Dit is Venetië

[p. 2]

[p. 4]

[p. 5]

[I]

HET MIRAKEL VAN VENETIË IS DE TRANSFORMATIE van modder tot marmer. Er zijn op aarde honderden riviermondingen met modderbanken, die bij eb bovenkomen; doch er bestaat slechts één Venetië. Aan het uiterste einde van een droefgeestige, vormloze vlakte kronkelt de ongewisse grens tussen land, dat zijn vastheid heeft verloren, en water, dat nog geen zee kan heten (pag. 4). De getijden tekenen hun grillig spoor in vervloeiend zand en ondiep water, als woonoord schijnbaar enkel geschikt voor schelpdieren en zeearenden. Maar juist daar ontstond uit wilskracht en list, vroomheid en visie het kunstwerk Venetië. Deze schoonheid, uit water geschapen, is de nalatenschap aan de wereld van een zeestaat, die eeuwenlang het oostelijk bekken van de Oude Wereldzee beheerste.

Venetië ontleent zijn naam aan de Illyrische volksstam der Veneten. Na de ineenstorting van het Westromeinse Rijk bouwden hun nazaten, vluchtend voor Hunnen en Goten, in de lagune hun paalwoningen, als wijkplaats wanneer er een nieuwe barbarenstorm opstak. In de zesde eeuw werd het volkje van vissers en zouthandelaren onderhorig aan Byzantium, dat zijn Italiaanse veroveringen vanuit Ravenna regeerde. Ravenna's kerken stonden model bij de bouw van de oudste lagunekerken: die van Torcello en Murano. Toen de Franken Noord-Italië veroverden, vluchtte het lagunevolk onder leiding van zijn hertog (dux of doge) naar het afgelegen eiland Rivo Alto (waarvan het latere Rialto is afgeleid). Maar in 811 erkende Karel de Grote te Aken de Byzantijnse suzereiniteit. Het eilandengebied keerde het feodale, trage Europa de rug toe en richtte de blik op het Oosten, op Byzantium, de zee en het avontuur.

Het avontuur begon met de diefstal van een heilige: in 828 smokkelden twee zeevaarders het gebeente van Sint-Marcus uit Alexandrië naar Venetië. Het embleem van San Marco, de gevleugelde leeuw met het evangelie in de klauw, werd het wapen van een snel groeiende zeestaat, die rond het jaar 1000 reeds de Adriatische Zee beheerste. Venetië steunde Byzantium tegen de Noormannen (1082) en liet zich betalen met de handelsvrijheid in een gebied, dat tot in Azië reikte. Hij bemiddelde (1177) bij de verzoening tussen keizer (Frederik Barbarossa) en paus (Alexander III), in ruil voor de handelsvrijheid in het Duitse Rijk. De kooplieden trokken handig profijt van de twee werelden, waartussen zij het scharnier vormden. De voormalige be-

[p. 6]

schermelingen van het machtige Byzantium werden eerst bondgenoten, toen rivalen en ten slotte overheersers.

In 1202 maakte de grote doge Enrico Dandolo op diplomatiekperfide wijze gebruik van het geldgebrek der Vlaamse en Franse kruisvaarders, die in Venetië vastzaten zonder de overtocht naar het Heilige Land te kunnen betalen. Hij leidde hen tegen het orthodoxe Constantinopel. Uit de rijke Byzantijnse buit behield Venetië de beste brokken: het knoopte een net van steunpunten over de Ionische en Egeïsche Zee.

Twee eeuwen later is het schijnbaar onmogelijke volbracht. Op een plek waar normalerwijze niemand zou willen bouwen, is een blinkende marmeren stad verrezen, rondom de uitbundigste kerk van Europa en de meest luxueuze paalwoning ter wereld: de San Marco en het Dogenpaleis (pag. 7). Lagune en vloot beschermen een stad zonder muren, een unicum in Europa; de paleizen lijken niet op vestingen, maar op kantwerk. Schip na schip lost kruiden, edelstenen, tapijten, zijde, ivoor en gember; ze varen weer uit, beladen met wijn, hout, glas en wapentuig.

De geschiedenis van Venetië in de volgende eeuwen werd een bijkans ononderbroken strijd met oude en nieuwe vijanden, niet alleen om het koloniale rijk en de handelsmonopolies te verdedigen, maar ook om het gebied van de Serenissima, de Verheven Republiek, uit te breiden op het vasteland. In de vijftiende eeuw werkten alleen al in het Vlootarsenaal dertigduizend man. De Venetiaanse politici moesten simultaan spelen op te vele borden, en verloren de ene partij na de andere. Zelfs na de verovering van Constantinopel door de Turken behield Venetië de voordelige specerijenhandel via Egypte. Maar de ontdekking van de zeeweg naar Indië bracht de handel op de Oriënt om hals. De groeiende Turkse macht en de naijver der nieuwe grote Europese staten deed de staat van San Marco weer inkrimpen tot stad. In de achttiende eeuw is de Serenissima afgedaald tot een wufte stad van plezier. In 1797 veegt Napoleon de doge en zijn Grote Raad met één pinkbeweging van de politieke kaart.

Heden is het opnieuw de stad van plezier en verstrooiing. Venetië is vijftien eeuwen geleden ontstaan uit een vlucht voor de invallen der barbaren. Vandaag dankt het zijn bestaan aan een nieuwe en vreedzame versie van dit historische verschijnsel: het internationaal zomertoerisme. Maar daarnaast blijft Venetië, zelf een kunstwerk, de stad van hoog kunstgenot.

[p. 7]

[p. 8-9]

Uit de waterwoestijn van het Lido rijst een fata morgana van marmer: Venetië.