Ogen op de rug. Terugkijkend naar boeken en tijdgenoten

[p. 5]

Opdracht

Beste Fred von Eugen, Ik weet dat het zeer ongebruikelijk voor een schrijver is om een boek op te dragen aan een uitgever. Traditioneel worden de twee immers verondersteld met elkaar in de clinch te liggen. Maar als ik deze terugblik op mijn leven als schrijver aan jou wijd, dan doe ik dat waarachtig niet enkel omdat ik als geboren en ongeneeslijk non-conformist met gusto tegen geldende opvattingen inga. Op een manier die je zelf waarschijnlijk niet geheel beseft heb je veel invloed gehad op mijn ontwikkeling als auteur. Een enkele maal direct en doorlopend indirect. Direct, omdat je de man was van Alice von Eugen-van Nahuys.

Alice is jarenlang de zorgzame moeder geweest van mijn boeken. Daar was ik altijd dankbaar voor, behalve wanneer die zorg mij soms iets te ver ging. Omdat zij en ik beide extraverte naturen waren leken de gesprekken een enkele keer op de zee bij windkracht tien. Dan kwam jij binnen en met een paar even scherp-zakelijke als laconiek-humoristische opmerkingen bracht je de uitschietende vlagen tot bedaren.

Maar je was (en bent) zelf ook uitgever, die al meer en meer de wetenschappelijke kant opging. Op dat gebied heb je dingen gedaan die geen mens aandurfde, zoals de ensie, Excerpta Medica en nu de Pantoskoopserie. De durf waarmee je die zakelijk gewaagde projecten opzette was, zonder dat je het vermoeden kon, voor mij een indirecte aansporing om me bij het ontwerpen van een roman geen spaan aan te trekken van bedeesde overwegingen als ‘zullen de mensen zo iets wel slikken?’ Ook daarom had ik de moed om onmodieuze turven van romans te schrijven zoals Kleine mensen in de grote wereld en De goden gaan naar huis.

In deze laatste roman, in mijn culturele reisboeken over Griekenland en India en in mijn autobiografie Het leven van een landloper zijn een groot aantal problemen verwerkt van cultuurfilosofische, politieke, religieuze en wetenschappelijke aard. Toen ik bij voorbeeld de kans kreeg een lange reis door India te maken verschafte jouw ensie mij een eerste vogelvluchtblik plus de litteratuuropga-

[p. 6]

ven voor detailstudie. Net zo is een van de eerste delen uit je Pantoskoopserie van diepe invloed geweest op de gedachte die ten grondslag ligt aan mijn roman De goden gaan naar huis. Ik bedoel Mutatie van de mensheid van Pierre Bertaux, terwijl ik ook ontzaglijk veel gehad heb aan En gij zult als God wezen van H. Schirmbeck.

De markt is zo met boeken overvoerd dat dergelijke werken enkel bij toeval onder de aandacht van de schrijver zouden komen, die ze nu juist nodig heeft ter bepaling en verduidelijking van zijn eigen dikwijls warrige gedachten. Als uitgever schakel jij dat toeval uit; daarvoor wil ik hier mijn waardering uitspreken, juist in een tijd waarin veel uitgeverij dreigt te ontaarden in de produktie van leesvoer en leesvuil.

Maar er is nog een reden, van persoonlijke en vriendschappelijke aard. Toen ik klaar was met De goden gaan naar huis lag ik lichamelijk en geestelijk zwaar overstag. Je vrouw en jij nodigden me uit op m'n verhaal te komen in jullie gastvrije Zwitserse woning. Het was maart, de sneeuw lag nog dik op de bergen, maar ik voelde me op dat ogenblik te oud, te moe en te moedeloos om de sport van mijn leven, het skilopen, weer op te nemen. Toen zei jij, jeugdige grijsaard van diep in de zestig, met de onmiddellijke vastbeslotenheid die je ook tot een geslaagd zakenman heeft gemaakt: ‘Nonsens, morgenvroeg rijden we samen naar Celerina bij St. Moritz.’ Je ontvoerde me eenvoudig naar de hoge sneeuw, deze mysterieuze medicijn tegen alle zwartgallige pessimisme. Twee dagen later bekeek ik de wereld weer met kinderogen en sindsdien heb ik geen jaar de wintersportverjongingskuur overgeslagen. Vooral daarom, omdat je me resoluut over een dood punt heenhielp met de helderziendheid der ware vriendschap, draag ik dit boekje op aan jou. Bob den Doolaard.