil ik alles, ja alles wagen om ryk te worden! - wat moet ik doen? - Ha zoo! grimmelde de oude met eenen duivelschen lach, zoo, jongen, zoo hoor ik u liever spreken. Wat gy moet doen? vewolgde zy, wat gy moet doen? In alles stipt mynen raed volgen; en voor niets, voor niets, hoort gy, voor niets terugwyken. | |
[pagina 17]
| |
- Dit zal ik! beloofde Tone en de hoop op eene schitterende toekomst sprak hem moed genoeg in, om alle vrees uit zyn hart te verjagen. - Gy zult, sprak hem nu de oude geheimzinnig in het oor, gy zult uwen iever om uwe meesters, en vooral om Netjen te believen, verdubbelen; gy zult jegens iedereen toegevend en verduldig zyn; doe nooit iemands gebreken uitschynen, en laet zeker niet na de bazin in hare bygeloovigheid te sterken; als men in uwe tegenwoordigheid van spookery spreken zal, zult gy vast voorgeven dat die onheilen den menschen, als straffen hunner zonden, van den Hemel overkomen; verder zal ik u inlichtingen geven, en u juist voorschryven wat gy te doen hebt. - Ik zal dit alles stipt nakomen, beloofde Tone. - Ha! grynsde de oude op zegevierenden toon: Ha! Netjen Jambers zou met Karel van de Meerhoeve trouwen! ‘Dat verhoede God!’ hernam zy, want moeder Lysbeth heeft den ketteren, den goddeloozen eeuwigen haet toegezworen!... Zy wendde zich nogmaels tot den jongman: - Let wel op, denk over alles na, en Lysbeth zal u ryk maken!... Dit zeggende sloop zy als eene schaduwe den stal uit, gleed langs henen de muren tot aen de voordeur des huizes, legde daer twee menschenbeenderen kruiswyze overeen en verdween langs het achterpoortjen van den lochting. |
|