Dit is Griekenland. Het vasteland

[p. 2]

[p. 4]

[I]

GRIEKENLAND LIGT NIET AAN HET EINDE, MAAR aan het begin van Europa. Het schonk Europa zijn naam en een belangrijk deel van zijn beschaving. Voor het eerst in de geschiedenis der mensheid werd in Hellas de zuivere wetenschap geboren. Het denken ter wille van het denken begon bij de oude Grieken. De moderne atoomwetenschap grijpt terug op Democritus (460-360 v.Chr.). Hippocrates (460-377 v.Chr.) schiep de medische wetenschap. Aristarchus (265 v.Chr.) plaatste de zon in het middelpunt van het planetenstelsel. Aristoteles (384-322 v.Chr.), de eerste encyclopedische mens, onderwees logica, ethica, politiek, psychologie, mathematica, astronomie, geografie, botanica, zoölogie: leervakken, die nog steeds hun Griekse namen dragen. De oude Grieken vormden epos, lyriek en drama. Zij waren de eersten, die de beeldende kunst allengs losmaakten van de religie en kunstwerken schiepen ter wille van schoonheid alleen.

Negentiende-eeuwse dichters en schrijvers hielden de Helleense kunst en het antieke schoonheidsideaal voor onovertrefbaar, en idealiseerden de antieke mens en zijn gemeenschap. Wij beseffen thans dat elke tijd zijn eigen, tijdgebonden kunst moet scheppen en wij onderkennen de feilen der antieke wereld: de economie, die op slavenarbeid berustte; de democratie, een beperkt begrip; de politiek, die benepen draaien bleef rond de ‘polis’, de eigen stad en streek. Maar onaangetast blijft ook ons heimwee naar de nimmer herwonnen antieke harmonie: evenwicht tussen bloed en geest, tussen mens en schepping, tussen nut en schoonheid. Onsterfelijk symbool van dit huwelijk tussen aards en hemels is de Griekse tempel, met de brede rust van zijn horizontale draagbalk en zijn verticale zuil, omhoogstrevend als een vlam.

Onder de betovering van Hellas vergeten al te velen Griekenlands tweede, mysterieuze gezicht: het byzantijnse. Al te onbekend zijn het oosters christendom en de sterrenhemel van zijn mystiek. Al te onderschat bleef Byzantiums historische rol: een bolwerk te vormen tegen Azië's barbaren, opdat Europa tot beschaving kon groeien.

Voor de moderne Griek is dit duizendjarige rijk nog steeds historische werkelijkheid; pas in het verre verlengde daarvan ligt zijn antiek verleden. Maar opnieuw, als in antieke tijden, is hij getekend door de tweespalt bij Griekenlands voorhistorische

[p. 5]

geboorte. Uit de woeste omarming van land en water ontstond een schiereiland, in het noorden breed met de Balkan vergroeid, zuidwaarts toegespitst tot steeds smaller schiereilanden, oostwaarts verstoven tot duizend eilanden, de toppen van een verdronken continent. Deze voorhistorische catastrofe dreef nieuwe bergruggen dwars door oude heen; dalen en vlakten werden streng van elkaar gescheiden. Zo werd en bleef de Griek een dubbel wezen: harde boer op karige bodem, rondom door bergen omsloten; avontuurlijk zeeman, uitzwervend uit duizend baaien naar het onbekende en ondoorgronde, met lichaam en geest tegelijk. Reeds in antieke tijden dreef die karige bodem tot handel en emigratie. En vandaag nog bevaart een onevenredig grote Griekse vloot de zeven wereldzeeën.

Over verleden en heden straalt de eendere luister van het unieke Griekse licht. Dagelijks schrijft het zijn goddelijke oorsprong met vurige hand aan de hemel. Het scheidt de dingen scherp van elkaar en stelt hen op zichzelf. Tot in het licht toe is Griekenland individualistisch. In dit licht leeft een volk, dat de zon tot vader heeft, maar de armoede tot zuster. Te veel tabak en te weinig koren; te veel olijven en te weinig water; sappige vruchten, maar schaarse mineralen; uitbundige wijn en magere veestapel - ziedaar de Griekse nooddruft. Griekse soberheid is niet alleen klassieke deugd, maar ook dagelijkse noodzaak. Maar juist deze soberheid verleent de armoede waardigheid; en zelfs over een gescheurd hemd draagt de Griek de onzichtbare koningsmantel van zijn ‘philotimo’, zijn onvernietigbaar zelfbesef.

Een met goederen verwende westerse wereld gelooft, dat meer modern comfort meer levensgeluk meebrengt. De Griek gelooft in geluk door eenvoud: een keukenstoel in de schaduw van een loofhut, een kleine dronk ‘ouzo’ en een groot glas water, kalm triktrakspel en heftig dispuut met vrienden. Zo heeft ook het nieuwe Griekenland een boodschap voor de wereld: hoe men van weinig veel kan maken, door matigheid in alles, behalve in levenslust.

[p. 6]