Voorne-Putten

[p. 6]

Het Wellerondom te Brielle, met op de achtergrond de Catharijnekerk; opname 1974.

[p. 7]

Voorwoord

Het Zuidhollandse eiland Voorne-Putten ligt ingeklemd tussen de haven- en industriegebieden van Botlek, Europoort en Maasvlakte in het noorden en de wateren van het Haringvliet en het Spui in het zuiden. Het is, vermoedelijk mede door deze enigszins afzijdige ligging, als oud cultuurlandschap niet erg bekend, maar het bezit een bij nadere beschouwing verrassende, tot heden nog maar zeer ten dele bestudeerde rijkdom aan historische monumenten en structuren.

Het eiland bestaat voor het overgrote deel uit polders, die in de loop der tijd achter de landschappelijk fraaie en natuurhistorisch zeer bijzondere duinstrook tot stand zijn gebracht. In hun samenhang bieden deze polders vrijwel overal nog steeds de aanblik van een agrarisch, landelijk gebied, waarin de verspreid gelegen boerderijen buiten de woonkernen voor de belangrijkste bebouwing zorgen.

Van de nederzettingen op het eiland toont de in oorsprong middeleeuwse stad Brielle verreweg het meest omvangrijke en veelzijdige monumentenbestand, dat zich bovendien bevindt in een gaaf bewaarde oude stadsstructuur, omgeven door een gordel van historische vestingwerken.

Verder zijn vooral in de miniatuurstadjes Geervliet en Heenvliet en in de voormalige marinehavenplaats en vesting Hellevoetsluis boeiende individuele monumenten en belangrijke architectonische en stedebouwkundige ensembles te vinden. De oude kernen van alle vier de genoemde plaatsen zijn wegens hun grote waarde als stadsgezicht bij wet beschermd.

Ook de dorpskernen echter hebben hun oude structuur veelal redelijk gaaf weten te behouden en in de meeste plaatsen speelt te midden van de bebouwing een monumentaal middeleeuws kerkgebouw nog steeds een belangrijke rol.

Relatief veel is op Voorne-Putten dus nog over en de belangstelling ervoor is duidelijk groeiende, maar tegelijk nemen hier, in de onmiddellijke nabijheid van de agglomeratie Rotterdam, ook de bedreigingen gestaag in omvang en aantal toe.

Alleen een kwalitatief hoogstaand en slagvaardig monumentenzorgbeleid kan een doelmatig tegenwicht bieden tegen de druk van de hedendaagse ontwikkelingen. Een der eerste vereisten voor een dergelijk beleid is kennis van de in het geding zijnde historische waarden, kennis van de monumenten en structuren zelf derhalve. Onderzoek is hiervoor nodig en vervolgens publikatie van de uitkomsten van dat onderzoek. Dit oogmerk wordt al sinds jaar en dag gediend door de Geïllustreerde Beschrijving, die bij uitstek is bedoeld als een bron van kennis aangaande het Nederlandse monumentale erfgoed.

De nu voorliggende Geïllustreerde Beschrijving van Voorne Putten, het nieuwste deel in de reeks ‘De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst’, is samengesteld door drs. Peter Don, wetenschappelijk medewerker bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. De auteur heeft, in eendrachtige samenwerking met ing. B.H.J.N. Kooij, bouwhistoricus bij dezelfde rijksdienst, het onderzoek naar en voor een belangrijk deel ook in de monumenten van Voorne-Putten uitgevoerd.

Daarnaast kon profijt worden getrokken van het werk dat de heer T. Brouwer,

[p. 8]

eveneens bouwhistorisch medewerker bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, op de hem zo vertrouwde specifieke terreinen ook voor deze Geïllustreerde Beschrijving weer verrichtte. Dat door zijn overlijden aan dit werk een abrupt einde moest komen, stemt tot droefenis.

De totstandkoming van het manuscript vond plaats onder de dankbaar aanvaarde begeleiding van de Subcommissie (tot aan 1990 Rijkscommissie) voor de Monumentenbeschrijving, die de auteur op gezette tijden van advies diende. Dank dient hier ook betuigd te worden aan de Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland, die haar medewerker drs. T.G.M. Graas in staat stelde de koperen, zilveren en tinnen voorwerpen in de kerken op het eiland te onderzoeken en te beschrijven. Voor de historisch-geografische inleiding tekende drs. F.F.J. Schoorl. Ten slotte moet hier G.J. Dukker genoemd worden, fotograaf bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg; hij vervaardigde het leeuwedeel der foto's.

In dit boek zijn overigens lang niet alle tijdens het onderzoek bestudeerde objecten beschreven of ook maar genoemd. Sedert 1983, het jaar waarin een herziene leidraad voor de beschrijving van de monumenten van geschiedenis en kunst van kracht werd, heeft de Gïllustreerde Beschrijving een ingrijpende gedaanteverandering ondergaan. Van het leveren van talrijke individuele objectbeschrijvingen verschoof het accent naar het aangeven van meer algemene ontwikkelingslijnen, dit dan geïllustreerd met behulp van de beschrijvingen van een beperkt aantal als voorbeelden gekozen objecten. Bovendien werd van een in de eerste plaats topografische ordening, per stad of dorp, overgegaan op een typologische indeling, naar gebouwensoort. De Geïllustreerde Beschrijving van Voorne-Putten is de eerste waarin een topografisch geordend gedeelte met louter objectbeschrijvingen geheel ontbreekt. De gegevens die het onderzoek in zijn totaliteit heeft opgeleverd, worden hier dus maar ten dele gepubliceerd. Veel van het overige materiaal, in woord en beeld, vindt thans zijn weg in de documentatiebestanden van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, waar het voor raadpleging gereed gemaakt wordt.

Ik spreek hier dan ook gaarne de hoop uit dat dit boek niet alleen als een welkome bron van informatie zijn weg naar vele geïnteresseerden - binnen zowel als buiten de monumentenzorg - zal vinden, maar dat het ook als een wegwijzer in de richting van verder onderzoek zal gaan fungeren.

De directeur van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg

Drs. U.F. Hylkema