Utrecht. De huizen binnen de singels. Overzicht

G

Ganzenmarkt

Tot 1933 had het middeleeuwse plein Ganzenmarkt een meer langgerekte vorm dan tegenwoordig. In dat jaar werd een omvangrijk deel van de zuidelijke bebouwing van de Ganzenmarkt en de gehele westelijke bebouwing van de Korte Minrebroederstraat afgebroken ten behoeve van de uitbreiding van het stadhuis. Tot dan toe liep de zuidzijde door tot tegenover Ganzenmarkt 30. Nog lang nadat de Oudegracht het huidige verloop kreeg was in de Ganzenmarkt een restant van de voormalige Rijnloop gelegen.

In de Ganzenmarkt bevindt zich het enige in Utrecht nog bestaande wed, lopend van het straat- naar het werfniveau. Aan de noordzijde staat een aantal zeer omvangrijke laat 13de-eeuwse, vroeg 14de-eeuwse huizen, vergelijkbaar met de bebouwing langs de Oudegracht.

Ganzenmarkt 4, 6, ‘Huis Pallaes’

Zeer groot laat 13de-eeuws diep huis met zijhuis, vanouds bestaande uit drie bouwlagen, kelders en thans een plat dak. In het begin van de 20ste eeuw en in 1983/84 is het grondig verbouwd.

Ganzenmarkt 8, ‘Groot en Klein Brandenburg’

Groot laat 13de-eeuws diep huis met een zijhuis achter Ganzenmarkt 10, bestaande uit drie bouwlagen, kelders en tegenwoordig een mansardedak. In het begin van de 20ste eeuw en in 1983/84 is het gebouw grondig verbouwd. In de 13de eeuw vormden de huizen Ganzenmarkt 4 t/m 8 één geheel.

Ganzenmarkt 16

Rond 1930 en in 1984/85 grondig verbouwd huis, deels met middeleeuwse kelders en samengestelde balklagen en 18de-eeuwse enkelvoudige balklagen. Het heeft een losstaand laat 13de-eeuws achterhuis. Dit achterhuis, dicht bij Neude 35, 36 liggend, is een in de 17de eeuw verbouwd torenvormig huis, bestaande uit drie bouwlagen een kelder grotendeels boven het maaiveld gelegen en een zadeldak met de nok loodrecht op de rooilijn. Oorspronkelijk moet een laag bouwdeel aan de zuidzijde hierop hebben aangesloten.

Ganzenmarkt 22

Een 17de-eeuws diep hoekhuis bestaande uit drie bouwlagen en kelders. De oorspronkelijke zolder is tot verdieping uitgebouwd. In het achterste gedeelte ligt een opkamer, waaronder een neerkamer, waaronder een kelder. Boven begane grond en eerste verdieping liggen samengestelde balklagen met nog enige sleutelstukken.

Ganzenmarkt 24, ‘Compostel’

Een reeds in 1319 vermeld

[p. 31]

groot diep huis, oorspronkelijk met een weergang, tegenwoordig bestaande uit vier bouwlagen en een plat dak. In het begin van de 20ste eeuw is de kap bij een brand verloren gegaan. In de linker zijmuur bevinden zich op de begane grond nissen met korfbogen. Op de samengestelde balklaag boven de begane grond zijn middeleeuwse decoratieve beschilderingen aangetroffen.

*Ganzenmarkt 28

Een in de eerste helft van de 17de eeuw verbouwd diep éénlaags hoekhuis uit 1581, bestaande uit twee bouwlagen, een opkamer met neerkamer aan de achterzijde, kelders en een zadeldak. Boven de neerkamer ligt een enkelvoudige balklaag, de balken met een duivejager profiel. De kapconstructie bestaat uit drie éénjukkige eiken spanten met telmerken. Uitgezonderd een korte 19de-eeuwse steektrap op de begane grond loopt tot aan de zolder een 17de-eeuwse spiltrap met ingesneden leuning.

*Ganzenmarkt 30

Een in 1656 verbouwd huis uit 1581, bestaande uit drie bouwlagen, een kelder en een zadeldak. Tegen de rechter zijgevel staat een traptoren met houten spiltrap. Boven zowel de begane grond als de verdiepingen liggen samengestelde balklagen met 17de-eeuwse sleutelstukken. De 17de-eeuwse pilastergevel, met een winkelpui uit 1882, is in 1954 gerestaureerd waarbij de kruiskozijnen zijn aangebracht.

Geertebolwerk

Het Geertebolwerk is ontstaan uit de achter de stadswal lopende steeg tussen de Lange Smeestraat en de Walsteeg. Het karakter van de bebouwing is weinig veranderd. Slechts de singelkant heeft door de aanleg van het door J.D. Zocher jr ontworpen plantsoen een ander aanzien gekregen. Oorspronkelijk was de bebouwing overwegend van het éénlaags dwarse type, hier en daar in de loop van de tijd vergroot. In het begin van de zestiger jaren van de 20ste eeuw werd de noordelijke bebouwing van de Grote Tuinstraat en de Kleine Tuinstraat afgebroken. Naar het noorden toe wordt het Geertebolwerk bepaald door een muur en hek waar achter het hoofdgebouw van het militair hospitaal uit 1823. De naam van de straat refereert niet aan een voormalig bolwerk in de stadsverdediging, maar aan de Geertekerk, die echter een stuk zuidelijker ligt. Beter zou het zijn de naam Mariabolwerk, naar het in 1664 grotendeels afgegraven nabij gelegen bolwerk, te gebruiken.

Geertebolwerk 19

Een 17de-eeuwse kamerwoning, oorspronkelijk deel uitmakend van een rijtje langs de steeg achter de stadswal. Sinds 1826 fungeerden drie van deze kameren als kop van het toen gebouwde Hofje van Veelo. Na de sloop van het middelste huisje kwam de Tuinstraat in verbinding met het Geertebolwerk, en werd nr. 19 hoekpand met een blinde zijgevel aan de Tuinstraat. De kap werd 90 graden gedraaid.

Geertekerkhof

Het Geertekerkhof is het plein rondom de rond 1250 binnen de stadsmuren herbouwde Geertekerk. In het vierde kwart van de 19de eeuw is de benaming van het plein in tweeën gedeeld: het Geertekerkhof aan de noordzijde en het Kleine Geertekerkhof aan de zuidzijde. De bebouwing van het Geertekerkhof is gevarieerd van aard, een enkel middeleeuws éénlaags huis wordt afgewisseld door 19de- en 20ste-eeuwse huizen.

Geertekerkhof 2

Een middeleeuws éénlaags dwars huis met een zadeldak aan de linker zijde tegen een trapgevel. Boven de begane grond ligt een twee vakken brede samengestelde balklaag met peerkraalsleutelstukken.

Geertestraat

De bebouwing in de middeleeuwse Geertestraat, uitlopend op het koor van de Geertekerk, bestaat grotendeels uit tweelaags diepe huizen.

Geertestraat 1

Zie Oudegracht 319/321.

[p. 32]

Geertestraat 23

Een eenvoudig diep 17de-eeuws huis, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder aan de achterzijde en een zadeldak. Boven de begane grond ligt een enkelvoudige balklaag met sleutelstukken. De kap bestaat uit grenen gebinten.

Geertestraat 30

Een diep hoekhuis mogelijk van middeleeuwse oorsprong, bestaande uit twee bouwlagen, een kelder en een zadeldak. Aan de achterzijde heeft het huis een opkamer, waaronder een kelderkamer.

Groenestraat

De middeleeuwse straat wordt aan de noordzijde vrijwel geheel ingenomen door nieuwbouw van het Wilhelminakinderziekenhuis van rond 1975. De bebouwing aan de zuidzijde heeft een merendeels 19de-eeuws karakter. Aan de noordzijde stond tot ca. 1975 een in 1861 gebouwd hofje rond een achter de rooilijn gelegen pleintje.