Utrecht. De huizen binnen de singels. Overzicht

(1989)–Marceline Dolfin, E.M. Kylstra, Jean Penders– rechtenstatus


H Hamburgerstraat De reeds rond 1200 bestaande Hamburgerstraat valt in twee delen uiteen: het deel tussen de Oudegracht en de Korte Nieuwstraat en het deel tussen de Korte Nieuwstraat en de Nieuwegracht. Aan de de noordzijde van het westelijke deel stond op de hoek met de Oudegracht het grote huis Rodenborch en achter een aantal kleinere huizen het huis De Gaard, ter plaatse van het huidige schoolgebouw. Aan de zuidzijde staan diepe huizen tegen het terrein van het voormalige Abraham Doleklooster. Een wed naar de werf langs de Oudegracht in de zuidelijke helft van de straat werd in 1643 afgesloten. Het oostelijke deel van de straat heeft een geheel ander karakter. Oorspronkelijk lag aan de noordzijde de Paulusabdij met bijgebouwen. Na de reformatie werd in een deel van de gebouwen het ‘hof Provinciaal’ gevestigd, dat uitgroeide tot de huidige rechtbank. De overige bebouwing werd verbouwd tot woonhuizen. Aan de zuidzijde staat een aantal grote samengestelde huizen.
Hamburgerstraat 3 Een 15de-eeuws diep huis met een voorgevel van 1730 ter vervanging van de middeleeuwse houten gevel, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen. Aan de achterzijde op de verdieping zijn nog enige gotische sleutelstukken aanwezig.
Hamburgerstraat 15, 17 In twee delen gesplitst middeleeuws dwars huis, behorend bij de Paulusabdij, bestaande uit twee bouwlagen, kelders en een zadeldak. Rechts achter staat een 17de-eeuwse aanbouw. Ook de splitsing zal in de 17de eeuw hebben plaats gevonden. Nummer 15 heeft een mansardekap met Philibertspanten van rond 1900. Boven begane grond en verdieping liggen samengestel-
[pagina 33]
de balklagen. Op de verdieping bevindt zich boven de binnenplaats een 18de-eeuwse hangplee.
Hamburgerstraat 19 In de 18de eeuw achter één gevel samengevoegde oudere bouwdelen, bestaande uit drie bouwlagen, kelders en een omgaand zadeldak. Het achterhuis heeft twee bouwlagen en een plat dak.
Hamburgerstraat 21 Een middeleeuws samengesteld huis, bestaande uit een diepe vleugel ter linker zijde en rechts een korte en lange dwarse vleugel. In de 19de eeuw is het huis grondig verbouwd en in 1869 voorzien van een balkon aan de voorgevel. In het interieur bestaan nog belangrijke 19de-eeuwse details.
*Hamburgerstraat 23/25 In de 18de eeuw in twee delen gesplitst 14de-eeuws onderkelderd dwars huis met twee bouwlagen en een zadeldak. In nummer 25 is dit middeleeuwse dwarse huis nog goed te herkennen. Dwars op dit linker deel werd rond 1500 een diepe vleugel gebouwd. Dit ging ten koste van de oorspronkelijke traptoren. In de 16de eeuw werd in het voorhuis een houtskelet-constructie vervangen door ‘normale’ samengestelde balklagen. Tegen het rechter deel, nummer 23, werd in de 16de of 17de eeuw een dwarse vleugel gebouwd. Hamburgerstraat 23 onderging na de splitsing in de 18de eeuw vele verbouwingen. In 1889 werd een nieuwe kap gemaakt, waarbij in feite een tweede verdieping ontstond. In 1948 werd een kerkzaal bijgebouwd. Nummer 25 onderging veel minder verbouwingen.
Hamburgerstraat 2, links Een 17de-eeuws tweelaags dwars huis met plat dak met voorschild, gebouwd op de vroeg 13de-eeuwse kelders van het voormalige huis Rodenburgh, Oudegracht 218. Het huis bezit een fraaie spiltrap met balusters langs het onderste deel.
Hamburgerstraat 2, rechts Eenvoudig 17de-eeuws diep huis met een 19de-eeuwse klokgevel, bestaande uit twee bouwlagen en een zadeldak. Het huis staat op de vroeg 13de-eeuwse kelders oorspronkelijk behorend bij het huis Rodenburgh, Oudegracht 218.
Hamburgerstraat 16 Oorspronkelijk een 17de-eeuws diep huis van twee lagen, tegenwoordig bestaand uit drie bouwlagen, een kelder en een mansarde schilddak. Boven de eerste verdieping ligt een enkelvoudige balklaag met kraalprofiel en boven de tweede verdieping een enkelvoudige balklaag met duivejagerprofiel uit het einde van de 19de eeuw. In de achtergevel, op de eerste verdieping bevinden zich twee rijk geprofileerde kruiskozijnen.
Hamburgerstraat 18 Een 17de-eeuws dwars huis met een diep achterhuis. De achtergevel behoort, blijkens een kaarsnis aan de buitenkant bij een middeleeuws gebouw dat achter het huidige huis lag. De voorgevel is in de jaren dertig van de 20ste eeuw met behoud van de 17de-eeuwse sierankers vernieuwd.
Hamburgerstraat De oudste bouwactiviteiten ter plaatse van dit huis dateren uit ca 1051. Sporen hiervan betreffen de fundering van de hoge tufstenen zuidmuur van het complex van de Paulusabdij. In de 15de eeuw werd tegen deze muur een loods gebouwd met een houtskelet en een overstekend zadeldak. In de 15de of 16de eeuw werd het opgenomen in de reeks éénlaags bijgebouwen van de abdij langs de Hamburgerstraat, waarbij de tufstenen muur werd verlaagd. In de 17de eeuw werd Hamburgerstraat 38 afgesplitst en verbouwd tot éénlaags dwars woonhuis met een breedte van vier balkvakken. De balklaag van dit deel is samengesteld. In de loop van de 17de eeuw kreeg het huis aan de achterzijde rechts een diepe éénlaags vleugel, links een diepe tweelaags keukenaanbouw en langs de achtergrens van het
[pagina 34]
perceel een dwarse tweelaags vleugel, gegroepeerd rond een binnenplaats. De buitengang die naar de achtervleugel en keuken leidde bestaat nog slechts gedeeltelijk. In het begin van de 19de eeuw werd het rechter balkvak van het voorhuis gesloopt en de grond toegevoegd aan het perceel van Nieuwegracht 27. Rond 1870 werden het voorhuis en de rechter diepe vleugel van een verdieping voorzien. Hierbij werd de Philibertkap op de diepe vleugel die al eerder in die eeuw was aangebracht opnieuw gebruikt. In 1985 is het huis gerestaureerd en opgedeeld in appartementen.
Hamburgerstraat 40 Zie Nieuwegracht 27.
Hamsteeg De Hamsteeg komt al in 1378, echter onder de naam Moelensteeg, voor. De steeg heeft vooral de functie van achterstraat voor de Bakkerstraat. De bebouwing dient veelal als opslagruimte voor winkels. Aan de noordzijde staat nog het restant van drie middeleeuwse kameren.
Hanengeschrei Deze verbinding tussen de Choorstraat en de Kalisbrug was oorspronkelijk niet meer dan het verlengde van de Steenweg. Na de sloop van het koor van de Buurkerk in 1587 en de aanleg van de Choorstraat kreeg het een meer zelfstandig karakter.
Hardebollenstraat Hoewel deze straat van middeleeuwse oorsprong zou zijn, in de bebouwing is hiervan niets terug te vinden. In 1318 zou in deze straat de stadswaag gestaan hebben. De overwegend recentere bebouwing met daartussen een enkel 17de-eeuws diep huis bepalen het karakter van de straat.
Hardebollenstraat 4 Een 17de-eeuws diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. In de linker zijgevel bevindt zich een dichtgezet eiken bolkozijn.
Hartsteeg De nauwe, voor het openbaar verkeer afgesloten, steeg ontleent zijn naam aan het Hertenhuis, Oudegracht 86. In de 19de eeuw stond aan deze steeg een aantal kleine huizen, waar echter vrijwel niets van over is.
Haverstraat In de middeleeuwen droeg deze straat de naam Gortsteeg. Deze Gortsteeg was echter half zo breed als de tegenwoordige straat. In 1644 werd de straat aan de zuidzijde verbreed, waarvoor een huis aan de Oudegracht afgebroken en de huizen in de Gortsteeg ingekort moesten worden. Van rond die tijd dateert ook de naam Haverstraat. De huizen aan de noordzijde zijn vooral van het dwarse, aan de zuidzijde vooral van het diepe type.
Haverstraat 29 Een dwars huis samen met nummer 27 ontstaan uit een breder mogelijk nog middeleeuws dwars huis van twee bouwlagen. Tegenwoordig bestaat het uit drie lagen, een kelder aan de voorzijde en een mansardedak uit ca 1910. Boven de eerste verdieping ligt een samengestelde balklaag.
Haverstraat 43 Een 17de-eeuws dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder aan de voorzijde en een zadeldak. Boven de verdieping ligt een samengestelde balklaag met enige sleutelstukken. De balklaag boven de begane grond is enkelvoudig en ligt evenwijdig aan de voorgevel. De kap heeft een spant met hergebruikte middeleeuwse onderdelen. Het huis is in 1985 gerenoveerd.
Haverstraat 45 Een waarschijnlijk tegelijkertijd met Haverstraat 43 gebouwd dwars huis met twee bouwlagen, een kelder aan de voorzijde en een zadeldak. Boven de begane grond ligt een enkelvoudige balklaag evenwijdig aan de voorgevel, de samengestelde balklaag boven de verdieping ligt loodrecht op de gevel. In 1985 is het huis gerenoveerd.

[pagina 35]
Haverstraat 2 Een in 1644 verbouwd middeleeuws dwars huis met vier bouwlagen, kelders, een straatkelder en een zadeldak. Het huis heeft samengestelde balklagen. Van begane grond tot de zolder loopt een 17de-eeuwse spiltrap.
*Haverstraat 6 Een in 1644 aan de voorzijde ingekort en aan de achterzijde uitgebreid middeleeuws diep huis, bestaande uit drie bouwlagen, kelders, een afgesloten straatkelder en een zadeldak. In de 19de eeuw is de derde bouwlaag toegevoegd. Boven de begane grond ligt een samengestelde balklaag loodrecht op, op de eerste verdieping een samengestelde balklaag voorzien van peerkraalsleutelstukken evenwijdig aan de voorgevel. Aan de achterzijde van de begane grond bevindt zich links een vermoedelijk 18de-eeuwse insteek.
Haverstraat 10 Een in 1644 met gebruikmaking van delen van de middeleeuwse voorganger gebouwd en naar achteren verplaatst diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, twee kelders en een zadeldak. Boven kelders, begane grond en verdieping liggen enkelvoudige grenen balklagen met eiken sleutelstukken. De achterste kelder is iets hoger dan de voorste en had vanouds kennelijk een woon- of keukenfunctie. Het huis bezat tot aan de verbouwing van 1985 nog een groot gedeelte van de grenen spiltrap met ingesneden leuning.
Haverstraat 14 Een eenvoudig in 1644 gebouwd diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en straatkelder en een zadeldak. Boven begane grond en verdieping liggen enkelvoudige grenen balklagen met sleutelstukken. De kap is grotendeels vernieuwd. In 1985 is het huis gerenoveerd.
Haverstraat 20 Een in 1644 gebouwd dwars huis, bestaande uit drie bouwlagen, een kelder en twee straatkelders en een in de jaren zeventig hersteld zadeldak, alsmede een ondiepe achterbouw met een aankapping. Boven begane grond en verdiepingen liggen samengestelde balklagen met sleutelstukken. Het huis bezit nog de doorlopende spiltrap met ingesneden leuning. In 1976 is het huis gerenoveerd.
Haverstraat 24 Een in 1644 gebouwd diep huis met twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. Boven begane grond en verdieping ligt een samengestelde balklaag met sleutelstukken. Het huis is gerenoveerd in 1976.
Haverstraat 26 Een in 1644 gebouwd diep huis, bestaande uit drie bouwlagen en een afgeplat zadeldak. Rond 1900 werd het huis met een derde bouwlaag verhoogd. Bij de renovatie in 1976 werd de gesneden puibalk met het jaartal 1644 teruggevonden en hersteld.

[pagina 36]
Haverstraat 28 Een rond 1644 gebouwd diep huis met drie bouwlagen en een zadeldak. Boven de verdieping ligt een samengestelde balklaag met sleutelstukken. Tot de eerste verdieping loopt een spiltrap. In het einde van de 19de eeuw is de zolder uitgebouwd tot verdieping.
Hekelsteeg Een reeds in 1260 onder naam van Lage Messegasse voorkomende steeg. De gehele steeg heeft bebouwing uit de 20ste eeuw, uitgezonderd het westelijk hoekhuis aan de Steenweg. Het laatste, 17de-eeuwse dwarse, huis Hekelsteeg 11, verdween in 1978.
Hemdsmouwsteeg De doodlopende steeg is mogelijk gegroeid uit een achteruitgang van een huis aan de Oudegracht. Tegenwoordig fungeert hij als brandgang voor de Scala-bioscoop aan de Potterstraat.
Herenstraat De smalle middeleeuwse Herenstraat, aangelegd in 1338 door het kapittel van Oud-Munster, werd in 1466 verbreed tot de huidige breedte. De bebouwing in de straat is over het algemeen van het dwarse of samengestelde dwarse type. Een poortje naast Herenstraat 27 leidde naar het zogenaamde ‘Herenhofje’.
Herenstraat 1 Zie Nieuwegracht 24a.
Herenstraat 5 Een vroeg de-eeuws dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder onder de linker helft van het huis en een zadeldak. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen met sleutelstukken. Van de verdieping naar de zolder loopt een 17de-eeuwse spiltrap. Het huis is waarschijnlijk in één opzet gebouwd met Herenstraat 7 en 7bis.
Herenstraat 7, 7bis Zie Herenstraat 5.
Herenstraat 13 Klein, van oorsprong mogelijk nog middeleeuws diep huis met achterhuis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en zadeldaken. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen met sleutelstukken.

[pagina 37]
Herenstraat 25 Waarschijnlijk door samenvoeging ontstaan dwars huis met achterhuizen. Het bestaat uit twee bouwlagen, kelders onder het linker deel van het voorhuis en onder het linker achterhuis, en een zadeldak op het voorhuis en op het rechter achterhuis. De kelder onder het voorhuis heeft vier kruisgewelven. De ingang bevindt zich in een poortje met twee Dorische pilasters en het jaartal 1660. Het perceel loopt door tot aan de Ridderhofstad.
Herenstraat 27 Een 17de-eeuws tweebeukig dwars huis, waarvan de achterste beuk smaller en ondieper is dan de voorste. Het huis bestaat uit twee bouwlagen, een kelder onder de drie traveeën tussen poort en ingang van de voorste beuk en twee zadeldaken. Boven begane grond en verdieping van het voorhuis en een deel van het achterhuis liggen samengestelde balklagen, de overige balklagen zijn enkelvoudig. In de in 1969 gerestaureerde gepleisterde pilastergevel van de kolossale orde bevindt zich links een rijk poortje met Dorische pilasters en het jaartal 1623, vroeger leidend naar het Heren-hofje.
Herenstraat 24 Door het in de 17de eeuw samenvoegen van twee middeleeuwse diepe huizen ontstaat de suggestie van een dwars huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder, en een omgaand zadeldak, aan de achterzijde tegen twee topgevels lopend. Boven de begane grond van het rechter huis ligt een samengestelde balklaag met peerkraalsleutelstukken van rond 1400. Ook de samengestelde balklaag op de begane grond van het linker huis is middeleeuws. Op de verdiepingen zijn de samengestelde balklagen 17de-eeuws. Links bevindt zich een overbouwd poortje, waarschijnlijk oorspronkelijk de achteruitgang van Nieuwegracht 12. Vroeger bevond zich ook rechts zo'n onderdoorgang.
*Herenstraat 34 Een in of kort na 1633 gebouwd tweebeukig dwars huis met in de achterste beuk een opkamer met kelderkeuken en rechts achter een achterhuis uit 1896 met tegen de achtergevel een serre. Het voorhuis heeft twee bouwlagen, een kelder in de voorste beuk en een zadeldak op elke beuk.

[pagina 38]
Herenstraat 38 Een 17de-eeuws tweebeukig dwars huis met twee bouwlagen, kelders en twee zadeldaken. Het huis bevat fraaie 18de-eeuwse interieurs met schouwen, betimmeringen en stucwerk plafonds.
*Herenstraat 46/48 Een midden 17de-eeuws dwars dubbelhuis, bestaande uit twee bouwlagen, kelders en een zadeldak. Rond 1960 is het rechter huis gerenoveerd en de voorgevel gerestaureerd. De gevel van het linker huis werd in 1973 gerestaureerd.
Hieronymusplantsoen Oorspronkelijk een steeg achter de voormalige stadswal, met de Kromme Nieuwegracht verbonden door de Jeroen- of de Nonnensteeg, bebouwd met kleine dwarse huizen. Het in 1474 gestichte Hieronymitenklooster had in de loop van de tijd zeer veel grond en bebouwing in bezit. Pas omstreeks 1830 werd het klooster afgebroken om plaats te maken voor de parkaanleg naar het plan van J.D. Zocher jr. De Nonnensteeg werd verbreed door de afbraak van de voormalige Latijnse school. De dertien ‘Janskameren van der Meer’ uit de 15de eeuw werden in 1929 afgebroken voor de bouw van de nrs 4-12.
*Hieronymusplantsoen 4-12 Een in 1929 naar ontwerp van de architect A. Kool gebouwde rij van acht huizen. De nrs 4-11 bestaan uit twee bouwlagen onder één doorgaand zadeldak. Links naast nr 11 is een overbouwde inrijpoort waarop een afwijkend hoekhuis, nr 12, aansluit, eveneens bestaande uit twee bouwlagen met een zadeldak.
Hofpoort De Hofpoort is deels ontstaan na de afbraak van de kerk van de Paulusabdij vanaf 1704 tot in het begin van de 19de eeuw. Van deze kerk is nog muurwerk te zien in de achtergevel van het paleis van justitie. Al in de 17de eeuw was het een achteruitgang van het sinds 1596 in de voormalige Paulusabdij gevestigde Hof Provinciaal en huizen aan de Korte Nieuwstraat, Trans en Nieuwegracht. De hardstenen poort aan de Nieuwegracht dateert uit het tweede kwart van de 17de eeuw.

[pagina 39]
Hofpoort 1 Een 17de-eeuws dwars huis gelegen aan een poortweg naar de Trans, bestaande uit twee bouwlagen en een zadeldak. Mogelijk is het oorspronkelijk een achterhuis behorend bij Trans 17. Boven begane grond en verdieping liggen enkelvoudige balklagen.
Hoogt In 1644 werd aan de achterzijde van de Statenkamer ‘tot ingang vande Staten Camer een bequame pleyn’ aangelegd. De erven werden ter bebouwing met woonhuizen uitgegeven.
Hoogt 1 Een in 1644 gebouwd dwars huis met een aanbouw, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen met sleutelstukken. De kelder is als woonkelder ingericht. Van de verdieping naar de zolder loopt een spiltrap met ingesneden leuning.
Hoogt 2 Een rond 1644 gebouwd dwars hoekhuis, bestaande uit twee bouwlagen, twee kelders en een zadeldak. Het huis heeft rechts een opkamer. Boven begane grond en verdieping liggen samengestelde balklagen. Het poortje in de voorgevel is bij een restauratie in 1949 overgebracht van Achter Clarenburg 29. Oorspronkelijk vormde het huis één geheel met Hoogt 4.
Hoogt 4 Een rond 1644 gebouwd dwars huis met een aanbouw, bestaande uit twee bouwlagen, kelders en een zadeldak. Het huis bevat samengestelde balklagen. Rechts is een overbouwd poortje dat toegang geeft tot een steeg naar de Lange Jansstraat. In dit poortje bevindt zich een houten hangkamertje. Het huis is in 1970/73 gerestaureerd.
*Hoogt 6 Een klein vroeg 17de-eeuws dwars huis gelegen aan een steeg van het Hoogt naar de Lange Jansstraat, bestaande uit twee bouwlagen en een zadeldak. Boven de begane grond ligt een enkelvoudige, boven de verdieping een samengestelde balklaag, beide met 17de-eeuwse sleutelstukken. Van oorsprong liep het huis naar rechts verder door. In 1973 is het huis gerestaureerd, waarbij de originele kruiskozijnen op de verdieping werden gehandhaafd en op de begane grond een 19de-eeuws winkelinterieur werd ingericht.
Hoogt 12 Een rond 1644 gebouwd diep huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder, een kelder- en een opkamer en een zadeldak. Het huis heeft rechts een zijhuis met twee bouwlagen en een plat dak. Boven begane grond en verdieping van het hoofdhuis liggen samengestelde balklagen. Van de eerste verdieping tot de zolder loopt een spiltrap met ingesneden leuning. De trap staat niet op de oorspronkelijke plaats.
Hopstraat De Hopstraat, waarin geen huizen gelegen zijn, bestaat uit drie smalle doorgangen van de Lange Rozendaal naar de Kockstraat, de Brouwerstraat en de Boogstraat. Hij is in 1842 en 1861 tot stand gekomen. De Hopstraat maakt deel uit van het complex ‘Zeven Steegjes’.